Na een dodelijke aanval in Kashmir en Indiase luchtaanvallen lopen de spanningen tussen India en Pakistan weer op. Experts vrezen een opleving van jihadistische netwerken en nieuw geweld, met de bevolking van Kashmir als grootste slachtoffer.

Kashmir is een betwist gebied. India en Pakistan claimen allebei het gebied, waarvan de meerderheid van de bevolking moslim is. Het leeuwendeel van Kashmir wordt sinds 1947 door India bezet, een klein deel – Azad Kashmir – hoort bij de Islamitische Republiek Pakistan. De situatie in het Indiase deel is enorm verslechterd. In augustus 2019 schafte de hindoe-extremistische regering van premier Narendra Modi artikelen 370 en 35A af in Jammu en Kashmir, waarmee een einde kwam aan de semi-autonome status van deze regio’s. Ook stuurde India veel troepen naar het gebied en kopen Indiërs – voornamelijk hindoes – huizen en land in Kashmir.

Ondanks de repressie was het lange tijd rustig in het door India bezette deel van Kashmir. Tot 22 april dit jaar. Op die dag vielen vijf militanten een bus met toeristen aan. Hierbij kwamen 26 mensen om het leven, voornamelijk Indiase hindoemannen, en raakten twintig mensen gewond. De militanten zouden gelinkt zijn aan The Resistance Front (TRF), een organisatie die volgens India steun ontvangt uit Pakistan. Hard bewijs hiervoor leverde New Delhi echter niet.

Toch voerde India enkele dagen later luchtaanvallen uit op Pakistaans grondgebied, gericht op basissen van gewapende groepen die volgens India achter de aanslag zouden zitten. Op 6 mei werd onder andere een school en een moskee in de stad Bahawalpur in Zuid-Punjab getroffen. Daarbij kwamen tientallen mensen om het leven, onder wie een voormalig leider van de verboden militante groep Jaish-e-Mohammed, en zijn familie.

Kritiek op Indiase aanpak

Volgens de Pakistaanse journalist Ali Fuqan draait de recente korte oorlog tussen India en Pakistan om de voortdurende strijd om Kashmir, waarbij India zich als regionale hegemon probeert te profileren. India’s agressieve houding tegenover Pakistan en andere buurlanden, zoals Bangladesh, Sri Lanka en Nepal, is volgens Fuqan geworteld in de agressieve hindoe-nationalistische hindutva-ideologie. Alleen Pakistan en China bieden hiertegen weerstand.

Pakistan stelt zich volgens Fuqan altijd redelijk op en probeerde ook tijdens het laatste conflict te de-escaleren, hoewel het land genoodzaakt was om te reageren op Indiase agressie. Zo haalde de Pakistaanse luchtmacht begin mei enkele Indiase vliegtuigen neer. India besloot vervolgens om niet verder te escaleren en koos wijselijk voor een staakt-het-vuren. Fuqan: ‘Dit besluit werd echter mede ingegeven door India’s onvermogen om Pakistaanse raketten tegen te houden, wat je zou kunnen interpreteren als een Indiase nederlaag.’

De Pakistaanse journalist en extremisme-expert Mujahid Hussain, die jarenlang in Europa woonde en nu in Islamabad werkt voor Hum News, uit ook scherpe kritiek op de Indiase aanpak. ‘India heeft veel te snel Pakistan en de Pakistaanse inlichtingendienst ISI verantwoordelijk gehouden voor de aanslag’, zegt hij. ‘In de afgelopen tien jaar is er nauwelijks nog sprake van samenwerking tussen Pakistaanse militante groepen en strijders in Kashmir. Ik ken deze netwerken goed. Ik heb leiders van die groepen geïnterviewd. Hun focus ligt al jaren elders, niet op Kashmir.’

‘India heeft veel te snel Pakistan verantwoordelijk gehouden voor de aanslag’

Hussain wijst erop dat India mogelijk reageert op een incident dat niet volledig begrepen is. ‘Misschien is het een nieuwe groep, een lokale cel, of zelfs iets in de sfeer van IS of Al Qaida. Die zouden wél baat hebben bij een escalatie tussen India en Pakistan. Maar bewijs ontbreekt nog altijd. En het kan natuurlijk ook zo zijn dat de aanslagplegers op eigen houtje hebben gehandeld.’

Volgens Hussain hebben de aanslag in Kashmir en de daaropvolgende Indiase bombardementen op Pakistan een gevaarlijke dynamiek op gang gebracht. ‘Er is een reëel risico dat militante groeperingen in Pakistan nu opnieuw actief worden in Kashmir. Er komt weer geld, weer training, weer steun van het Pakistaanse establishment. Dat is de cyclus waar we bang voor waren.’ Ook vreest hij een harde tegenreactie van India tegen de burgerbevolking in Kashmir: ‘Die betaalt altijd de hoogste prijs.’

