Institutionele discriminatie staat torenhoog op de agenda. Wat doet het met biculturele Nederlanders wanneer de overheid etnisch profileert?

‘Ga weg met je kutgeloof’, was een van de anonieme berichtjes die Laila Elkhinifri ontving, nadat zij in de eerste week van de ramadan een filmpje plaatste over hoe het is om te vasten. Dat bericht was eigenlijk nog een van de vriendelijkste reacties die de jonge vrouw kreeg. Ze kreeg ook anonieme reacties en persoonlijke berichten waarin ze werd uitgescholden of zelfs met de dood werd bedreigd.

Maar die berichten deden lang niet zoveel pijn als het bericht over etnisch profileren binnen de Belastingdienst. Na de politie is nu ook deze overheidsdienst in het nieuws vanwege etnisch profileren. Tussen 2012 en 2015 werden 11.000 Nederlanders met een dubbele nationaliteit onderworpen aan een extra strenge controle.

Elkhinifri: ‘Berichtjes op sociale media komen van mensen die schuilen achter een anonieme profielfoto en een anonieme naam. Ik heb medelijden met hen, ze zijn mijn pijn niet waard. Maar de Belastingdienst heeft een bepaalde macht. Je verwacht daarom dat je eerlijk wordt behandeld en niet door je Marokkaanse achtergrond extra wordt gecontroleerd.’

De Belastingdienst gaf na onderzoek van Trouw en RTL toe dat dubbele nationaliteit een selectiecriterium was voor controle. De organisatie ontkende daarentegen dat er sprake was van discriminatie. De fiscus zegt dat een dubbele nationaliteit nooit de enige aanleiding was voor het strenger controleren van de aangifte. Alleen aangiften die nog aan vier andere selectiecriteria voldeden, werden gecontroleerd.

Ook liet de Belastingdienst weten dat met dit selectiecriterium witte Belgen en Duitsers net zo veel kans hadden om extra te worden gecontroleerd als Nederlanders met een Marokkaanse of Turkse achtergrond. Maar volgens emeritus hoogleraar rechtssociologie Kees Groenendijk is dat een onjuist excuus.

Ten eerste is de meerderheid van de mensen met een dubbele nationaliteit van een niet-Europese afkomst. De Belastingdienst weet daarom dat zo’n selectiecriterium vooral mensen van kleur zal raken en zelden witte Nederlanders. ‘Dat maakt het indirecte discriminatie op grond van ras’, aldus Groenendijk.

Daarnaast is het slechter behandelen van Duitsers en Belgen verboden volgens het EU-recht. ‘De Belastingdienst zegt daarmee in feite dat het wel iets verkeerd heeft gedaan, maar dat het niet zo erg was, omdat mogelijk ook enkele Europese mensen zijn getroffen.’

Toeslagenaffaire

De mogelijkheid dat Nederlanders met een dubbele nationaliteit het mikpunt waren van belastingcontroleurs kwam voor het eerst naar voren in de kinderopvangtoeslagaffaire. Ouders van wie de kinderopvangtoeslag werd teruggevorderd hadden opvallend vaak een migratieachtergrond.

Naar aanleiding van de toeslagenaffaire deed het ministerie van Financiën onlangs aangifte tegen de Belastingdienst. Het Openbaar Ministerie moet nu gaan onderzoeken of er sprake was van beroepsmatige discriminatie.

Volgens Groenendijk is het van grote waarde dat wordt aangetoond dat het in deze zaak wel degelijk om discriminatie gaat. ‘Er is duidelijkheid nodig voor de toekomst en een signaal voor andere overheidsinstellingen, die anders misschien geneigd zullen zijn op dezelfde manier te handelen.’

Groenendijk wijst ook naar de regering. ‘In de Tweede Kamer wordt er nooit expliciet gevraagd naar discriminatie. Er wordt niet serieus gekeken naar artikel 1 van onze grondwet, of naar het VN-verdrag tegen Rassendiscriminatie.’

