1.250 dagen zit hij in de gevangenis, zonder ooit veroordeeld te zijn. De Turkse miljonair en filantroop Osman Kavala (63) werd eerst ervan beschuldigd het brein te zijn achter de Geziparkprotesten van 2013. Vervolgens zou hij betrokken zijn bij de mislukte coup van 2016. Experts zeggen dat hij louter om politieke redenen vastzit.

Hij is ondernemer, maar Osman Kavala werd in Turkije vooral bekend vanwege al het liefdadigheidswerk dat hij doet. Kavala werd in 1957 in Parijs geboren en komt uit een rijke familie van Turkse tabakshandelaren die in 1923, tijdens de bevolkingsuitwisseling tussen Griekenland en Turkije, Noord-Griekenland noodgedwongen hadden moeten verlaten. Hij bezocht een internationale school in Istanbul en studeerde management in Ankara en economie in Manchester. Een promotietraject aan The New School for Social Research in New York maakte hij niet af. Kavala keerde in 1982 terug naar Istanbul om het familiebedrijf Kavala Companies over te nemen van zijn net overleden vader.

Kavala zette zich in voor tal van maatschappelijke organisaties in Turkije en maakte zich hard voor cultuur, vrouwenrechten, milieu en verzoening tussen Turken, Koerden en Armeniërs. Van 2002 tot zijn arrestatie in 2017 was Kavala als oprichter en voorzitter actief voor Anadolu Kültür, dat culturele centra runt in onderontwikkelde Turkse regio’s. Ook bevorderde hij met Anadolu Kültür de culturele samenwerking met de Kaukasus, de Balkan en de Europese Unie. De organisatie zet zich in voor de bescherming en het behoud van cultureel erfgoed en wil bijdragen aan pluralistische en democratische samenleving.

Kavala was ook een van de oprichters van de Open Society Foundation in Turkije, de NGO van de Hongaars-Amerikaanse miljardair George Soros die wereldwijd democratie en mensenrechten wil bevorderen. Vanwege zijn link met Soros, ook zondebok in Hongarije en radicaal-rechtse partijen in Nederland en Duitsland, beschuldigde Erdogan Kavala ervan de Geziparkprotesten van 2013 te hebben gefinancierd.

Op 18 oktober 2017 werd Osman Kavala aangehouden op de luchthaven Istanbul Atatürk, na een bezoek aan Gaziantep voor een gezamenlijk project met het Goethe Instituut. Een week later noemde pro-regeringskrant Sabah hem een ‘zakenmagnaat met een duistere achtergrond’ en met contacten met de Gülenbeweging, die door de Turkse regering verantwoordelijk wordt gehouden voor de mislukte coup van 2016. Er volgden meer beschuldigingen, zoals dat Kavala dankzij zijn link met Soros achter de democratische Geziparkprotesten zou zitten.

Wat was nu de echte reden van Kavala’s arrestatie en gevangenschap? Volgens de Amerikaanse Turkije-deskundige en hoogleraar Internationale Betrekkingen Henri Barkey was president Erdogan bang dat de Arabische Lente naar Turkije zou overslaan. Daarom drukte hij de Geziparkprotesten zo hard de kop in. ‘Erdogan is bang dat hij de macht zal verliezen, hij is paranoïde geworden. Kavala is hier nog steeds het slachtoffer van.’

Barkey is ervan overtuigd dat de Turkse president een persoonlijke vendetta tegen Kavala voert. ‘Turkije is irrationeel bezig. Erdogan controleert de rechterlijke macht, dus het is een kleine moeite om Kavala vrij te laten. Maar Erdogan wil dat niet, omdat het persoonlijk is. De president heeft drie prominente vijanden in de gevangenis opgesloten tegen wie hij een diepgewortelde haat koestert: Ahmet Altan, Selahattin Demirtas en Osman Kavala.’

Journalist Altan beschuldigde in 2013 in zijn krant Taraf Erdogan en diens vertrouwelingen van corruptie. Demirtas is de charismatische oppositiepoliticus van de pro-Koerdische partij HDP, die Erdogan bij de verkiezingen van 2015 een absolute meerderheid had afgehouden. Maar Kavala vormde helemaal geen gevaar, aldus Barkey.

‘Ik weet niet wat het is, maar Erdogan heeft iets persoonlijks tegen Kavala’

‘Hij zette zich belangeloos in voor de samenleving. Het kan misschien zijn dat Kavala is afgeluisterd en zich in privételefoongesprekken heel negatief over Erdogan heeft uitgelaten, en dat Erdogan dit heeft gehoord. Ik weet niet wat het is, maar Erdogan heeft iets persoonlijks tegen Kavala. Want het is irrationeel dat deze filantroop, die werkelijk geen vlieg kwaad heeft gedaan, opgesloten blijft.’

