Het Palestijns-Israëlisch conflict heeft de verhoudingen tussen joden en moslims weer op scherp gezet. Onze verslaggever Freek de Swart is in Jeruzalem waar hij de stemming van joodse en islamitische bewoners en bezoekers peilde.

Na de aankondiging begin deze maand van de Amerikaanse president Donald Trump om Jeruzalem te erkennen als officiële hoofdstad van Israël, zijn de spanningen tussen joden en moslims weer hoog opgelopen. De mogelijkheid dat de Amerikaanse ambassade verhuist naar de stad is binnen de islamitische wereld ingeslagen als een bom. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan eist een prominente rol op in het conflict. Erdogan noemde Israël een ‘terreurstaat’ en verklaarde dat zijn land wellicht een ambassade gaat openen in Oost-Jeruzalem. Ankara drong er bij de Verenigde Naties op aan het Amerikaanse besluit af te wijzen. Dat is gebeurd. Meer dan honderd landen wezen vorige week tijdens de Algemene Vergadering van de VN de erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël door de Verenigde Staten af. Met honderdachtentwintig tegen negen stemmen werd een resolutie daarover aangenomen. Er waren vijfendertig onthoudingen.

Wie richting het oude centrum van Jeruzalem loopt ziet gelijk dat het niet de eerste keer is dat de Turken zich bemoeien met het wel en wee in Jeruzalem. Dankzij sultan Süleyman I (1494-1566), beter bekend als Süleyman de Grote, is de stad die volgens de drie grootste monotheïstische religies heilig is, nog immer beveiligd met een flinke en volledige omsluitende stadsmuur. Aan de andere kant van de Damascus-poort is het vooral business as usual. Verkopers verkopen special deals, toeristen schieten allemaal dezelfde plaatjes en een klein legioen aan veiligheidsmensen patrouilleert en houdt de wacht. Een casual praatje beginnen over het buitenlandbeleid van Amerika blijkt in het islamitische gedeelte van Jeruzalem makkelijker gezegd dan gedaan. Kenbaar maken dat je journalist bent blijkt vooral een prima manier te zijn om straatverkopers en gidsen weg te jagen. Een groep moslimjongeren verklaart spontaan de liefde aan de Joodse staat als ze de reden horen van het aanspreken. ‘Israel number one‘, zegt één van hen cynisch. In een straat verderop adviseert een man vooral met oudere Palestijnen te kletsen. ‘Zij komen minder snel in de problemen.’

Een vergrijzende verkoper aan het begin van de Via Dolorosa wil even later inderdaad best praten, alleen niet onder zijn eigen naam. ‘Noem me Charlie. Veiligheid is een grote zorg. Ik heb dertien jaar vastgezeten vanwege de eerste intifada.’ Met het maken van een foto van hem en zijn winkel  heeft hij daarentegen geen enkel probleem. De handelaar vergelijkt Trump met François Georges-Picot (1870-1951) en noemt hem de zelfbenoemde koning van de wereld. ‘We bidden voor vrede, maar de zionisten houden daar niet van, omdat ze dan niet kunnen stelen en moorden.’ Als voorbeeld wijst hij naar de vermoorde Yasser Arafat (1929-2004) en benadrukt dat ook de problemen in Libië en Syrië te wijten zijn aan de zionisten. Wat vindt hij van Erdogan? ‘Ik bewonder hem, al denk ik dat hij niet veel kan uitvoeren. Ik verwacht niet dat een Turkse ambassade wordt neergezet in Oost-Jeruzalem.’ Wel ziet hij mogelijkheden voor een derde intifada. ‘Natuurlijk! Maar zonder wapens, net als Gandhi!’ Vervolgens begint hij opnieuw met luide stem een tirade tegen ‘de zionisten’, maar ook Arabische politieke leiders, die hij beschouwt als ‘loopjongens van de zionisten’. ‘Ik ben niet gelukkig met de machtspositie van de Amerikanen. Trump wil geen vrede. Hij ziet Jeruzalem als een bedrijf. Zolang er zionisten wonen in Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever, zal er geen vrede zijn.’ Een klant in de winkel begint wat zenuwachtig naar buiten te kijken en vraagt of zijn geperste shirt al bijna klaar is. ‘Maak je niet ongerust, ondanks alles hou ik van je’, zegt ‘Charlie’ zalvend.

Toch zijn er in dit gedeelte van Jeruzalem ook Palestijnen te vinden die wel gelukkig zijn met de Amerikaanse erkenning van Jeruzalem als hoofdstad. ‘Meneer Trump heeft zichzelf in de voet geschoten’, zegt sieradenverkoper Mohammed Salhab. Hij maakt een erudiete indruk. Volgens hem kan Trump zijn woorden nooit waarmaken en heeft hij enkel de islamitische wereld wakkergeschud. De behoefte aan een nieuwe intifada ziet Salhab dan ook totaal niet. ‘Ik zal niet aansluiten bij deze intifada. Deze beslissing van Trump is een verlies voor Israël en Amerika. De gemiddelde burger hier analyseert deze situatie niet goed.’ Salhab hecht ook weinig waarde aan de grote woorden van Erdogan. ‘Erdogan zou de Israëlische ambassadeur het land uit moeten zetten, dat is het minste dat hij kan doen.’

