Terwijl wij in Nederland worden gebombardeerd door berichten van aanhangers van Willem Engels actiegroep Viruswaarheid en zij op straat en masse de politie provoceren, ga je in Marokko voor een virusontkennend twitterbericht de cel in.

Marokko zit met 100.000 landelijke besmettingen nog midden in zijn eerste coronagolf. Het land, dat sinds maart in sanitaire noodtoestand is, trof aan het begin van de crisis harde maatregelen die een snelle verspreiding leken tegen te gaan. Maar het aantal besmettingen stijgt alsnog snel en dus gaat Marokko de strijd aan. Niet alleen met het virus zelf, maar ook met de mensen die daar iets over zeggen.

Eind augustus arresteerde de autoriteiten een 62-jarige man in de stad Fez omdat hij nepnieuws over het coronavirus zou hebben verspreid. De man zou onder andere gefotoshopte afbeeldingen hebben verspreid met foutieve data. De arrestatie valt in een reeks van tientallen arrestaties van sociale mediagebruikers die nepinformatie over het virus zouden hebben verspreid.

Eerder werd ook al de 48-jarige influencer Mi Naima gearresteerd nadat zij in een filmpje aan haar 400.000 volgers het bestaan van COVID-19 had ontkend. Mi Naima kreeg uiteindelijk een celstraf van drie maanden opgelegd.

Het is een nieuw fenomeen in deze coronatijd, meent de Marokkaanse communicatiewetenschapper Bouziane Zaid van de universiteit van Sharjah in de Verenigde Arabische Emiraten. Hij deed onderzoek naar mediarecht, internet en democratie en televisiebeleid in Marokko. ‘Marokko was altijd relatief vrij wat betreft sociale media. De overheid heeft nooit platforms gecensureerd of verboden. De mensen in Marokko waren lange tijd vrij om te doen en laten wat ze wilden op sociale media.’

Volgens arabist en Marokkodeskundige Jan Hoogland is dat niet helemaal waar. ‘Er werden al eerder Marokkanen opgepakt als zij medisch nieuws verspreidden waar de regering het niet mee eens was.’ Hoogland noemt een voorbeeld uit 2009, toen een journalist van het Arabischtalige tijdschrift al Michaal tot een jaar celstraf werd veroordeeld voor het plaatsen van artikelen waarin de koning als zieker werd omschreven dan het koningshuis had toegegeven.

‘Corona heeft de macht aan de staat gegeven’

‘Er werd toen bekend dat de koning het rotavirus had en die journalist had bij wijze van spreken gewoon even op Wikipedia gekeken wat het rotavirus precies was en daar een artikel over geschreven’, aldus Hoogland.

Journalisten zijn een bekend doelwit van repressie in Marokko. Meerdere journalisten van de Arabischtalige krant Akhbar al Yaoumwerden het afgelopen jaar gearresteerd. Volgens de politie vaak om een andere reden, maar volgens critici en analisten werden zij stuk voor stuk opgepakt vanwege hun kritische berichtgeving. Tegen de kritische journalist Omar Radi begon woensdag een nieuw proces. Hij wordt onder andere beschuldigd van spionage.

Opvallend aan de arrestaties van de afgelopen maanden is dat het met regelmaat gaat om normale burgers die een beperkt bereik hebben in vergelijking met bekende journalisten. ‘Corona heeft de macht aan de staat gegeven’, zegt Zaid. ‘In westerse landen zoals Nederland betekent dat dat de staat zijn burgers dingen kan opleggen, zoals het dragen van een mondkapje. In Marokko betekent het dat het autoritarisme een comeback maakt.’

Marokko worstelt volgens Zaid met de bestrijding van het virus. ‘Er is een tekort aan medische apparatuur en nepnieuws kan de staat er eigenlijk niet bij hebben. Door het gebrek aan internationale aandacht voor mensenrechten in ontwikkelingslanden kan Marokko wegkomen met het hardere optreden.’

‘Iemand zou nooit in de gevangenis moeten belanden voor iets wat hij of zij heeft gezegd – met uitzondering van laster en haatzaaien’, zegt Zaid. ‘Maar er is wel nog een belangrijke speler waar niemand het over heeft.’ De hoogleraar doelt op de verantwoordelijkheid van de sociale media zelf. ‘Iedereen heeft het vaak over de staat en de mensen, maar hoe zit het met de verantwoordelijkheid van de platforms? Zij moeten ook actie ondernemen om nepnieuws tegen te gaan.’

Facebook en Twitter hebben in hun beleid inderdaad opgenomen dat zij de verspreiding van nepnieuws willen tegengaan. Dat doen de platforms onder andere door het inhuren van derden voor factchecks, het opsporen van nep-accounts en de mogelijkheden beperken – zoals het kopen van advertenties – van gebruikers die herhaaldelijk nepnieuws verspreiden. Ook verwijderen Facebook en Twitter met regelmaat berichten van invloedrijke accounts, zoals onlangs de berichten van de Amerikaanse president Donald Trump nadat hij beweerde dat kinderen ‘bijna helemaal immuun’ waren voor het coronavirus.

Dat de accounts in Marokko niet door Facebook zelf worden beperkt, is volgens Hoogland niet zo gek. ‘Alles wordt in het Darija (Marokkaans-Arabisch, red.) geplaatst, dat heeft internationaal gezien weinig invloed.’ Wat de sociale media nalaten, doet de Marokkaanse regering. Maar dan met veel hardere hand.