Geen wonder dat we elkaar vaak niet begrijpen als het over Israël en Palestina gaat, stelt Derk Walters. De perspectieven op het conflict lopen ver uiteen.

Geen conflict op aarde houdt de wereld zo in de greep als dat tussen Israël en Palestina. Dat was al zo, maar sinds de aanval van Hamas en de daaropvolgende Gaza-oorlog is dat alleen maar erger geworden, vertelt NRC-journalist Derk Walters. Al tijdens zijn correspondentschap in Israël van 2014 tot 2017 viel hem op hoe vaak mensen langs elkaar heen praten als het gaat om het conflict. ‘Gaandeweg begon ik die verschillende manieren van denken te doorzien’, zegt hij. ‘Ik dacht: ja, als je er zo of zo naar kijkt, is het logisch dat je elkaar helemaal niet begrijpt.’ In zijn recente boek Israël-Palestina geeft hij de historische context weer en beschrijft hij vijf verschillende manieren om naar het conflict te kijken.

I De judeo-christelijke visie: heel het Bijbelse land van Israël behoort toe aan de joden

‘Aanhangers van deze visie zijn vooral religieuze joden en christen-zionisten’, zegt Walters. ‘Ze benadrukken dat de oorsprong van het joodse volk in ‘Judea en Samaria’ ligt, de Bijbelse benaming voor de Westelijke Jordaanoever. Christen-zionisten, zoals de organisatie Christenen voor Israël, geloven dat alle joden naar Israël moeten terugkeren. Dan komt de Messias op aarde, breekt de eindtijd aan en zullen alleen de christenen eeuwige gelukzaligheid ervaren.

‘Religieuze joden zien Israël ook als het aan hen beloofde land’, vertelt Walters, ‘alleen delen zij die christelijke opvatting over de eindtijd niet.’ ‘Sommige joden denken, ‘prima dat die christenen voor Israël er zijn. We profiteren nu gewoon van hun politieke steun en verder zal het wel.’ Maar er zijn ook joden die op hun hoede zijn voor die christenen die pretenderen je vriend te zijn. Daarnaast is er een groep progressievere protestanten die juist opkomen voor de onderdrukte Palestijnen, vanuit de Bijbelse opdracht om menslievend te zijn en solidair met de armen.’

II De koloniale visie: Israël is een bastion van westerse beschaving in een barbaarse regio

‘Deze mening wordt verkondigd door opiniemakers als Leon de Winter, de Telegraaf en ons radicaal-rechtse kabinet’, zegt Walters.

‘Wat ook vaak gebeurt, is dat deze koloniale en de judeo-christelijke zienswijze samenvloeien. Dat zag je laatst bij de reactie van de SGP op een flinterdun Israëlisch rapportje waarin werd gesteld dat allerlei Nederlandse ngo’s banden hebben met Hamas. Voor de orthodox-christelijke SGP aanleiding voor een motie om de aantijgingen serieus te laten onderzoeken. Deze motie haalde vervolgens een Kamermeerderheid.’

‘Toen Israël met een aantal buurlanden de Zesdaagse Oorlog uitvocht, stond Nederland als één man achter het land’

U schrijft dat ook de VVD deze zienswijze aanhangt?

‘Ja, die neiging bestaat bij de rechterflank van de VVD, net als bij de Amerikaanse neoconservatieven die na de aanslagen van 11 september 2001 de islam als een gevaar voor het Westen beschouwden. Het CIDI (het Centrum voor Informatie en Documentatie Israël, dat ook op die manier denkt, red.) heeft een vrij sterke positie binnen de VVD. Mark Rutte, Dilan Yesilgöz en andere VVD’ers zijn weleens met een CIDI-bestuurslid naar Israël gegaan om daar het pro-Israëlische verhaal te horen.’

Die manier van denken is niet rechts-liberaal?

‘De VVD is ook een bestuurspartij die normaal gesproken de internationale rechtsorde heel belangrijk vindt – zie zienswijze 4. Dat staat op gespannen voet met de vleugel die het per definitie voor Israël opneemt omdat het een beschaafder land zou zijn dan zijn buren.

‘Hamas heeft de internationale rechtsorde op 7 oktober geschonden door aanvallen op onschuldige burgers. Tegelijkertijd Israël deed en doet dat ook op allerlei manieren. Bij bestuurspartijen als de VVD en het CDA denken ze: ‘Oké, Israël doet niet alles goed, maar we moeten ze toch maar blijven steunen.’

‘Als Rusland internationale regels overschrijdt, is het makkelijker om hard te veroordelen. Bij Israël lijkt iets in de weg te zitten. De staat Israël, in 1948 opgericht, is altijd ongelooflijk gesteund vanuit Nederland. Dat zal deels een schuldgevoel van na de Holocaust zijn, en niet geheel onbegrijpelijk natuurlijk.

‘In 1967, toen Israël met een aantal buurlanden de Zesdaagse Oorlog uitvocht, stond Nederland als één man achter het land. We zamelden spullen in voor de Israëliërs die onder de voet dreigden te worden gelopen. Er was een triomfgevoel toen Israël die oorlog toch bleek te winnen.

‘Gaandeweg is er meer kritiek gekomen, en zijn we niet meer zo eenzijdig pro-Israël. Een partij als de PvdA, die vierkant achter Israël stond, is kritischer. Maar veel mensen voelen toch die bijzondere band met Israël. Ze verbleven misschien in hun jeugd in een kibboets, wat een tijdje heel populair was. Het is heel lastig om zo’n land waar je wat mee hebt, af te vallen, zelfs als het extremistische dingen doet. Natuurlijk kun je het land en de manier waarop het land bestuurd wordt van elkaar onderscheiden. Je kunt liefde voor Israël hebben en heel kritisch zijn op de regering. Maar toch voelt het voor veel mensen alsof ze hun geliefde Israël dan afvallen. Dat willen ze op de een of andere manier niet.’

