In een jaar tijd hebben de twee grootste islamitische scholen van Frankrijk hun staatssteun verloren, waarmee hun voortbestaan ernstig in gevaar komt. Vorig jaar verbrak de overheid de banden met het Lycée Averroès in Lille. Sindsdien verkeert de school financieel in zwaar weer en vertrekken er steeds meer leerlingen naar andere scholen. Op 10 januari verloor ook scholengroep Al-Kindi in de banlieue van Lyon zijn overheidssteun.

De beslissing is genomen naar aanleiding van een inspectierapport dat in december werd gepresenteerd. Daarin wordt melding gemaakt van boeken in de bibliotheek van de school die niet stroken met de waarden van de Republiek. Deze boeken zouden ‘bekend staan ​​om hun radicalisme’ of zelfs ronduit ‘fundamentalistisch’ zijn, en ‘meisjes discrimineren’. Ook zou een leraar in een video op YouTube ontoelaatbare opmerkingen hebben gemaakt.

De advocaat van de school, Sefen Guez Guez, noemt de opschorting van het contract ‘een politieke keuze, ingepakt in valse pedagogische argumenten.’ Hij heeft inzage in het inspectierapport en vertelt in een post op X dat zelfs de wenskaarten die de kinderen hadden gemaakt om hun families een fijne ramadan te wensen, werden omschreven als ‘strijdig met de seculiere waarden van de Republiek.’

Guez Guez benadrukt dat de school direct na de inspecties heeft gehandeld. ‘De leraar die was te zien in de video werd snel daarna ontslagen en de interne regelgeving werd aangepast. Daarnaast heeft de school de boeken die voor opschudding hebben gezorgd meteen uit de bibliotheek verwijderd. Het ging om slechts vier boeken die overigens ook zijn te vinden in de lokale boekhandel en in de openbare bibliotheek van Lyon.’

Topschool

Al Kindi heeft 621 leerlingen en bestaat uit een basisschool, een collège (11 tot 15 jaar) en een lycée (15 tot 18 jaar). Net als het Averroès in Lille geldt Al-Kindi als een zeer goed presterende school. De school heeft al een aantal jaar op rij een slagingspercentage van 98 procent voor de eindexamens. Daarmee behoort Al-Kindi tot de best presterende scholen in de metropoolregio Lyon. Volgens directeur Abdelouahb Bakli kiezen de ouders Al-Kindi dan ook in de eerste plaats vanwege de resultaten. ‘We hebben veel animo. We groeiden tot nog toe elk jaar met ongeveer een klas. De ouders zijn er bij ons zeker van dat hun kinderen goed onderwijs krijgen.’

Privéonderwijs

Frankrijk telt ongeveer 12.500 privéscholen in het basis- en voortgezet onderwijs, waar 2,2 miljoen leerlingen worden onderwezen. Het overgrote deel van deze instellingen opereert onder een overheidscontract. Privéonderwijs wordt in Frankrijk gedomineerd door katholieke instellingen. Maar liefst 96 procent van de privéscholen met een overheidscontract zijn katholiek. Van de ruim honderd joodse privéscholen opereert negentig procent met een overheidscontract. Met het wegvallen van Al-Kindi kent Frankrijk geen enkele islamitische privéschool met een overheidscontract meer.

Volgens onderwijsexpert Bernard Toulemonde kan het verlies van het overheidscontract de doodsteek zijn voor Al-Kindi. Toulemonde is hoogleraar publiekrecht en voormalig directeur algemene zaken op het ministerie van Onderwijs. ‘Een privéschool die onder contract van de staat wil opereren, moet minstens vijf jaar bestaan. De levensvatbaarheid van nieuwe scholen is vanwege de enorme kosten niet groot. De vijf jaar eis maakt zodoende de komst van islamitische nieuwkomers veel ingewikkelder. Het voordeel van een overheidscontract is vooral van financiële aard. De staat betaalt de lerarensalarissen en gemeenten hebben de plicht om gebouwen te onderhouden en buitenschoolse activiteiten te financieren. De scholen met een overheidscontract zijn verplicht kinderen zonder onderscheid van afkomst, mening of geloof te verwelkomen.’

