Turkije worstelt met de nasleep van de aardbevingsramp, maar intussen staan er ook verkiezingen voor de deur. ‘De kans is groot dat die verkiezingen niet eerlijk zullen zijn’, stelt politicus Ömer Faruk Gergerlioglu. Hij is parlementariër voor de linkse oppositiepartij HDP.

De aardbeving van vorige maand heeft in Turkije en Syrië aan tienduizenden mensen het leven gekost. De gevolgen voor de overlevenden en nabestaanden zijn desastreus. Ze zijn bijna alles kwijt en moeten getraumatiseerd weer opkrabbelen.

Hoe zit het met de politieke gevolgen van deze vernietigende aardbeving? Krijgen de huidige machthebbers van Turkije, zoals president Recep Tayyip Erdogan en diens AKP, de rekening gepresenteerd? Of gaat alles op de oude voet verder?

De Kanttekening besprak het met parlementariër Ömer Faruk Gergerlioglu van de pro-Koerdische HDP. Zijn partij zit in de oppositie, maar maakt geen deel uit van het blok van zes oppositiepartijen dat maandag Kemal Kilicdaroglu presenteerde als presidentskandidaat tegenover Erdogan. Hij is niet optimistisch over de kansen op politieke verandering in Turkije.

Heeft de aardbeving ook Ankara op zijn grondvesten doen schudden?   

‘Ik denk dat er geen grote politieke verandering in Turkije zal zijn na de aardbeving. De meerderheid van de bevolking beschouwt natuurrampen en de gevolgen daarvan als onderdeel van het ‘lot’ en ‘dat er niks aan te doen was’. Erdogan weet dit en gebruikt die term dan ook geregeld. Maar er zijn willens en wetens grote onrechtmatigheden gepleegd. Die zijn nu in het nieuws en kunnen Erdogan misschien stemmen kosten, maar het electorale verlies zal beperkt zijn. Zo ging het ook na de aardbeving uit 1999 in Gölcük. Toen waren er ook mensen die solidair waren met hun medemens, maar daarna draaide het weer om geld en eigenbelang, zoals vanouds. Nu zijn mensen vanwege de aardbeving weer voor enige tijd alert en hebben kritiek op de machthebbers. Maar op de keper beschouwd, en gezien de enorme ravage, is die kritiek niet zo groot.

Erdogan zal met sociale hulpacties die hij nu aanbiedt, zijn falen proberen goed te maken. Hij is een ervaren politicus. Hij treft talloze voorbereidingen om met inzet van de buitenlandse donaties de aardbevingsslachtoffers een hart onder de riem te steken. Zo heeft hij de verkiezingen ook definitief naar 14 mei vervroegd. Hij wil met snelheid en hulp de kiezer weer voor zich winnen. Een andere stap om het volk weer voor zich te winnen is de nieuwe omstreden pensioenregeling. Hierdoor kunnen twee miljoen Turken direct en ongeveer zes miljoen Turken binnen een paar jaar met pensioen gaan.  Dit zal veel kosten met zich meebrengen voor de staat. Toch deelt Erdogan deze cadeautjes uit om kiezers te paaien.’

Kemal Kiliçdaroglu van de CHP, de grootste oppositiepartij van Turkije, was vlak na de aardbeving samen met Pervin Buldan, plaatsvervangend voorzitter van de pro-Koerdische HDP, op slachtofferbezoek in Diyarbakir. Heeft de aardbeving de houding van de oppositiepartijen, verenigd in de ‘Tafel van Zes’, tegenover de HDP veranderd?

‘De visie van de Tafel van Zes op de HDP blijft ongewijzigd. Ze willen zich niet al te veel bemoeien met de Koerdische kwestie.’

Afgelopen weekend was er crisis bij de Tafel van Zes: een van de partijen liep weg, om later toch weer terug te keren. In een poging het blok te lijmen zijn de burgemeesters van Istanbul en Ankara nu kandidaten voor het vicepresidentschap onder Kilicdaroglu. Verandert dit alles nog iets aan de houding van de HDP tegenover de Tafel van Zes?

‘Nee, dat lijkt er niet op. De HDP zal hoogstwaarschijnlijk niet met een eigen kandidaat komen en Killiçdaroglu volledig steunen. Er komt nog een verklaring hierover van het partijbestuur, maar zo waait de wind in de partij. De Tafel van Zes heeft een belangrijke crisis doorgemaakt. Meral Aksener van de Goede Partij liep dit weekend weg, maar moest uit wanhoop en na druk van buitenaf weer terugkeren. Ze heeft hiermee niet veel gewonnen. Ik geloof er namelijk niet echt in dat Imamoglu en Yavas later vicepresidenten zullen worden. Dit is slechts een formule om Aksener over de streep te halen. Want het burgemeesterschap is in Turkije een veel populairdere positie dan het vicepresidentschap. Dus ze zullen liever voor het burgemeesterschap kiezen.’

‘Hulpgeld is niet in goede handen. Het is onmogelijk om de Erdogan-regering te vertrouwen’

Is de Tafel van Zes sterker of zwakker uit deze crisis gekomen?

‘De Tafel van Zes heeft een vertrouwensbreuk meegemaakt. Ze hebben zich kunnen hergroeperen, maar bij de minste of geringste crisis zal deze vertrouwensbreuk nog weer sterker opspelen. Het lijkt er nu even op dat ze sterker zijn, maar dat moeten we maar afwachten. Dit akkoord is na intensieve discussies en ruzies tot stand gekomen. Hoe het verder zal lopen is een vraagteken. Erdogan heeft enorme machtsmiddelen. Hij controleert de staat en coördineert de hulp aan de slachtoffers van de aardbeving. De oppositie gaat de verkiezingen in met een achterstand.’

