Vredesorganisatie The Hague Peace Projects houdt dialoogavonden over de oorlog in Oekraïne. Kunstenaar en mensenrechtenactivist Jakob de Jonge erkent dat Rusland de agressor is in dit conflict. ‘Maar het constateren van dit feit op zichzelf brengt vrede niet dichterbij.’

De Jonge is de jongere broer van CDA-minister Hugo de Jonge en hij werkt al langere tijd voor The Hague Peace Projects. Hij vindt de berichtgeving over het conflict eenzijdig. ‘Nagenoeg de enige kant in dit conflict die je hoort in de media is het NAVO-verhaal. Maar de NAVO is uit op escalatie van het conflict en blijft maar wapens sturen naar Oekraïne, terwijl we met Rusland moeten onderhandelen.’

In februari organiseerde The Hague Peace Projects een eerste dialoogavond – Time to Talk – over Oekraïne. Hier spraken onder anderen oud-minister van Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk, SP-senator Bastiaan van Apeldoorn en Henk Baars van de pacifistische protestantse werkgroep Kerk en Vrede. Zij verkondigden een ander verhaal dan het gangbare over Oekraïne, namelijk dat het Westen ook schuld heeft aan de oorlog.

‘Hier in Nederland worden nauwelijks echte kritische gesprekken over de Oekraïne-oorlog gevoerd’, vertelt De Jonge. Forum voor Democratie van Thierry Baudet en omroep Ongehoord Nederland hebben kritiek op het dominante narratief, maar zij zijn extreemrechts. Er is in het Nederlandse publieke debat nauwelijks ruimte voor linkse kritiek op de oorlog. ‘Partijen als D66, PvdA en GroenLinks staan achter het bewapenen van Oekraïne en zijn tegen een dialoog met Rusland, terwijl we alleen vrede krijgen als we met elkaar in dialoog gaan. Ik mis een serieus, links voorstel voor onderhandelingen en diplomatie.’

Nederland heeft, zo betoogt De Jonge, critici nodig als de vierennegentigjarige taalwetenschapper en activist Noam Chomsky, die fundamentele kritiek levert op het Amerikaanse imperialisme. Maar hij verwelkomt evenzeer critici met andere politieke achtergronden, zoals voormalig VN-wapeninspecteur Scott Ritter, oud CIA-man en Ruslanddeskundige Ray McGovern, de Amerikaanse hoogleraar internationale betrekkingen John Mearsheimer en econoom Jeffrey Sachs. De enigen die zich op links in Nederland ‘consequent kritisch’ uitlaten zijn BIJ1 (dat zich wil terugtrekken uit de ‘imperialistische NAVO’), de met het communisme flirtende politieke jongerenorganisatie Rood(waarmee de SP de banden om die reden heeft verbroken) en het links-radicale magazine Jacobin. Met deze Time to Talk-bijeenkomsten voegt Jakob de Jonge zich in dit antikoloniale, anti-imperialistische koor.

‘In bijna alle analyses over de Oekraïne-oorlog wordt de context achterwege gelaten’, vindt De Jonge. ‘Oekraïne is opgezet als een val voor Rusland. Het Westen heeft doelbewust een beleid gevoerd om Oekraïne op te zetten als een anti-Russische staat. We hebben doelbewust geprobeerd om Oekraïne los te peuteren uit de Russische invloedssfeer om het als stormram tegen Rusland te kunnen gebruiken.’

De Verenigde Staten drongen in 2008 – het jaar dat Rusland een korte oorlog tegen Georgië voerde om de afvallige republiek Zuid-Ossetië – al aan op een toekomstig NAVO-lidmaatschap van Oekraïne en Georgië. Jaap de Hoop Scheffer, toenmalig secretaris-generaal van de NAVO, vertelde tien jaar later dat hij dit achteraf geen goede beslissing vond. In 2013 en 2014 kwamen er felle protesten in Oekraïne tegen de pro-Russische president Viktor Jakoekovitsj.

De Jonge: ‘De demonstranten waren deels ontevreden over het beleid, maar de protesten werden ook deels gevoed door West-Oekraïens nationalisme tegen een president die met de steun van Oost-Oekraïne was verkozen. Het Westen koos bewust voor West-Oekraïne. We hebben Oost-Oekraïne genegeerd. Vanaf dat jaar ging Oekraïne zijn leger opbouwen volgens de NAVO-standaarden. Zo werd het land een militair bolwerk tegen Rusland, dat bezig was met troepenopbouw om De Krim en de rebellerende republiekjes Donetsk en Loehansk te heroveren.’

Volgens De Jonge heeft Rusland jarenlang gewaarschuwd voor de consequenties van dit beleid. ‘We wisten heel goed waar we mee bezig waren, maar gingen hier toch mee door. Maar in de media mag je hier nauwelijks over praten, want dan ben je ‘pro-Poetin’. Dat ben ik helemaal niet, maar we moeten met meer strategische empathie kijken naar landen als Rusland en China, die zich terecht bedreigd voelen door de westerse hegemonie. Waarom zijn we wel kritisch over Rusland dat Oekraïne binnenvalt, maar zijn we niet kritisch als de Verenigde staten hun strategische belangen verdedigen?’

