Israël heeft een nieuwe regering. Niet alleen werd de omstreden Likoed-leider Benjamin Netanyahu weer premier, zijn conservatieve kabinet leunt ook partijen die een ultra-rechtse politiek voorstaan. Wat betekent dit voor de Palestijnen?

Vooral Itamar Ben-Gvir van de extremistisch-Joodse partij Otzma Yehudit is omstreden. Hij verdedigde als advocaat Joodse terroristen en beschouwt Israëlische militairen die Palestijnen vermoorden als helden, die nooit voor de rechter verschijnen mogen.

Zal het Nederlandse buitenlandse beleid veranderen, nu Israël door hardliners wordt geregeerd? De Kanttekening ging hierover in gesprek met de Palestijns-Nederlandse wetenschapper Dina Zbeidy, docent sociale wetenschappen aan de Hogeschool Leiden, en historicus Peter Malcontent, universitair docent Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Utrecht.

Wat betekent deze nieuwe regering voor de Palestijnen? In hoeverre is dit een verslechtering?

Zbeidy: ‘Voor de Palestijnen is het minder belangrijk hoe de Israëlische regering eruitziet, dan wat er on the ground gebeurt. De situatie voor hen was al verschrikkelijk, dat blijft doorgaan. De bezetting van de Palestijnse gebieden, de checkpoints, de blokkade van Gaza. Het wordt er zeker niet beter op.

Voor gewone Palestijnen verandert er vooralsnog weinig. Maar voor Palestijnen in Israël – door Israël Arabische Israëliërs genoemd – heeft het meer directe gevolgen. De nieuwe regering wil discriminerende wetten invoeren, die negatief voor hen uitpakken. Eerder was er al de Nakba-wet, die Arabische scholen straft als zij in hun geschiedenislessen het woord ‘Nakba’ gebruiken (de Nakba is de etnische zuivering van de Palestijnen in 1948, red.). Ook is niet zo heel lang geleden het Arabisch gedegradeerd van officiële taal naar minderheidstaal. Officiële instituties hoeven niet langer alles in het Arabisch te vertalen. Dat is discriminerend.

De retoriek van de nieuwe regering is extremistisch, maar we moeten dit tegelijkertijd ook nuanceren. In de jaren vijftig en zestig gebruikten Israëlische staatslieden ook negatieve retoriek over de Palestijnen. Nieuw is echter de openlijke anti-LGBT retoriek. Dat komt voor veel mensen als een schok.’

Malcontent: ‘De nieuwe regering is een behoorlijke verslechtering voor de Palestijnen, denk ik. Dat leidt tot een extremere houding ten aanzien van het Palestijnse vraagstuk. Er zitten twee ultra-conservatieven in het kabinet: Bezalel Smotrich van de Religieus-Zionistische Partij en Itamar Ben-Gvir van Otzma Yehudit. Die laatste is als minister van Nationale Veiligheid de baas van Israëlische politie, ook in de Palestijnse gebieden om de Israëlische nederzettingen te beschermen.

‘Extremisten houden het kabinet in een wurggreep, Netanyahu heeft hen nodig’

Ben-Gvir is een superpopulist, die provoceert om de aandacht op zich gevestigd te krijgen, en wil leveren aan zijn achterban. Zijn bezoek aan de Tempelberg is zo’n provocatie. Hij gaat voor de actie, ongeacht de consequenties die daar mogelijk op kunnen volgen. In het verleden bracht het veel ellende toen Israëlische ministers dat deden (het bezoek van premier Ariel Sharon aan de Tempelberg in 2000 leidde tot de Tweede Intifada, red.).

De standpunten van de extremisten in de nieuwe Israëlische regering zijn hard. Ze willen geen Palestijnen in Israël meer, en de Westbank annexeren. Ze houden het kabinet in een wurggreep, want Netanyahu heeft hen nodig. Andere partijen willen niet met hem regeren, vanwege het corruptieonderzoek dat tegen hem loopt.’

Is deze extreemrechtse regering eigenlijk geen blessing in disguise, omdat nu steeds meer mensen in Europa en het Verenigde Staten zien hoe fout de bezettingspolitiek is?

Zbeidy: ‘Als ze hiervoor nog niet zagen hoe fout de bezetting is, is dat een groot probleem. Israël schendt al veel langer Palestijnse mensenrechten. Dat ze in Europa en de Verenigde Staten nu pas geschokt reageren, komt door de verschuivende Overton Window. Wat vroeger gold als rechts, noemen we tegenwoordig gematigd. Israël was al heel radicaal, maar nu Israëlische ministers openlijk extremistisch zijn worden ze in het Westen wakker.

Daarnaast moeten we ons niet blindstaren op retoriek. Dat Israël in de laatste Gaza-oorlog meer dan veertienhonderd Palestijnen vermoordde vind ik veel kwalijker. Israël schendt al vijfenzeventig jaar de mensenrechten van Palestijnen. Ik vind het niet schokkend dat in deze context de extremisten sterker worden. Zij worden gesterkt door de sterke wij-zij-tegenstelling. En Israël weet ook heel lang dat het straffeloos zijn gang kan gaan.’

