Vier jaar Trump heeft een bloedig spoor van polarisatie en raciale tegenstellingen achtergelaten, leidend tot grimmige protesten, dodelijke rellen en de opkomst van extreemrechtse milities door het hele land. Commentatoren zien weinig reden tot optimisme, ook niet als Biden wint. ‘Er moeten een heleboel wonden geheeld worden.’

Er staat op 3 november zoveel op het spel in Amerika dat Joe Biden, die op dit moment leidt in de opiniepeilingen, durft te spreken over een ‘slag om de ziel van de natie’. Aan de andere kant van de polarisatiekloof staan Donald Trumps fanatieke aanhangers klaar om voor hem door het vuur gaan. Sommigen denken zelfs aan een opvoering van het geweld, mocht Trump de verkiezingen verliezen.

‘Trumps fanatiekste aanhangers zullen dit niet accepteren’, vertelt onderzoeksjournalist David Neiwert, een oude rot in het vak die al tientallen jaren onderzoek doet naar radicaalrechts en extreemrechts in de Verenigde Staten. ‘Ik spreek zulke mensen, waaronder gevaarlijke militia-types, regelmatig op demonstraties en volg al die rechtse clubjes op de voet. Burgers radicaliseren. De doos van Pandora is geopend.’

‘Ik proef een dorst naar bloed’

Volgens Neiwert wordt nu – ook online – steeds openlijker gedreigd met geweld. ‘Ik proef een dorst naar bloed. Leden van de Proud Boys vertellen mij dat ze Antifa (antifascistische activisten, red.) in elkaar willen slaan. Ze willen groen licht krijgen om los te kunnen gaan. Ze denken dat een nederlaag van Trump hen dat excuus geeft. Als Trump de verkiezingen verliest, dan zullen deze rechtsradicalen hun woede koelen op activisten van kleur en op Antifa, vermoed ik.’

Een overwinning van Donald Trump is nog onwenselijker, omdat de Verenigde Staten dan mogelijk Hongarije achterna zullen gaan, zegt Neiwert. ‘Trump is geen fan van democratische instituties, van een vrije onafhankelijke pers, van internationale verdragen. Als hij president blijft, zal hij voor nog meer schade zorgen.’

In zijn boek Alt-America: The rise of the radical right in the age of Trump schreef Neiwert nog dat Trump geen fascist is maar een rechtse populist. Inmiddels is hij kritischer.

‘Fascisme is rechtspopulisme dat is uitgezaaid’, zegt hij. ‘Mijn boek schreef ik in 2017, toen Trump net president was geworden. Ik kan nu zeggen dat Trump als president meer fascistoïde is geworden. Denk aan zijn harde immigratiestandpunt, denk aan het omarmen van rechtse milities en de QAnon-complottheorie, denk aan zijn oproep op Twitter om de verkiezingen uit te stellen. Dus ja, ik maak mij grote zorgen als hij onverhoopt toch wordt herkozen in november.’

‘Fascisme is rechtspopulisme dat is uitgezaaid’

De QAnon-theorie behelst dat in de Verenigde Staten een ‘deep state’ bestaat van pedofiele duivelsaanbidders die Donald Trump en zijn aanhangers bestrijden. Volgens Neiwert dankt deze complottheorie haar succes aan haar buitenissigheid.

‘De Verenigde Staten kampen nu niet alleen met de coronacrisis en een economische crisis, maar ook met een epistemologische crisis. Mensen zijn het niet meer met elkaar eens hoe de waarheid kan worden vastgesteld. Complotdenkers kijken wezenlijk op een andere manier naar de werkelijkheid. Als we hetzelfde filmpje op internet bekijken, zien zij daar heel iets anders in dan jij en ik. En dat ze als complotdenkers worden bestempeld versterkt ze alleen maar in hun gevoel de ‘echte’ waarheid te kennen.’