Oorlog van overdrijvingen

Hussain spreekt van een ‘oorlog van overdrijvingen’. Volgens hem zijn de regeringen van India en Pakistan gebaat bij de escalatie. ‘De Indiase premier Narendra Modi profileert zich weer als sterke leider, die aartsvijand Pakistan opnieuw een lesje leert.’ Journalist Mohsin Raza senior, die decennia ervaring heeft met de verslaggeving over India en Pakistan, beaamt dit. ‘In de Indiase media werd het onmiddellijk een overwinning genoemd, ondanks het feit dat de Pakistaanse luchtmacht enkele Indiase toestellen wist neer te halen.’

Pakistan, op zijn beurt, bleef militair terughoudend, zegt Hussain. Politiek instabiel, economisch verzwakt en zonder internationale steun koos Islamabad ervoor niet publiekelijk te reageren, al zou het volgens hem wel kunnen profiteren van de heropleving van militante netwerken. ‘Voor het leger en de religieuze groeperingen is dit een kans om hun oude rol weer op te eisen. En gewone mensen? 40 procent leeft onder de armoedegrens. Zij zijn vooral de dupe.’

Referendum

Ali Raza Syed, voorzitter van de in Brussel gevestigde Kashmir Council, ziet de escalatie als een symptoom van een dieper liggend probleem. ‘Zolang het conflict over Kashmir niet wordt opgelost, is stabiliteit in Zuid-Azië onmogelijk’, stelt hij. ‘De bevolking van Kashmir, dertien miljoen mensen, leeft al 78 jaar onder militaire bezetting. Ze hebben recht op zelfbeschikking. Dat is de enige weg naar vrede.’

Fuqan beaamt dit. Hij pleit voor een referendum in Kashmir, waarbij de inwoners zelf mogen kiezen wat hun toekomst zal zijn: aansluiting bij Pakistan, blijven bij India of onafhankelijkheid. Maar voordat dit referendum kan worden georganiseerd moet er eerst worden gede-escaleerd, benadrukt hij. ‘India en Pakistan moeten eerst hun militaire aanwezigheid in het gebied drastisch verminderen en grenscontroles afschaffen, zodat Kashmiri aan beide zijden van de grens elkaar weer kunnen opzoeken. Als dat goed gaat kan er, na zo’n tien jaar, een referendum gehouden worden.’

‘Elke keer voor de verkiezingen gebeurt er iets waardoor Modi zich kan profileren als sterke leider’

Syed verwijt India bewust het conflict te laten oplaaien om politieke winst te behalen. ‘Elke keer voor de verkiezingen gebeurt er iets waardoor Modi zich kan profileren als sterke leider tegen Pakistan en tegen de moslims.’ Hij pleit daarom voor een internationale vredesconferentie. ‘De Europese Unie kan hier het voortouw in nemen. Als hoeder van het internationaal recht is het hun morele plicht om dit conflict op de agenda te zetten.’

Onzekere toekomst

Alle geïnterviewden maken zich grote zorgen over de toekomst. Hussain spreekt van een mogelijke ‘wederopstanding’ van de jihadistische netwerken, die eerder gestopt waren onder internationale druk. Syed vreest dat India door wil gaan met demografische veranderingen in Kashmir: ‘Meer dan 3,5 miljoen hindoestaanse nieuwkomers zijn er inmiddels gevestigd, om de bevolkingssamenstelling te beïnvloeden.’

 ‘India en Pakistan zullen pas naar kernwapens grijpen als alle andere wapens zijn gebruikt’

Fuqan wijst op de hegemoniale aspiraties van de Indiase staat, die nu met alle buurlanden een conflict heeft. ‘India was verantwoordelijk voor de laatste oorlog en is verantwoordelijk voor de situatie in Kashmir. We willen graag dat de spanningen worden opgelost, maar de bal ligt bij India, niet bij Pakistan.’

Een duurzame vrede komt er voorlopig niet. Maar een kernoorlog tussen India en Pakistan zal ook niet gauw uitbreken. ‘India en Pakistan zullen pas naar kernwapens grijpen als alle andere wapens zijn gebruikt’, zegt Mohsin Raza senior.  Fuqan is het daarmee eens. ‘New Delhi en Islamabad beseffen dat verdere escalatie desastreuze gevolgen hebben zal.’ Hussain gelooft evenmin in een kernoorlog, maar vreest wel voor een nieuwe periode van geweld. ‘Er komt, zo ben ik bang, een hernieuwde proxy-oorlog tussen India en Pakistan. Hierbij zullen, zoals ik al zei, onschuldige burgers in Kashmir opnieuw de hoogste prijs betalen.’