‘Turkije is de grootste gevangenis voor journalisten’, schreef Amnesty International vorig jaar in een rapport. De Kanttekening portretteerde tien van hen. Ook spraken wij met Abdullah Bozkurt (Stockholm Center For Freedom) en Emma Sinclair-Webb (Human Rights Watch) over hun inzet voor journalisten in Turkse gevangenissen.

Het gaat om 161 journalisten in totaal: 88 veroordeelde journalisten en om 73 journalisten waartegen nog een rechtszaak loopt, zeggen cijfers van het Stockholm Center For Freedom. Meer dan een jaar in de gevangenis doorbrengen voordat het proces aanvangt is de nieuwe norm. Lange gevangenisstraffen komen vaak voor, in sommige gevallen zelfs verzwaard levenslang. Een mogelijkheid op gratie is er niet.

Journalisten die over politiek gevoelige zaken berichten worden als een gevaar voor de nationale eenheid gezien, of als propagandisten voor terroristen. Turkije komt er dan ook bekaaid af op de ranglijst van de internationale perswaakhond Reporters Without Borders: plek 154 van de 180.

We bepreken dit gebrek aan persvrijheid met de Turkse onderzoeksjournalist Abdullah Bozkurt. Hij woont sinds 2016 in ballingschap in Zweden en is een van de oprichters van het Stockholm Center For Freedom, een NGO die mensenrechten en democratie in Turkije beoogt.

Bozkurt: ‘In tegenstelling tot Reporters Without Borders en PEN (twee internationale perswaakhonden, red.) richten wij ons uitsluitend op Turkije. Daarom is onze lijst van journalisten in Turkse gevangenissen ook completer dan die van hun. We focussen ons alleen hierop, hebben meer tijd.’

Naast de 161 opgesloten journalisten worden nog eens 167 journalisten door de Turkse autoriteiten gezocht, aldus het Stockholm Center For Freedom. Deze mensen leven nu in ballingschap of zitten ondergedoken in Turkije.

Bozkurt: ‘Deze mensen willen wij ook niet vergeten. Veel journalisten worden in het buitenland bedreigd of lastiggevallen. Sommige journalisten kiezen er daarom voor om onder een pseudoniem te publiceren. Andere journalisten in ballingschap kunnen hun oude werk niet meer oppakken en moeten van nood iets anders doen, denk aan Abdülhamit Bilici van (het inmiddels opgeheven, red.) Zaman die nu taxichauffeur is. Maar gelukkig hebben zij nog wel hun vrijheid.’

‘Wij rapporteren deze verhalen aan de buitenwereld’

Vanwege de coronapandemie besloot Turkije zo’n 90.000 niet-politieke gevangenen vrij te laten of onder huisarrest te plaatsen, zodat ze niet met het virus besmet worden. Het plan geldt uitdrukkelijk niet voor de tienduizenden politieke gevangenen in de gevangenissen, waaronder ook journalisten.

Ook Emma Sinclair-Webb, onderzoeker bij Human Rights Watch, maakt zich hard voor het lot van journalisten, cameramensen en grafisch vormgevers die in de Turkse gevangenis zitten. ‘Er zijn nauwelijks nog onafhankelijke media in Turkije. Journalisten die kritiek op de regering hebben of het de regering moeilijk maken door over bepaalde gevoelige onderwerpen te schrijven, worden keihard aangepakt en belanden dikwijls achter de tralies. Ook haalt de overheid ook veel kritische content op sociale media offline.’

Toch heeft Turkije nog steeds een sterke publieke ruimte, vertelt ze. ‘Het is heel moeilijk om iedereen tot zwijgen te brengen. Er is nog steeds kritische onlinejournalistiek. Maar een goede onderzoeksjournalistiek, follow-the-money-verhalen of bijvoorbeeld verhalen over de militaire betrokkenheid van Turkije bij de burgeroorlog in Syrië en de oorlog in Libië, dat is nu bijna onmogelijk geworden.’

In andere landen waar de persvrijheid onder druk staat worden journalisten vermoord of aangevallen door bendes, zoals bijvoorbeeld in Pakistan. Maar volgens Sinclair-Webb wil Turkije ‘beschaafd’ overkomen. ‘Het is heel legalistisch. Journalisten worden aangeklaagd, er komt een proces en ze worden vervolgens veroordeeld. Wel is er een overuse van terrorismebeschuldigingen en is de Turkse rechtsspraak gepolitiseerd.’

Human Rights Watch werkt in Turkije samen met andere NGO’s, waaronder Amnesty International, Reporters Without Borders en PEN. ‘We zijn één van de vele stemmen’, zegt Sinclair-Webb. ‘We werken daarnaast samen met lokale mensenrechtenorganisaties en kunnen hun stemmen versterken.’

‘Je geeft ze op deze manier hoop. En je eert hun werk’

De oproepen om journalisten en andere politieke gevangenen vrij te laten zijn tot nu toe aan dovenmansoren gericht. Toch is het werk van HRW volgens Sinclair-Webb niet tevergeefs.

‘We doen veel onderzoek en kunnen zo de structurele mensenrechtenschendingen in Turkije goed in kaart brengen. Ook kunnen we, dankzij de samenwerking met lokale organisaties, aandacht vragen voor mensenrechtenschendingen die nu gemakkelijk over het hoofd worden gezien. Er verdwijnen nu soms mensen in Turkije, die in het geheim worden gemarteld. Wij rapporteren deze verhalen aan de buitenwereld.’