Obscuur zijn complotdenkers allang niet meer, legt Neiwert uit. ‘De zeer partijdige rechtse omroep Fox en president Trump hebben hun buitenissige ideeën mainstream gemaakt. Fox spreekt niet over een duivels pedofielennetwerk, maar heeft het wel over een deep state. En Trump neemt ook geen afstand van QAnon. De epistemologische crisis heeft de polarisatie in de Amerikaanse samenleving alleen maar versterkt. Het simplistische Fox heeft met zijn valse narratieven de ene helft van Amerika geleerd de andere helft te haten.’

‘Een soort van oorlogssituatie’

Aanvankelijk genoot Donald Trump onder conservatieve Afro-Amerikanen nog een zekere populariteit, maar dat is nu wel voorbij, vertelt de Nederlands-Amerikaanse journalist Kevin P. Roberson, die sinds enige jaren weer in de Verenigde Staten woont.

‘Trump doet niets tegen de coronacrisis en de economische crisis – veertig miljoen werklozen – maar ook zijn opstelling tegenover Black Lives Matter wordt door Afro-Amerikanen niet gewaardeerd. Bij conservatieve zwarte christenen zette Trump onlangs kwaad bloed, toen hij op een foto met de Bijbel poseerde vlak nadat hij het bevel had gegeven een BLM-demonstratie bij het Witte Huis te ontruimen. Met vroomheid had dit niets te maken, vonden ze.’

Er zijn inderdaad zwarte Amerikanen die achter Trump staan, of tot voor kort hebben gestaan. Zo wordt de BLM-beweging door veel conservatieve zwarte Amerikanen niet gesteund vanwege haar vermeende LGBT-agenda, legt Roberson uit. ‘Conservatieve Afro-Amerikanen zeggen dat de zwarte heteroseksuele man wordt buitengesloten.’ Ook het geweld van radicale elementen binnen BLM wordt door veel zwarte Amerikanen veroordeeld.

‘Bij ons in de buurt in Zuid-Florida werden ruiten ingegooid en politieauto’s in brand gestoken. Ik heb jaren terug in Minneapolis gewoond, de stad waar George Floyd is vermoord. Dankzij rellen is daar nu een hele wijk verwoest. Een wijk die ik goed ken. Veel ondernemers uit die wijk hebben zich niet verzekerd. Zij zijn nu alles kwijt. En het moment had bijna niet slechter gekund, met die enorme werkloosheid.’

 ‘Veel mensen hebben het gevoel dat ze in een soort van oorlogssituatie zijn beland en schaffen wapens aan. Het wij-zij-denken groeit. Steeds meer mensen denken in raciale tegenstellingen’

Roberson schrikt van het geweld en keurt het niet goed, maar begon te snappen waarom sommige activisten zo handelen na een gesprek met een van hen. De activist legde uit dat de autoriteiten pas bereid waren om te veranderen nadat ze geconfronteerd werden met geweld. ‘Eerst werd de agent ontslagen die Floyd in de dodelijke wurggreep hield, vervolgens werden de andere drie agenten die bij Floyds dood aanwezig waren ontslagen; nu moeten ze alle vier voor de rechter verschijnen. Dit was allemaal niet gebeurd als de demonstranten zich keurig aan de wet hadden gehouden.’

Het geweld begint meestal ’s avonds, zegt Roberson. ‘De BLM-demonstraties die je overdag ziet, die trekken ander volk aan dan de nachtelijke acties. Die groepen en groepjes gebruiken soms geweld. En dan heb je ook nog extreemrechtse agent provocateurs die proberen hun tegenstanders uit te lokken.’ Hij maakt zich grote zorgen. ‘Veel mensen hebben het gevoel dat ze in een soort van oorlogssituatie zijn beland en schaffen wapens aan. Het wij-zij-denken groeit. Steeds meer mensen denken langs raciale lijnen en in raciale tegenstellingen.’