De Jonge vindt daarnaast ook dat het Westen de mensenrechten als smoesje gebruikt om niet-westerse landen te ondermijnen. ‘De militarisering van het mensenrechtendiscours’ noemt hij dit. ‘We vielen Irak binnen, omdat Saddam de mensenrechten schond. We vielen Libië binnen, omdat Gaddafi de mensenrechten schond. Maar Irak en Libië zijn er nu veel slechter aan toe dan eerst. Dankzij het Westen is IS opgekomen. De Verenigde Staten zorgden voor een machtsvacuüm, dat door IS werd opgevuld. Veel IS-officieren waren ontevreden officieren uit het leger van Saddam Hoessein, die na de Irakoorlog van 2003 hun baan hadden verloren.’

De Jonge moet er niet aan denken dat het Westen militair zal ingrijpen in Iran, want ook dat zal volgens hem leiden tot een ramp. Hoewel hij sympathiseert met de Iraanse revolutionairen, die een einde willen maken aan het ayatollahbewind, ontstaat er volgens hem een groot risico wanneer het Westen deze democratische oppositie daadwerkelijk gaat steunen. Zeker als de politieke steun van het Westen uiteindelijk leidt tot militaire interventie. Dat ziet hij als een vorm van kolonialisme. ‘We moeten van deze koloniale mentaliteit af.’

De Jonge hekelt daarnaast de ‘dubbele maat’ van het Westen. ‘Rusland krijgt te maken met allemaal sancties na de invasie van Oekraïne, maar Israël komt al 75 jaar lang overal mee weg. ‘De bezetting van De Krim en de annexatie van Donetsk en Loehansk is in strijd met het internationaal recht, maar Israël schendt al decennialang het internationaal recht.’ Mensenrechtenorganisaties Amnesty International en Human Rights Watch noemen het Israëlische beleid tegenover de Palestijnen apartheid, maar volgens De Jonge is wat Israël doet feitelijk nog erger. ‘Het doel van de huidige Israëlische regering is de etnische zuivering van de Palestijnen. Stapje voor stapje worden Palestijnen opgejaagd. Hun huizen worden afgebroken. Hun grond raken ze kwijt. Kolonisten gedragen zich steeds brutaler tegenover de Palestijnen, en krijgen daarbij rugdekking van het leger. Toegangswegen tussen Palestijnse dorpjes op de Westelijke Jordaanoever worden afgesloten. Er is steeds minder plek voor Palestijnen om ergens te wonen. Het is erger dan apartheid. Bij apartheid krijgt de ondergeschikte partij nog een eigen thuisland en een vaste plek in de maatschappij. Maar de huidige Israëlische regering wil een Israël dat helemaal wordt overheerst door de Joden. Israël is een Joodse staat voor Joodse mensen. Er is geen perspectief voor Palestijnen in deze context. Nederland en andere Europese landen zijn soms wel met de mond kritisch over Israël, maar laten dit nooit volgen door daden. Rusland – niet toevallig een ‘vijand’ van het Westen – daarentegen werd meteen geboycot. Ik vind dit hypocriet.’

Volgens De Jonge worden Oekraïners opgeofferd om de imperialistische belangen van het Westen te dienen. ‘Ik zie dat er zoveel vaders, zonen, broers omkomen aan het front. Dat Oekraïners daarvoor kiezen, dat is hun keus. Maar dat wij dat met wapens en politieke steun aanmoedigen vind ik heel slecht. Het is alsof je een je buurjongetje van zes wapens geeft en hem vertelt daar hij daarmee de buurman, een gespierde hooligan kan verslaan. Hij kan dat gevecht niet winnen, maar denkt van wel. Je misleidt hem. Ik vind het kwalijk dat niemand een diplomatieke oplossing wil, terwijl dat wel kan. Niemand zoekt naar een uitweg uit dit conflict, terwijl er nu kans is op een kernoorlog.’

Dit betekent niet dat Oekraïne zomaar moet capituleren voor Rusland, vindt De Jonge. ‘Ik ga niet over de oplossing. Dit moeten Rusland, de VS en Oekraïne op diplomatieke wijze oplossen. In 2015 was er met de Minsk-akkoorden [tussen Oekraïne, Rusland en de separatisten] een prima oplossing. Maar Europa heeft Oekraïne onvoldoende gesteund om deze akkoorden te implementeren. In maart 2022 was er opnieuw mogelijkheid om tot een diplomatieke oplossing te komen – een soort Minsk-plus – maar die kans op vrede heeft het Westen laten schieten. We moeten niet denken dat Rusland verslagen is. De militaire operatie van begin 2022 mislukte, maar als het over uitputtingsoorlogen gaat, is Rusland in het voordeel. Ik hecht weinig geloof aan diegenen die denken dat het Russische leger op instorten staat, of dat de Russische economie nu kapot is. Rusland krijgt cruciale steun van China. We moeten niet geloven in de westerse propaganda over Rusland. Dan hou je jezelf voor de gek.’

Maar durft Jakob de Jonge de confrontatie aan met andersdenkenden? Denk aan uitgesproken Ruslandcritici als Han ten Broeke van het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS), NRC-journalist en Oost-Europa-expert Hubert Smeets en Volkskrant-journalist Robert van der Noordaa. De Jonge antwoordt dat hij met zijn Time to Talk-bijeenkomsten in principe met iedereen in dialoog wil. ‘Maar voor dit moment wil ik eerst graag dat de pro-onderhandelingsgeluiden gehoord worden. De pro-NAVO stem wordt al meer dan voldoende gehoord. Ik wil zeker met Ruslandcritici in debat, maar eerst wil ik mensen aan het woord laten die de ruimte zoeken voor een diplomatieke oplossing.’