13.1 C
Amsterdam

Israël: democratische rechtsstaat of perfecte etnostaat?

Ewout Klei
Ewout Klei
Journalist gespecialiseerd in politiek en geschiedenis.

Lees meer

De Kanttekening sprak met Israël-watchers over de Israëlische parlementsverkiezingen van 9 april en de vraag of het land nog wel een democratie is.

Op 9 april vonden de Israëlische parlementsverkiezingen plaats. Likoed, de rechtse partij van minister-president Benjamin Netanyahu, werd weer de grootste met 26,46 procent van de stemmen en vijfendertig zetels. Blauw-Wit, de centrumpartij van de Israëlische generaal Benny Gantz, werd met 26,13 procent van de stemmen en vijfendertig zetels de tweede partij. De Kanttekening sprak met Nederlandse Israël-watchers over de Israëlische verkiezingen. Hoe verrassend was de verkiezingsuitslag? Wat voor coalitie zal er straks worden gevormd? Is Israël nog wel een democratische rechtsstaat, of verandert het land onder leiding van Netanyahu steeds meer in een autoritaire, illiberale staat?

‘De eeuwige overlever’

Op de vraag of de verkiezingsuitslag verrassend was worden verschillende antwoorden gegeven door de Israël-watchers. Hanna Luden, de huidige directeur van het CIDI, wist niet wie de verkiezingen zou gaan winnen. ‘Ik hield alle opties open.’Ook Ruben Ridderhof van Christenen voor Israël, een organisatie die pal achter Israël staat, wist niet wat hij moest verwachten. ‘Dat is het mooi van democratie, je moet afwachten wie er wint.’ Jaap Hamburger van Een Ander Joods Geluid vond de uitslag niet verrassend, ‘want mensen gaan als het puntje bij paaltje komt toch voor stabiliteit’. De pro-Palestijnse activist Frank van der Linde beaamt dit: ‘Netanyahu is de eeuwige overlever.’
Derk Walters, de NRC-journalist die in 2017 Israël werd uitgezet, maakt een uitgebreidere analyse. Hij vergelijkt de strijd tussen Netanyahu en Gantz met de strijd tussen Mark Rutte en Diederik Samsom in 2012. ‘Het was een nek-aan-nekrace, met als gevolg dat Likoed en Blauw-Wit heel groot werden, ten koste van de kleinere partijen. Nieuw Rechts van Naftali Bennett en Ayelet Shaked haalde de kiesdrempel niet eens. Dat betekent dat Shaked straks geen minister van Justitie meer zal zijn. Opvallend is dat de Arbeiderspartij is weggevaagd. De partij zakte van negentien naar zes zetels.’
Ook Ronny Naftaniel, van 1980 tot 2013 directeur van het CIDI, geeft een langer antwoord. Hij dacht aanvankelijk dat Blauw-Wit misschien zou gaan winnen. ‘Wat Benny Gantz en die andere generaal van Blauw-Wit deden leek op een democratische staatsgreep van het leger. Het leger geniet in Israël veel vertrouwen, dus ik dacht dat Blauw-Wit een kans zouden maken om Netanyahu te verslaan. Maar toen de campagne eenmaal op dreef was en de Verenigde Staten zich ook pal achter Netanyahu gingen stellen, ook met betrekking tot de annexatie van de Golanhoogte, wist ik dat Gantz het niet zou gaan redden en Netanyahu vrijwel ongeschonden uit de strijd zou komen.’
Netanyahu, die evenveel zetels heeft behaald als Gantz maar net meer stemmen, krijgt de opdracht om een nieuw kabinet te vormen. ‘Rechts heeft vierenzestig van de honderdtwintig zetels in de Knesset, dus er komt weer een rechts kabinet’, concludeert Walters. Ook volgens Luden wordt het hoogstwaarschijnlijk een regering over rechts, maar zal de formatie nog een hele kluif worden omdat Avigdor Lieberman van Israël Ons Thuis (vijf zetels in de Knesset) heeft aangegeven niet te willen regeren. Naftaniel hoopt op een brede coalitie tussen Likoed en Blauw-Wit, maar hiervoor zijn de tegenstellingen in de Israëlische politiek nu te groot. Niettemin: ‘Als in Nederland een coalitie tussen VVD en PvdA mogelijk is, dan moet dat in principe ook in Israël kunnen.’ Naftaniel merkt voorts op dat de positie van Netanyahu niet heel sterk is. ‘Natuurlijk is Likoed de grootste partij, maar Netanyahu is afhankelijk van die andere rechtse partijen. En daarnaast loopt er een corruptiezaak tegen hem. Blauw-Wit kan vanuit de oppositie veel lawaai maken. En het is de vraag of de rechtse coalitiepartners onvoorwaardelijk achter Netanyahu blijven staan.’

Volgens Walters zou een overwinning van Gantz niet voor een hele grote verschuiving in het Israëlische politieke landschap hebben gezorgd. ‘Blauw-Wit is minder onverzoenlijk dan Likoed en staat voor een nationale verzoening tussen links en rechts, maar aan de bezettingspolitiek willen ze geen einde maken.’ Van der Linde drukt zich wat ongepolijster uit: ‘Het was een keuze tussen een rechtse en een extreemrechtse kandidaat. Gantz is een oorlogsmisdadiger, die tijdens de laatste Gaza-Oorlog witte fosfor op de Palestijnen heeft gegooid.’ Hamburger heeft zich gestoord aan het feit dat de kolonisatiepolitiek op de Westbank helemaal geen issue was tijdens de Israëlische verkiezingen. ‘Niemand had het over vrede, een rechtvaardige vrede. Dat komt omdat Israëliërs zelf geen last hebben van de bezettingspolitiek.’