Ook aan de andere kant van de Semitische kloof wordt de beslissing van Trump niet enkel met hallelujagezang ontvangen. Bij de trappen van de Hurva-synagoge vraagt de Amerikaanse jood Brandon Singer zich hardop af wat zijn land heeft aan dit besluit. ‘Het is voor mij ook gewoon moeilijk om deze beslissing van Trump los te zien van de rest van zijn presidentschap. Ik ben geen voorstander van de manier waarop hij ons vertegenwoordigt.’ Singer merkt dat hij tijdens zijn rondreis door Europa voorzichtiger is geworden met politieke uitlatingen. De globetrotter herinnert zich hoe hij in Frankrijk mensen geruststelde dat Trump nooit president zou worden. Ook tijdens zijn bezoek aan Turkije hield Singer zich op de vlakte. Geen onverstandige keuze aangezien hij twee dagen na de terroristische aanslag op de Atatürk-luchthaven in Istanbul (28 juni 2016) aankwam en twee dagen voor de vermeende couppoging (15-16 juli 2016) vertrok. Dat Erdogan nog steeds zo populair is in eigen land verbaast Singer. ‘Mijn Turkse vrienden zijn allemaal tegen Erdogan. Ik zie ook wel een parallel tussen Erdogan en Trump. Beide zijn niet gedreven door ideologie, maar macht.’

Iets verderop bij de Klaagmuur wordt er minder gejeremieerd over de Amerikaanse erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël. Zoals veel andere joodse families heeft Michaël Booskila hier net met zijn gezin een bezoek gebracht aan deze voor joden heilige plaats. Hij zegt Trump dankbaar te zijn. ‘Amerika heeft een goede relatie met de joden en de Amerikanen zijn de enigen die het Israëlische volk werkelijk begrijpen. Ze staan aan onze zijde tegen de Palestijnen.’ De orthodoxe jood verwacht niet dat de eventuele verhuizing van de Amerikaanse ambassade zal leiden tot een nieuwe geweldsgolf. Hij vermoedt dat zijn islamitische landgenoten Israël meer zijn gaan waarderen de afgelopen decennia. ‘Ik denk dat steeds meer Palestijnen zien dat de Israëlische overheid meer om hen geeft dan Hamas of ISIS. Ze mogen hier werken, krijgen uitkeringen en hebben mensenrechten.’ Hij is er dan ook van overtuigd dat veel Arabische moslims naar Israël zouden emigreren als ze daar toestemming voor zouden krijgen. ‘De meeste Arabieren wonen in landen waar het leven hard is en met veel gevaren, ze zouden hier gelukkiger zijn.’

Booskila noemt de reactie van Erdogan ‘misplaatst’. ‘Erdogan moet Amerika de schuld geven van deze beslissing, niet Israël, maar hij is bang voor sancties.’ Kijkend naar de toekomst hoopt Booskila vooral op een goddelijke interventie. ‘Ik ben een religieus. Ik hoop dat de messias vandaag nog komt. Iedereen denkt dat met zijn komst alle niet-joden dan Israël moeten verlaten, maar het tegenovergestelde is waar. Ontzettend veel mensen zullen juist hiernaartoe komen om ons geloof te bestuderen.’

Booskila deelt deze hoop ironisch genoeg met zijn Arabische en islamitische stadsgenoot Hamada Abu Omar. ‘Ik maak me geen zorgen, omdat de wereld zal eindigen in 2022’, zegt Omar. Enthousiast laat hij een filmpje op zijn telefoon zien over numerologie in de Koran die dat zou bewijzen. De beslissing van Trump ziet hij dan ook vooral in dat goddelijke licht. ‘Het is een wake-up call voor de islamitische wereld. De christenen zouden ook wakker moeten worden. Er zijn veel meer kerken in Jeruzalem dan moskeeën.’ In tegenstelling tot alle andere geïnterviewden verwacht Omar dat Erdogan wel zal doen wat hij zegt. ‘Hij is niet bang en zegt wat hij denkt, in tegenstelling tot de Arabische leiders.’ Omar verwijst daarbij naar het verleden. Zo zou Erdogan woord hebben gehouden door Palestijnen visavrij naar Turkije te laten reizen. Ook de beloofde steun aan Gaza maakte hij volgens Omar waar. ‘Erdogan verspreidt zijn boodschap op een slimme manier.’ Als voorbeeld noemt hij twee Turkse tv-series die hij volgt, Kurtlar vadisi en vooral Dirilis Ertugrul. ‘Dirilis Ertugrul, de Turkse Game of thrones, gaat over de vader van de oprichter van het Ottomaanse Rijk en is immens populair in de Arabische wereld.’ Volgens Omar laat de serie goed zien hoe de islam heeft kunnen groeien door middel van gerechtigheid. ‘Erdogan maakt mensen wakker met deze series, ik ben één van deze mensen. Het maakt me trots om moslim te zijn.’

De laatste stop na een lange dag slenteren door de kleine steegjes van Jeruzalem is het hostel. Net op tijd om te zien hoe bij de ingang de kaarsjes worden aangestoken voor Chanoeka. Israëliërs zingen liedjes en toeristen neuriën mee. Ariël Gan is één van de meezingers. Hoewel hij denkt dat de woorden van Trump niets zullen veranderen in de realiteit, heeft het voor hem toch waarde. ‘Ik ben blij met de erkenning dat Israël zelf mag bepalen wat haar hoofdstad is. Ons land heeft alle recht om dat te doen.’

Gan gelooft dat de Arabieren en de joden in Jeruzalem betere relaties met elkaar hebben dan de buitenwereld vaak denkt. ‘Ik ken veel Arabische Israëliërs die van hun land houden, maar daar wordt nooit over gepraat.’ De jongeman zegt te geloven in een tweestatenoplossing waarbij Palestijnen volledige zelfbeschikking krijgen over grond, geld en wetten. ‘Netanyahu, Trump, Abbas. Door de verdeeldheid hebben ze macht en het is deze verdeeldheid die vrede tegenhoudt. Hou de mensen verdeeld en ze zullen er niet aan denken om je weg te pesten.’