Oproep aan Macron

De beslissing heeft tot grote bezorgdheid geleid binnen de lokale moslimgemeenschap. Kamel Kabtane, bestuurder van de Grote Moskee van Lyon, heeft zijn onvrede geuit in een brief aan de Franse president. ‘Meneer de President, u bent het laatste redmiddel wanneer de wet met voeten wordt getreden en wanneer een deel van de burgers van dit land ten onrechte niet gelijk wordt behandeld’, begint hij zijn brief, waarin hij de president vraagt het overheidscontract te herzien.

‘Meneer de President, u bent het laatste redmiddel wanneer de wet met voeten wordt getreden’

Op politiek niveau krijgt Al-Kindi steun van de linkse oppositiepartij La France Insoumise (LFI). Kamerleden van LFI hebben vraagtekens gezet bij de gang van zaken en de minister van Onderwijs, Élisabeth Borne, ter verantwoording geroepen middels een interpellatiedebat. LFI verzoekt een onmiddellijk herstel van het overheidscontract.

Kabtane schrijft in zijn brief dat Al-Kindi ‘een toonbeeld is van uitmuntendheid’. De sluiting zou volgens hem impact hebben op de gehele moslimgemeenschap en moslims marginaliseren.  De brief blijft onbeantwoord waarna hij ten overstaan van de lokale media in Lyon de noodklok luidt: ‘Onze woorden worden niet meer gehoord. We worden uitgesloten van de samenleving en gereduceerd tot verschoppelingen. Dat is het niveau dat we hebben bereikt. Ik voel me niet langer nuttig. Er vindt segregatie plaats, ik ben niet bang om dat te zeggen.’

Zwakke publieke scholen

Volgens socioloog Sophie Girin, auteur van een proefschrift over particulier moslimonderwijs, is er veel vraag naar islamitische scholen, omdat die goed te boek staan. ‘Dat heeft niet alleen met de religieuze identiteit van de ouders te maken. We zien dat deze scholen zich vaak vestigen in de buurt van achterstandswijken waar alleen een aanbod is van ondermaatse publieke scholen. De ouders zoeken de islamitische scholen op omdat ze er daar tenminste vanuit kunnen gaan dat er goed onderwijs wordt gegeven.’

Ook Toulemonde ziet een soortgelijke keuze. ‘Ouders kiezen niet altijd uit religieuze redenen om in hun kinderen in te schrijven op een religieuze privéschool. Je ziet bij veel Joodse leerlingen dat ze zich op een openbare school niet altijd even veilig voelen vanwege het antisemitisme waarvan zij mogelijk het slachtoffer zijn. En bij islamitische scholen zie je dat de veel ouders zich zorgen maken over maken over de kwaliteit van de scholen in de wijk en het opleidingsniveau van de bevolking in hun buurt. Daar komt de keuze voor islamitische scholen uit voort.’

‘Ouders kiezen niet altijd uit religieuze redenen om in hun kinderen in te schrijven op een religieuze privéschool’

Al-Kindi loopt met het wegvallen van het overheidscontract 1,6 miljoen euro per jaar aan staatssteun mis. Om de sluiting te voorkomen, heeft de school een crowdfundingscampagne gelanceerd. Uit de begeleidende tekst blijkt hoezeer de school de beslissing als een politieke keuze ervaart. ‘Dit is niet alleen een juridische beslissing, het is een politiek signaal. De succesverhalen van moslims in Frankrijk worden niet geduld. Academische excellentie, zoals aangetoond door onze school, telt blijkbaar niet mee als je moslim bent.’