‘Antiracisme is mainstream geworden’

Daarentegen valt het met de moslimhaat in de VS wel mee, zegt de 25-jarige Safwan Abkar, die werkt bij een advocatenkantoor in New Jersey. ‘Na 9/11 waren veel Amerikanen bang voor moslims en werden we met terrorisme geassocieerd. Maar de laatste jaren is er helemaal geen islamitisch terrorisme meer, dus valt het met die haat reuze mee. Ik heb er in ieder geval nauwelijks last van’, vertelt Akbar.

Dat de islam als ‘probleem’ grotendeels van de agenda is verdwenen komt volgens Akbar door de andere crises waarmee de VS nu kampen: de coronacrisis, de economische crisis en de onrust die in het land ontstond na de dood van George Floyd. Maar: ‘als er weer een nieuwe terroristische aanslag komt, dan komen we weer opnieuw in een cyclus van moslimhaat terecht.’

‘De Amerikaanse samenleving slaat nu een andere richting in dan Trump’

Van Alt-Amerika is Akbar niet erg onder de indruk. ‘Alt-rechts voert een achterhoedegevecht. Natuurlijk zijn er nu spanningen in de VS, vanwege BLM en extreemrechtse tegendemonstraties, maar ik geloof niet dat Amerika weer terugkeert naar de tijd van de lynchings en de KKK. Corporate America (de grote bedrijven, red.) steunt BLM. Antiracisme is mainstream geworden. Trump is nu weliswaar president, maar de Amerikaanse samenleving slaat nu juist een andere richting in.’

Akbar gelooft om die reden dan ook dat Trump de presidentsverkiezingen zal verliezen . ‘Natuurlijk zal Trump proberen om BLM en Antifa als gevaren voor de samenleving af te schilderen, maar tegen de coronacrisis en de economische crisis heeft hij niets gedaan. Daar zal hij op 3 november op worden afgerekend.’

Een einde aan de polarisatie?

Maar kan Joe Biden, als hij de presidentsverkiezingen wint, wel een einde aan de polarisatie en de raciale tegenstellingen maken?  ‘De komende jaren zal die polarisatie voorlopig wel bestaan’, denkt Neiwert. ‘Er moet eerst een brede consensus ontstaan. Dat kan als Biden de presidentsverkiezingen wint en de situatie weet te normaliseren. Maar dat gebeurt niet meteen. Er moeten een heleboel wonden geheeld worden.’

Biden is voor Afro-Amerikanen absoluut niet de ideale kandidaat, voegt Kevin P. Roberson toe. ‘Biden heeft nare opmerkingen gemaakt over Afro-Amerikanen. Zo zouden Afro-Amerikanen die op Trump willen stemmen niet echt zwart zijn. En ook zouden veel zwarte ouders analfabeet zijn, en daarom niet naar ouderavonden gaan. Dat laatste had hij van een onderzoek dat achteraf niet bleek te kloppen.’

Ook Bidens running mate Kamala Harris, die een Indiase en Jamaicaanse achtergrond heeft, heeft volgens Roberson wel wat op haar kerfstok. ‘Als openbare aanklager in de staat Californië hield zij bewijs tegen waardoor de Afro-Amerikaanse Kevin Cooper in de dodencel bleef zitten, terwijl hij volgens veel mensen onschuldig is.’

‘Er moeten een heleboel wonden geheeld worden’

Bidens politiek zal niet heel anders zijn dan die van Trump, denkt Akbar. ‘Wel in retoriek natuurlijk, maar niet in beleid. Het hangt ook heel erg af van de vraag of de Democraten ook een meerderheid in de Senaat en Huis van Afgevaardigden krijgen. Als ze dat niet krijgen, dan verandert er heel weinig. De linkervleugel in de Democratische Partij roert zich. Alexandria Ocasio-Cortez, Ilhan Omar en anderen willen het roer echt omgooien, het binnenlandse beleid radicaal veranderen. Nu is hun tijd nog niet gekomen. De grote vraag is: winnen zij in 2024 het pleit, of blijft de Democratische Partij een gematigde partij?’

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de Kanttekening op 18 september 2020.