Malcontent: ‘Ja, het kan zo uitpakken, dat westerse landen zich kritischer zullen gaan opstellen straks tegenover Israël vanwege deze extremistische regering. Maar dat is toch koffiedik kijken. De Europese Unie en de VS waren verontwaardigd toen Ben-Gvir de Tempelberg bezocht, maar ze verbonden er geen consequenties aan. Misschien doen ze dat wel als Israël het heel bont maakt. Bij een explosie van geweld bijvoorbeeld, waarbij het voor de EU en de VS duidelijk is dat Israël hier verantwoordelijkheid voor draagt. De publieke opinie in het Westen is de afgelopen tien jaar meer anti-Israël geworden. Daar moeten regeringen meer rekening mee gaan houden.’

‘Dat Israël in Gaza meer dan veertienhonderd Palestijnen vermoordde is kwalijker dan de retoriek van deze regering’

Welk effect hadden de rapporten van Human Rights Watch en Amnesty International van 2021 en 2022 – Israël maakt zich schuldig aan apartheid – op het Nederlandse beleid? Is dat kritischer geworden?

Malcontent: ‘Ik denk dat die rapporten niet zo veel invloed gehad hebben. Maar ze houden de Tweede Kamer wel scherp. De Nederlandse regering is vorig jaar wel een beetje kritischer geworden. Denk aan het bezoek van minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra aan de Palestijnse mensenrechtenorganisatie Al Haq, waar Israël zich boos over maakte.

Maar in het algemeen blijft de Nederlandse opstelling hetzelfde en wordt de status quo gehandhaafd. Dat is ook het beleid van de EU. De Palestijnse Autoriteit krijgt geld van Europa. Af en toe komt er kritiek op de Palestijnen, dat ze het geld wel goed moeten besteden, en af en toe is er kritiek op Israël. Maar het blijft bij woorden. Er volgen nooit daden. De EU en ook Nederland steunen met de mond de tweestatenoplossing, maar die oplossing is in de praktijk nog ver weg. ‘

Zbeidy: ‘De rapporten van HRW en Amnesty hebben weinig invloed op het Nederlandse buitenlandse beleid, vrees ik. Maar deze rapporten hebben zeker hun nut gehad, ook voor Nederland. Want het is nu acceptabeler geworden als je apartheid en Israël in één adem noemt. Activisten deden dit al langer, maar HRW en Amnesty onderbouwen deze vergelijking ook juridisch. Dit helpt ook, bijvoorbeeld via het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag, om juridische stappen tegen Israël te nemen.’

Wat kunnen activisten, mensenrechtenorganisaties, journalisten en academici doen om het Nederlandse beleid te beïnvloeden?

Malcontent: ‘Ik denk dat ze vooral hun werk moeten blijven voortzetten. De gouden tijden van de massademonstraties, denk aan de protesten in de jaren zeventig en tachtig tegen de kruisraketten, zijn voorbij. De oorlog in Oekraïne en ook Black Lives Matter brachten weinig demonstranten op de been. In deze tijd hebben rapporten van ngo’s, kritische berichtgeving in de media, en wat er op social media wordt gezegd veel meer effect. Je zag in 2021, tijdens de Gaza-oorlog van dat jaar, dat heel veel Nederlandse jongeren felle kritiek leverden op Israël via social media. Je ziet dat de standpunten verschuiven. De publieke opinie verandert.

Belangrijk is ook dat het beleid van deze Israëlische regering, maar ook van eerdere regeringen, een garantie is voor crises. En die crises dragen bij aan een veranderende stemming. En dat heeft uiteindelijk ook gevolgen voor het Nederlandse beleid.’

‘Palestijnen mogen niet boos zijn, niet schreeuwen’

Zbeidy: ‘Ik pleit er altijd voor om Israël in een mondiale context te zien. De regering Netanyahu past in een ontwikkeling waarin extreemrechts steeds sterker wordt. Denk aan Donald Trump in de VS, Jair Bolsonaro in Brazilië, Viktor Orban in Hongarije. En je moet ook naar de internationale wapenhandel kijken, en dat westerse landen hun macht misbruiken om de wereldwijde ongelijkheid in stand te houden. Het is een mondiale strijd tegen onderdrukking, tegen uitbuiting. Het Westen is medeplichtig aan de bezetting van Palestina door het beleid ten aanzien van Israël niet te wijzigen.

Het is daarnaast heel jammer dat de Palestijnen de sympathiekaart moeten voorleggen: ‘Wij zijn ook slachtoffer.’ Ze mogen niet boos zijn, niet schreeuwen, want dan zijn ze geen slachtoffer meer. In deze benadering zit een racistische ondertoon. Palestijnen zijn ‘de ander’. Daarom krijgen ze van het Westen niet dezelfde sympathie als bijvoorbeeld de Oekraïners. Oekraïners die tegen de Russen vechten worden door westerse media als helden beschreven, Palestijnse vrijheidsstrijders zijn daarentegen ‘terroristen’.’