Wat als de NOS alleen de positieve acties van de overheid belicht en nooit de negatieve kanten? In Turkije is het aan de orde van de dag. In reactie hierop ontstaan er online alternatieven, ondanks het repressieve klimaat in het land en met alle gevaren van dien.

President Recep Tayyip Erdogan beheerst sinds enkele jaren de mainstream media in Turkije. Onafhankelijke media zijn in handen van de kliek rond Erdogan gekomen, of gewoon gesloten. Na de mislukte coup tegen Erdogan in juli 2016 is de politieke repressie in Turkije opgevoerd. Niet alleen politieke tegenstanders zijn hier het slachtoffer van geworden, maar ook journalisten die in alle vrijheid hun werk willen doen. Wie zich niet aanpast en weigert propaganda te maken voor het regime, riskeert boetes of zelfs gevangenisstraf.

Het feit dat er in Turkije nauwelijks nog onafhankelijke media zijn heeft er toe geleid dat het vertrouwen in de journalistiek naar een nieuw dieptepunt is gedaald. In 2018 deed het Center for American Progress een onderzoek naar de vraag in hoeverre Turkse burgers de media in hun land vertrouwden. Turken die op Erdogans regeringspartij AKP stemmen (iets meer dan de helft), of op de extreemrechtse coalitiepartner MHP (iets minder dan de helft) hebben relatief veel vertrouwen in de media, die volgens hen redelijk betrouwbaar en vrij zijn. Maar Turken die op de oppositiepartijen stemmen vinden media niet betrouwbaar en vrij. Het meest sceptisch zijn de stemmers op de HDP, de pro-Koerdische partij die mogelijk een verbod boven het hoofd hangt. Nog geen tien procent van de HDP-aanhangers vindt de Turkse media betrouwbaar en vrij.

Ziedaar: de opkomst van interviewers die mensen op straat aanspreken. Hun reportages worden uitgezonden op alternatieve online mediakanalen. De straatinterviewers laten gewone Turkse burgers aan het woord, uit alle hoeken en gaten van de Turkse samenleving, met verhalen die de mainstream media laten liggen.

De straatinterviewers richten zich op verschillende regio’s, en hebben verschillende politieke kleuren. Medyali TV en Kendini Muhabir bijvoorbeeld zijn voor Turkse begrippen links en vertolken het geluid van de grootste oppositiepartij CHP. Daarnaast heb je de Youtube-kanalen Vatandasi Sesi (‘De Burgerstem’) en Gozluklu Muhabir (‘De Bebrilde Correspondent’), die geen politiek onderdak hebben.

Het populairste straatinterviewkanaal is zonder twijfel Ilave TV (‘Extra TV’). De straatinterviewer is amateur-journalist Arif Kocabiyik, een voormalige bodyguard uit Antalya. Hij spreekt dagelijks mensen in verschillende Turkse steden, stelt hen vragen over hun huidige situatie en vraagt naar hun politieke mening. Zijn YouTube-kanaal heeft 500.000 abonnees en meerdere video’s met miljoenen weergaven.

Een ander populair Youtube-kanaal is Sade Vatandas (‘De Gewone Burger’). Reporter Mehmet Koyuncu is een van de weinig straatinterviewers die wel een journalistieke opleiding heeft gedaan. Hij werkte eerder als economie-expert voor de Turkse krant Cumhürriyet, die als een van de laatste onafhankelijke kranten zwaar werd tegengewerkt en veel journalisten heeft moeten ontslaan.

De in Antalya opgegroeide Koyuncu begon anderhalf jaar geleden met het maken van straatreportages: ‘Ik had geen baan en ik kreeg niet de kans om voor grote mediabedrijven te werken’, vertelt hij. ‘Tegelijkertijd begonnen de mediabedrijven steeds meer een politieke kant te kiezen en verloren zij hun journalistieke onafhankelijkheid. Ik vind dat verkeerd, en heb daarom gekozen om mijn eigen mediakanaal te maken. Met mijn eigen onderzoek en apparatuur wil ik de stem van de bevolking laten horen. Ik wil het laten horen aan Turkije en aan de bestuurders van het land.’

De onderwerpen in zijn reportages zijn vaak de belangrijkste nieuwsberichten van de dag, legt hij uit. ‘Het nieuws in Turkije wordt als propaganda gebruikt en probeert de bevolking de economische problemen te laten vergeten. Daarom probeer ik mensen op straat vragen te stellen als ze veel of weinig weten over de economie. Daarnaast wil ik weten wat hun huidige economische situatie is. Daarmee wil ik de problemen van de bevolking en de economie aan Turkije laten zien.’

‘Sinds de grote mediabedrijven de spreekbuis van de overheid zijn geworden en propaganda verspreiden, was er geen plek meer over om de stem van het volk te horen’

Volgens Koyuncu zijn straatinterviews belangrijk, omdat er bijna geen andere platformen zijn waar het volk aan het woord wordt gelaten. ‘Sinds de grote mediabedrijven de spreekbuis van de overheid zijn geworden en propaganda verspreiden, was er geen plek meer over om de stem van het volk te horen’, zegt hij. ‘Daarom zijn wij degenen die het volk weer een plek in de media willen geven, zodat de stem van de burger weer wordt gehoord.’

Het doen van straatinterviews is echter geen ongevaarlijke bezigheid. Alle mensen mogen hun zegje doen, maar bij een kritische vraag over het overheidsbeleid reageren sommige respondenten soms heftig.

‘Wij beleven bovendien veel problemen tijdens het maken van reportages’, gaat Koyuncu verder, ‘Laatst deed een man zijn shirt omhoog om zijn pistool te laten zien. Hij bedreigde ons.’ Deze incidenten onderstrepen volgens Koyuncu het maatschappelijk belang van zijn journalistieke werk. ‘Ik vind het verkeerd om er nu mee te stoppen. Ik zie het als mijn plicht, als mijn vaderlandse plicht, om deze reportages te maken. Ik ga er dan ook mee door, wat er ook gebeurt.’

Zijn favoriete reportage was met een econoom die helder uit kon leggen wat er precies mis was met de Turkse economie. ‘Hij gaf een mooie analyse van de huidige problemen in Turkije en droeg ook interessante oplossingen aan.’ Het leverde hem bijna 200.000 kijkers op.

De politieke tegenstanders van Erdogan zijn ook fan van de straatinterviewers. Zo was voormalig vicepremier Ali Babacan, nu leider van de oppositionele DEVA-partij, te zien op het YouTube-kanaal van Ilave TV. Koyuncu heeft nog geen politieke personen geïnterviewd, vertelt hij. Wel heeft hij politica Meral Aksener van de centrumrechtse IYI-partij ontmoet.

‘De oppositiepolitici en -leiders komen graag op onze alternatieve kanalen’, aldus Koyuncu, ‘want onze verhalen en reportages zijn een stuk betrouwbaarder dan die van de journalisten van de mainstream media.’ Dat straatinterviewers een stuk eerlijker en ideologisch minder vooringenomen zijn wordt ook gewaardeerd. ‘Oppositieleiders zien ons straatinterviewers als de vertolkers van de volksstem.’

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de Kanttekening op 7 april 2021.