Net als bij Averroès in Lille het geval was, vreest directeur Bakli dat de kinderen uit de armste gezinnen als eerst worden geraakt. ‘Met het wegvallen van het overheidscontract vervallen ook de beurzen waar veel leerlingen recht op hebben. Bij ons hadden 53 procent van de basisschoolscholieren en 38 procent van de middelbare scholieren recht op een beurs. We zijn bang dat deze leerlingen al na de zomer naar een andere school vertrekken.’

Dubbele moraal

Politicoloog Pierre Mathiot, voormalig directeur van het gerenommeerde Science Po Lille, omschreef het intrekken van de licentie van privéschool Averroès vorig jaar als een ‘staatsschandaal’. Hij wijdde een reeks artikelen aan de in zijn ogen ongelijke behandeling van Averroès. Daarbij haalde hij veelvuldig de katholieke privéschool Stanislas aan. Dit prestigieuze Parijse instituut staat binnen de moslimgemeenschap symbool voor de dubbele moraal die in Frankrijk zou worden gehanteerd. Stanislas raakte meermaals in opspraak na berichten over seksueel misbruik. Ook zou er sprake zijn van homofoob en seksistisch lesmaterieel en discriminatie richten leerlingen en sollicitanten. Naar aanleiding van een inspectierapport schortte de gemeente Parijs in januari 2024 de gemeentelijke subsidie van 1,4 miljoen euro op. Maar Stanislas behield zijn overheidscontract. Afgelopen december werden de gelden alsnog uitbetaald.

In een interview met het linkse weekblad Marianne trekt Mathiot nu de vergelijking met Al-Kindi. ‘Het inspectierapport is een copy paste van het rapport van Averroès. Als ze met dezelfde intensiteit de katholieke instellingen hadden onderzocht, dan zou een kwart van die scholen ook zijn staatssteun verliezen. Alleen die scholen blijven buiten schot omdat de bisschop de departementsbestuurder kent, die op zijn beurt weer de rector kent.’

‘De katholieke scholen worden één keer in de vijftien jaar gecontroleerd terwijl de islamitische scholen elk jaar inspecteurs over de vloer krijgen’

De banden tussen prestigieuze katholieke instellingen en prominente politici zijn in Frankrijk vaker het gesprek van de dag. De kersverse premier Bayrou is momenteel in opspraak na de onthullingen over decennialang geweld en seksueel misbruik op de katholieke middelbare school Notre-Dame Bétharram in Zuid-Frankrijk. Zijn kinderen zaten er op school en zijn vrouw gaf er les. Bovendien was Bayrou in de jaren ’90 minister van Onderwijs. Hem wordt nu verweten geweten te hebben van de schandalen maar te hebben gezwegen.

Directeur Bakli is ervan overtuigd dat er wordt gemeten met twee maten. ‘De huidige situatie is ongekend. De afgelopen jaren worden we door de verrechtsing van de politiek veel intensiever in de gaten gehouden. De katholieke scholen worden één keer in de vijftien jaar gecontroleerd terwijl de islamitische scholen, met of zonder overheidscontract, elk jaar inspecteurs over de vloer krijgen. Afgelopen jaar hebben we zelfs vijf inspecties gehad.’

Toulemonde liet vorig jaar een soortgelijk geluid horen toen hij door dagblad La Croix werd gevraagd naar zijn ervaringen op het ministerie. ‘Toen ik bij het ministerie van Onderwijs werkte, werden verzoeken van islamitische scholen met grote argwaan en tegenzin bekeken. Verzoeken van joodse en katholieke instellingen werden simpelweg makkelijker afgehandeld.’

Hoger beroep

De online crowdfunding heeft tot nu 200.000 euro bijeengebracht. Kabtane heeft de Raad van Moskeeën in Frankrijk gevraagd om op de eerste vrijdag van de ramadan een inzameling te organiseren in alle moskeeën. De school denkt ongeveer een miljoen euro nodig te hebben om het hoofd boven water te houden. Al-Kindi heeft ondertussen de laatste strohalm aangegrepen door de beslissing bij de appelrechter aan te vechten.