Democratie onder druk?

Tot zover de verkiezingen. We stelden de Israël-watchers ook de vraag of en zo ja in hoeverre Israël tegenwoordig nog een democratie is. Activist Frank van der Linde is van mening dat Israël dat natuurlijk niet is, want ‘in Israël hebben alleen Joden democratische rechten’. Hij vergelijkt Israël met een hypothetisch Nederland, waarin alleen witte Nederlanders mogen stemmen en burgerrechten hebben. ‘Israël is de perfecte etnostaat. Het is in feite een fascistisch land.’
Andere Israël-watchers hebben moeite met deze betiteling. Naftaniel: ‘Ik heb wel twijfels bij de nationaliteitenwet van vorig jaar, waarin Israël wordt gedefinieerd als een joodse staat. Maar pejoratieve termen als ‘etnostaat’, ‘apartheidsstaat’ en ‘fascisme’ zorgen alleen maar voor meer polarisatie. Je helpt de mensen pas echt als je op een normale manier opkomt voor hun rechten. Frank van der Linde wil Israël afschaffen. Dat is niet aan de orde. Als je nu naar de situatie van Israël kijkt, los van al het gesputter, staat het land er veel sterker voor dan veertig jaar geleden. Israël heeft betere banden, hoewel informeel, met de Arabische buurlanden. Israël is gewoon een prachtige staat, niet weg te denken uit het Midden-Oosten.’ Ridderhof van Christenen voor Israël benadrukt dat Arabische Israëliërs hun eigen partijen hebben in de Knesset. Dat is voor hem het bewijs dat Israël geen etnostaat is. Ridderhof vertelt dat Gantz tijdens de verkiezingscampagne Netanyahu heeft vergeleken met Erdogan. ‘Die vergelijking is echt over the top. Israël sluit geen journalisten op. Netanyahu heeft alleen andere idealen. Maar dat is zijn democratisch recht. Likoed is de grootste partij geworden.
Derk Walters, die in 2017 Israël is uitgezet, vindt net als Ridderhof een vergelijking tussen Netanyahu en Erdogan te ver gaan. ‘Israël lijkt meer op Hongarije. In Israël heb je nog steeds vrije verkiezingen, net als in Hongarije. Maar net als Orban doet Netanyahu aan bangmakerij. Tijdens de vorige parlementsverkiezingen waarschuwde hij dat de Arabieren er met de winst vandoor zouden gaan. Hij gebruikte angst om mensen te mobiliseren, wat Orban ook doet met zijn campagnes tegen vluchtelingen en de Amerikaanse miljardair George Soros. Het grootste dagblad van Israël is de gratis krant Israel Hayom (Israël Vandaag), die elke dag of Netanyahu de hemel in prijst of zijn vijanden vol vuur bestrijdt. Een beetje te vergelijken met de rechtse opiniewebsite De Dagelijkse Standaard, die dagelijks Thierry Baudet ophemelt en zijn tegenstanders verkettert. Niettemin, in Israël en Hongarije worden journalisten niet opgepakt. Ik ben Israël uitgezet, maar dat was echt een uitzondering.’
CIDI-directeur Hanna Luden gelooft niet dat de democratie in Israël onder druk staat. ‘In zeker opzicht is Israël democratischer dan Nederland. Wel veranderen er dingen. Vroeger hadden journalisten geen mening, nu komen ze openlijker voor hun mening uit. De persvrijheid staat niet onder druk, wel wordt er gediscussieerd over hoe de pers zich gedraagt.’ Volgens Luden zijn Arabische Israëliërs ook geen tweederangs burgers, wat Israëlcritici beweren. ‘Met de nationaliteitenwet heeft Arabisch niet langer dezelfde status als het Hebreeuws, maar het Jiddisch, dat veel wordt gesproken door orthodoxe Joden, heeft dat ook niet. Minderheden krijgen in Israël juist heel veel bescherming. In Nederland worden hoofddoeken en islamitische gebedsruimtes ter discussie gesteld, in Israël is dit allemaal vanzelfsprekend.’
Hamburger ten slotte vindt de vergelijking met Turkije te ver gaan, omdat kranten niet bang hoeven te zijn voor een inval van de politie. Desondanks heeft hij wel grote zorgen. ‘De ruimte voor het voeren van maatschappelijke oppositie wordt minder. NGO’s van linkse signatuur moeten zich verantwoorden, rechtse NGO’s hoeven dat niet. Er wordt met twee maten gemeten.’ Hamburger heeft de indruk dat de rechten van minderheden en van de oppositie steeds meer worden ingeperkt. Het is volgens hem geen toeval dat Netanyahu vrienden is met Viktor Orban en de Braziliaanse populistische president Jair Bolsonaro. Hij concludeert: ‘Israëlapologeten zeggen altijd dat Israël de enige democratie in het Midden-Oosten is. Dit vind ik wel een lachwekkende claim, omdat Israël heerst over miljoenen die van stemrecht verstoken zijn, net als een negentiende-eeuwse koloniale mogendheid. Binnen de grenzen van 1967 is Israël een democratie tot op zekere hoogte.’

Nu u hier toch bent...

Goede journalistiek kost geld. Leden en donaties maken onze gebalanceerde berichtgeving over biculturaliteit, zingeving en vrijheid mogelijk. Steun ons daarom als u ons werk belangrijk vindt.

Vertel mij meer!
- Advertentie -