De vragen die de Kamer nu stelt, gaan over etnisch profileren. ‘Etnisch profileren is wanneer je zoekt in systemen naar mensen met of zonder een dubbele nationaliteit, maar belangrijker is wat je vervolgens met die informatie doet. Als je op basis van dat criterium mensen minder gunstig gaat behandelen is het verboden rassendiscriminatie, niet slechts etnisch profileren.’

‘Als je niet wit bent, moet je jezelf altijd blijven bewijzen’

‘Waar ben ik nou nog veilig?’

Voor Laila Elkhinifri maakt het weinig uit of de Belastingdienst zijn eigen discriminatie toegeeft. ‘Ze weten wat ze gedaan hebben en het toont aan: als je niet wit bent, moet je jezelf altijd blijven bewijzen’, zegt ze. ‘Enerzijds had ik het kunnen zien aankomen. Ik sta inmiddels nergens meer van te kijken. Anderzijds was ik verrast toen ik dit nieuws hoorde. Aan discriminatie wen je niet.’

Het is voor Elkhinifri niet de eerste keer dat ze in Nederland wordt geconfronteerd met discriminatie. Een aantal jaar geleden was ze op zoek naar een stage op een administratief kantoor. Samen met een sollicitatiebrief verstuurde ze haar cv en profielfoto, waarop ze een hoofddoek draagt. ‘Vervolgens kreeg ik dan een reactie die zei: ‘Dat past niet bij ons beeld, we zijn een heel Nederlands bedrijf.’ Nou, dan wist ik wel hoe laat het was.’

Baancoach Jmiaa Bellan herkent Elkhinifri’s verhaal. ‘Ik hoor regelmatig van mensen met een migratieachtergrond, met name mannen, dat ze moeite hebben met een baan vinden. Zodra een werkgever een buitenlandse achternaam ziet, kijkt hij extra kritisch naar de sollicitant.’

Het overkomt haar zelf ook. ‘Ik heb vaak gehad dat ik iemand eerst via de telefoon spreek en daarna pas ontmoet. Dan zien ze mijn donkere haren en niet-witte huid en vragen ze: oh, waar kom je vandaan? Als ik vervolgens vertel dat ik Marokkaanse ben, zeggen ze vaak dat ik goed Nederlands spreek’, zegt Bellan. ‘Er zijn dus vooroordelen over Marokkanen. Ik moet daardoor altijd eerst bewijzen dat ik een ‘goede’ Marokkaan ben.’

Ook bij Bellan kwam het nieuws van etnisch profileren binnen de Belastingdienst hard aan. ‘Het is goed dat ze erachter zijn gekomen, maar ik dacht wel gelijk: waar ben ik nou nog veilig, als zelfs de overheid niet alle Nederlanders als gelijk ziet?’

Bellan ziet onder jongeren met een migratieachtergrond veel frustratie, haar advies is: geef niet op en blijf het altijd proberen. ‘Je moet hoop houden. Helaas moeten wij als Marokkanen extra hard werken om ons doel te bereiken. Maar uiteindelijk komt het wel goed.’

Ook Elkhinifri blijft graag positief. Haar profielfoto op Facebook is een lachende selfie, waarop ze een gouden hoofddoek draagt tijdens de bruiloft van haar neefje. In het bijschrift vermeldt ze dat het een van de mooiste dagen van haar leven was. Ook op Facebook en Twitter plaatst ze lachende selfies, regelmatig met vrienden en collega’s en met inspirerende teksten. Elkhinifri wil graag dat iedereen gelukkig is en laat daarom zien wat haar gelukkig maakt. Ze schrijft over de bijzondere mensen in haar leven, haar werk bij de Nederlandse Spoorwegen en alles wat haar vrolijk maakt, van zonsondergangen tot grappige films.

‘Het is misschien naïef, maar ik zou willen dat iedereen elkaar met liefde en respect zou behandelen. Dan zou Nederland zo’n mooi land zijn. Ik haal kracht uit positief blijven en het positieve in andere mensen zien.’