III De gematigd-zionistische visie: Israël is een democratie met enkele gebreken.

‘Deze zienswijze gaat ervan uit dat er een legitieme staat is, die Israël heet, en dat deze internationaalrechtelijk ook gewoon mag bestaan. Deze staat heeft het recht om zich te verweren tegen bedreigingen’, zegt Walters.

‘Het verschil met 4 is dat bij deze zienswijze soms meer het gevoel overheerst van: Oké, ja, er is een bezetting van de Westelijke Jordaanoever, er zijn illegale nederzettingen, er is een blokkade en oorlog in Gaza. Daar hebben we moeite mee, en dat is niet zoals het hoort, maar het is helaas ook onvermijdelijk. Als je deze strategische plekken en de oorlog opgeeft, heeft Israël straks geen kans meer tegen de vijandige buren.’

IV De juridische visie: het internationaal recht bepaalt wat wel en niet in de haak is

‘In deze zienswijze mag de bezetting van de Westelijke Jordaanoever niet. Ik schat dat 95 procent van alle hoogleraren internationaal recht die visie aanhangt.

‘De mensenrechtenraad van de VN heeft wel heel vaak kritiek op Israël’

‘Tijdens mijn correspondentschap merkte ik dat ze in Israël wel weten dat er in de rest van de wereld op die manier naar Israël wordt gekeken. Maar zij denken: Jullie begrijpen niet hoe het is om te leven met de constante dreiging van aanvallen. Het is makkelijk praten vanuit jullie leunstoel. Kom maar eens een tijdje hier wonen, dan zal je wel merken dat het niet houdbaar is wat jullie allemaal beweren.

‘Israëliërs vinden ook dat hun land ten onrechte vaak getarget wordt door bijvoorbeeld de VN. Soms is dat ook zo. De mensenrechtenraad van de VN heeft wel heel vaak kritiek op Israël, meer dan op andere landen. Maar wat ze er in Israël niet bij zeggen, is dat het land juist door de EU en Amerika wordt bevoordeeld, met de militaire steun en het uitblijven van sancties.’

V De postkoloniale visie: Israël is een koloniale bezetting van Palestijns grondgebied

‘Mensen die deze zienswijze aanhangen benadrukken dat Israël is opgericht door het verdrijven van 750.000 Palestijnen. Dat was een koloniale, agressieve daad die in hun ogen teruggedraaid moet worden’, vertelt Walters.

‘Er zou een gewone democratische eenheidsstaat moeten komen’

‘Zij vinden niet per se dat alle Joodse inwoners van het gebied weg moeten. Maar wel dat er een situatie is in Israël en de bezette gebieden waarbij de ene bevolkingsgroep duidelijk meer privileges heeft dan de andere. Er zou een gewone democratische eenheidsstaat moeten komen, vinden zij, waar iedere inwoner evenveel rechten heeft. Dat klinkt zeer redelijk, maar het betekent wel het van einde van de Joodse staat, die Israël wil zijn. Dat is de reden voor Israëliërs om deze mening absoluut niet serieus te nemen of keihard te bestrijden.

‘Dat speelt ook bij de leuze From the river to the sea, Palestine will be free, die je veel hoort bij pro-Palestinademonstraties. Sommigen zien die als puur antisemitisch, omdat het klinkt alsof je de Joden uit het gebied wil verdrijven. Maar veel aanhangers van die leuze zeggen: ‘Nee, we willen gewoon dat iedereen in dat gebied dezelfde rechten heeft. Palestijnen moeten net zo vrij zijn als Joodse Israëliërs.’

De oorlog in Gaza duurt al meer dan een jaar. Er zijn al 44.000 Gazanen overleden, en het gebied is bijna verstoken van voedsel en water. Waarom gaan we hier niet massaal de straat op?

‘Hier zal meespelen dat de schuldvraag niet eenduidig is. Ik denk dat veel mensen de aanval van Hamas op 7 oktober waarbij 1200 Israëliërs werden gedood, in hun hoofd hebben. Maar ook constateren dat alles wat daarna is gebeurd wel een heftige overreactie was op de terreuraanslag. Ik denk ook dat hulporganisaties het lastig vinden om zich echt kritisch over Israël uit te spreken, omdat ze dan vaak besmeurd worden. Dat heeft Pax onlangs nog ervaren, dat als de grote Hamas-vriend werd aangewezen door Israël.

‘Veel mensen weten niet meer wat ze moeten vinden van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Ze horen hun hele leven niks anders dan dat de Israëli’s het weer met de Palestijnen aan de stok hebben. Er treedt een soort moeheid op en ook een beetje een gevoel van: ze zullen allebei wel een beetje schuld hebben. Het is wel vervelend nu voor die mensen in Gaza, maar ja. Bij gebeurtenissen die een eenduidigere oorzaak of agressor hebben, zijn mensen veel meer bereid om hun mening te uiten.

Bij veel moslims in Nederland, ligt dat anders, denkt Walters. ‘Zij identificeren zich sterk met de Palestijnen. Dat komt deels doordat ze via satellietzenders dat leed in Gaza nog eens extra stevig in de huiskamer krijgen, en deels doordat hun sociale media het leed in Gaza nadrukkelijk tonen.’

Derk Walters, Elementaire deeltjes 84. Israël-Palestina, uitgeverij Athenaeum, 160 blz., € 15,00.