Volgens Bozkurt zijn er nog twee reden waarom het zich inzetten voor Turkse journalisten zin heeft: ‘Je geeft ze op deze manier hoop. En je eert hun werk.’ Hij vindt het belangrijk dat journalisten in Turkse gevangenissen niet worden vergeten.

‘Je kunt ze brieven sturen. Natuurlijk worden die brieven eerst door de autoriteiten gelezen en kunnen ze worden gecensureerd, maar de brieven worden vaak wel bezorgd. En dat is belangrijk. Dat we deze mensen in de gevangenis een glimpje hoop geven. Dat ze weten dat ze niet zijn vergeten, dat ze worden gewaardeerd, en ook geëerd voor hun moed.’

Abdülkadir Turay

Turay is een verslaggever van het pro-Koerdische persbureau Dicle, dat na de mislukte staatsgreep van 15 juli 2016 per nooddecreet werd gesloten. Hij werd in september 2018 veroordeeld tot negen jaar gevangenisstraf vanwege terrorisme-gerelateerde beschuldigingen. Sinds mei 2016, dus voor de coup, zit Turay al gevangen.

Ahmet Altan

Journalist en schrijver Ahmet Altan (70) werd in september 2016 voor het eerst opgepakt. Hij werd ervan beschuldigd ‘subliminale boodschappen’ te hebben verzonden, die de putschisten zouden hebben aangemoedigd hun coup van 15 juli 2016 te plegen. In november 2019 werd Altan tot tien jaar en zes maanden gevangenisstraf veroordeeld, omdat hij in zijn publicaties ‘hulp aan een terroristische groepering’ zou bieden. Over zijn verblijf in de gevangenis schreef Altan het boek Ik zal de wereld nooit meer zien.

Ahmet Memis

Journalist Ahmet Memis werkte voor de nieuwswebsite Haberdar. Hij werd in maart 2018 tot zeven jaar en zes maanden gevangenisstraf veroordeeld, vanwege ‘lidmaatschap van een terroristische organisatie’. Memis gaf zichzelf op 24 juli 2016 aan bij de politie, toen hij hoorde dat er een arrestatiebevel tegen hem was uitgevaardigd.

Ali Ahmet Böken

Böken was manager van het Turkse TRT-nieuwskanaal. Hij werd op 3 april 2018 veroordeeld tot negen jaar negen maanden gevangenisstraf vanwege ‘lidmaatschap van een gewapende terroristische organisatie’ en zit al sinds augustus 2016 achter de tralies. Böke verklaarde tegenover de rechter: ‘Ik heb niets anders gedaan dan journalistiek. (…) Ik heb niets anders gedaan dan mijn land dienen. Ik wil mijn vrijspraak.’

Aysenur Parildak

De 27-jarige Parildak is rechtbankverslaggever en rechtenstudent aan de Universiteit van Ankara. Ze werd in augustus 2016 gearresteerd en veroordeeld tot zeven jaar en zes maanden gevangenisstraf. Dit gebeurde wegens ‘lidmaatschap van een terroristische organisatie’ vanwege haar reportages en berichten op sociale media.

Fevzi Yazici

Grafisch vormgever Yazici werd op 5 augustus 2016 gearresteerd. Hij stond terecht voor zijn dienstbetrekking bij de krant Zaman, die in maart 2016 door de Turkse overheid was overgenomen en na de mislukte staatsgreep van 15 juli 2016 door een noodbesluit werd gesloten. Op 16 februari 2018 werd Yazici veroordeeld tot levenslang zonder voorwaardelijke vrijlating, wegens ‘pogingen om door middel van geweld en geweld de grondwettelijke orde te verstoren en te vervangen’.

Gökce Firat Culhaoglu

Culhaoglu (47) was journalist en hoofdcolumnist van het tijdschrift Türk Solu (Turks links). Hij werd op 3 september 2016 gearresteerd wegens ‘lidmaatschap van een terroristische organisatie’. In maart 2018 werd hij veroordeeld tot zes jaar en drie maanden gevangenisstraf.

Hülya Kilinc

Kilinc, die werkt voor OdaTV, werd in maart 2020 gearresteerd op basis van een nieuwsbericht over een in Libië omgekomen officier van de Turkse veiligheidsdienst MIT. Ze zit in voorlopige hechtenis en kan daarom niet profiteren van de wet inzake vervroegde vrijlating.

Mustafa Ünal

De 53-jarige Ünal werkte als correspondent in Ankara voor de aan de Gülenbeweging gelieerde krant Zaman. Hij werd op 27 juli 2016, nog geen twee weken na de mislukte coup van 15 juli, gearresteerd. Hij werd in juli 2018 tot tien jaar en zes maanden gevangenisstraf veroordeeld, vanwege ‘lidmaatschap van een terroristische organisatie’. De Gülenbeweging wordt door de Turkse autoriteiten verantwoordelijk gehouden voor de mislukte staatsgreep.

Nedim Türfent

Deze dertigjarige verslaggever van het pro-Koerdische nieuwsagentschap Dicle werd in december 2017 veroordeeld tot acht jaar en negen maanden gevangenisstraf vanwege ‘lidmaatschap van een terroristische organisatie’. Türfents veroordeling was voornamelijk gebaseerd op getuigenverklaringen. Hij zit sinds mei 2016 achter de tralies.