Ook grote Turkse voetbalclubs protesteren. ‘Treed af, regering’ werd er gescandeerd bij Fenerbahçe en Besiktas. Gelijk daarop kwam de regering met toeschouwersverboden. Zijn ze bang geworden?

‘De regering bekijkt bijna alles vanuit het oogpunt van de veiligheid. Ze kijken niet naar mensenrechten. Ze drukken alle maatschappelijke kritiek de kop in, die een gevaar kan vormen tegen hun macht. Zo zijn er journalisten en influencers met kritiek op de regering, die gelijk van hun bed gelicht werden.

De regering ziet kritiek vanuit de Turkse samenleving, zoals kritische toeschouwers in stadions, bij demonstraties en tijdens persconferenties van de oppositie, als ‘schadelijk voor de staat’. Ze vaardigt daar drastische maatregelen tegen uit. Zo ging de regering na de slogan ‘Treed af, regering’ van Besiktas en Fenerbahçe gelijk over tot bestraffen (de clubs mochten geen toeschouwers meer ontvangen in hun stadions, red.).

Voetbalclubs die de regering juist steunen, kregen de opdracht om dat uit te spreken. Overigens heeft het Hof het stadionverbod opgeheven, nadat Fenerbahçe beroep aantekende. Fener-toeschouwers kunnen nu dus wel aanwezig zijn. Maar deze ontwikkelingen laten zien dat de regering protesten, die het regime mogelijk aan het wankelen kunnen brengen, niet tolereert.’

Ik heb gehoord dat de regering nu ook pro-regeringsspreekkoren zal organiseren.

‘Dat is heel goed mogelijk. De machthebbers hebben baat bij zulke polarisering, ze houden daarvan. Het is een mentaliteit van: als je kritiek hebt op mij, dan zal ik daar met overtreffende trap en duizend keer harder op antwoorden. Over die macht beschikt de regering. En dit zal het regime geen windeieren leggen, omdat er een conservatief-nationalistische meerderheid is in Turkije.

Aan de andere kant zien we dat de oppositie tegen de regering toeneemt. Dit gebeurt ook binnen conservatieve gemeenschappen. Daar is eveneens sprake van een zekere afbrokkeling van steun aan de regering. Dat ongenoegen is niet al te groot, maar het is zeker niet zo dat alle conservatieven de AKP steunen.’

Kiest de oppositie bewust een gematigde toon, uit angst dat vooral Erdogan zal profiteren van polarisatie?

‘Ik denk dat alleen Kiliçdaroglu hier een beetje rekening mee houdt. De andere oppositieleiders hebben niet echt een boodschap aan gematigdheid.’

In het Westen was er veel solidariteit met Turkije na de aardbeving. Zo is er in Nederland op één dag 110 miljoen euro opgehaald. Maar er zijn ook veel vragen over die opgehaalde steun. Verdwijnt al het geld niet in de zakken van Erdogan?

‘Helaas kunnen we niet zeggen dat dit geld in goede handen is. Het is onmogelijk om de Erdogan-regering te vertrouwen. Toen wij na de aardbeving hulp aan het inzamelen waren, reageerden veel mensen terughoudend. ‘Als het naar hulporganisaties als Kizilay of Afad gaat, willen we niet geven’, zeiden ze, omdat ze deze overheidsinstanties niet vertrouwen. Erdogan kan alle internationale hulp op de een of andere manier gebruiken om zijn eigen machtspositie te versterken. Hij is totaal niet te vertrouwen. Dat staat vast.’

Het is nu zeker dat op 14 mei de verkiezingen worden gehouden. Maar zullen die wel eerlijk verlopen?

‘De kans is heel groot dat de verkiezingen niet eerlijk zullen zijn. Zo is in elf steden de noodtoestand van kracht. Dan heb je het direct over de allesoverheersende dominantie van de staat in die gebieden. Dat betekent wetteloosheid en rechteloosheid.

In de rest van Turkije gold zes jaar lang de noodtoestand (na de couppoging in 2016, red.). De gevolgen daarvan zijn nog voelbaar. Die noodtoestand is zogenaamd in 2022 geëindigd, maar wij denken dat deze de facto nog voortduurt.

De regering lijkt geneigd om de noodtoestand met drie maanden te verlengen, in het bijzonder in die getroffen gebieden waar het niet zeker is of de huidige regering er voldoende stemmen wint. We weten niet wat voor trucjes uit de doos zullen worden getoverd in die gebieden. Daar maken we ons wel zorgen over.

Ook over de veiligheid rond de verkiezingen zijn we bezorgd. Bijvoorbeeld als Erdogan de verkiezingen verliest. Er zijn vermoedens dat de president dan via paramilitaire groepen interventies zal plegen. Na de couppoging deelde de regering wapens uit aan groepen (militaire privébedrijven, red.) die aan Erdogan gelieerd zijn.’

Maar de stemmen worden toch ook geteld door delegaties van andere politieke partijen dan de AKP. Hoe kunnen de verkiezingen dan toch oneerlijk verlopen?

‘Dat klopt, maar de verkiezingsraden kunnen met stemmen knoeien. In Turkije is dit jarenlang gebeurd. Ook kunnen de politie of het leger op de verkiezingsdag invallen doen in gebieden waar de noodtoestand geldt of in Koerdische gebieden. Ook kunnen AKP-aanhangers, die gemachtigd zijn om te stemmen voor een ander, voor die persoon AKP stemmen in plaats van de partij waarvoor hij of zij wilde gaan stemmen. Zulke trucjes komen we vaak tegen. Daarnaast worden niet op alle plekken in Turkije de stemmen geteld, omdat de regering daar een veiligheidsrisico heeft afgekondigd. Dat alles bij elkaar kan leiden tot een oneerlijk verkiezingsresultaat.’