Journalist Yavuz Baydar, hoofdredacteur van de onafhankelijke Turkse website Ahval, heeft wel een idee. ‘Ahmet Altan staat voor de vrije pers, Selahattin Demirtas staat voor de oppositie en de democratie, Osman Kavala staat voor de civil society. Ze verdedigen waarden die haaks staan op die van het Turkse regime.’

Het is veel meer dan een persoonlijke vete, stelt Baydar. ‘Ook Erdogans ultranationalistische bondgenoten Devlet Bahceli van de extreemrechtse MHP (de coalitiepartner van Erdogans AKP, red.) en Dogu Perincek van de Patriottische Partij haten Kavala. Hij vormt een bedreiging voor hun Turkije. Kavala wil verzoening met de Armeniërs en de Koerden. Dat is nu wel het laatste wat Bahceli en Perincek willen.’

Osman Kavala is vrijgesproken in de Geziparkzaak, maar zit nu in voorarrest omdat hij ervan wordt verdacht samen met Henri Barkey – die bij verstek tot levenslang is veroordeeld door Turkije – betrokken te zijn geweest bij de mislukte coup van juli 2016.

‘Toen ze zijn zaak met die van mij probeerden te combineren, wist ik dat de Turkse autoriteiten wanhopig waren’, zegt Barkey hierover. ‘Mij wilden ze per se aan de Gülenbeweging linken, omdat Erdogan dan ook de Verenigde Staten de schuld kan geven van de staatsgreep. En Kavala maakt nu ook onderdeel uit van dit zogenaamde complot. Ik heb de aanklacht, die vele pagina’s telt, deels doorgelezen, maar het is allemaal zeer vergezocht. Het is puur om politieke redenen dat Kavala achter de tralies zit.’

Volgens Barkey zijn de ‘bewijzen’ flinterdun: ‘Kavala was op reis naar de Oost-Turkse stad Diyarbakir, een week later was ik daar ook. Volgens de aanklager was dit het bewijs dat we contact met elkaar hadden. Echt ongelooflijk.’

Ook kon de aanklager niet aantonen dat Kavala en Barkey met elkaar hadden gesproken via de telefoon in de tijd van de coup. ‘Maar ze wisten wel dat we in Istanbul bij elkaar de buurt waren en met elkaar hadden gepraat. Maar Kavala en ik kennen elkaar helemaal niet zo goed. We hebben elkaar enkele dagen na de coup toevallig twee minuten persoonlijk gesproken in mijn favoriete restaurant in Istanbul, toen hij zag dat ik daar ook was. Maar dat is het. Mijn zus kent Kavala heel goed, ik niet eigenlijk.’

Wat te doen?

Barkey vindt dat de Verenigde Staten en de Europese Unie Erdogan de duimschroeven steviger moeten aandraaien. ‘De nieuwe Amerikaanse president Joe Biden heeft nog steeds niet met Erdogan gesproken, terwijl hij nu twee maanden president is. Wel heeft het Witte Huis allemaal kritische statements over Turkije afgegeven. Biden doet dit doelbewust. Hij wil laten weten dat Erdogan niet welkom is, tenzij hij zijn gedrag verandert. De EU zou dat ook moeten doen, Erdogan niet meer uitnodigen (zoals nu al gebeurt, red.). En de druk vervolgens steeds meer opvoeren. Erdogan wordt daar namelijk zenuwachtig van. Hij is bang om geïsoleerd te worden.’

De laatste maanden begint Erdogan daarom al een verzoenende toon aan te slaan richting Europa, Israël en Egypte. ‘Natuurlijk is Erdogan onoprecht’, zegt Barkey. ‘Maar het is goed dat hij zenuwachtig wordt, dat hij weet dat het menens is. Hopelijk wordt dit beleid voortgezet en blijft Erdogan niet welkom in Brussel, tenzij Kavala en andere gevangenen worden vrijgelaten.’

Baydar is minder optimistisch. ‘De mensenrechtensituatie in Turkije verbetert niet, maar verslechtert juist. Het zogenaamde hervormingsbeleid van Erdogan is puur voor de bühne, en expres vaag geformuleerd. Maar blijkbaar is dit wel genoeg voor de EU, die de mensenrechten niet centraal stelt, maar handel, vluchtelingen en veiligheid. Met als gevolg dat Turkije er weer mee wegkomt. De pro-Koerdische partij HDP wordt wellicht binnenkort verboden door Turkije. Maar de EU wil de sancties opheffen. Eigenlijk zouden de EU en de VS hun Turkije-beleid samen moeten coördineren. Maar dat gebeurt niet. Ik vrees daarom dat het weer business as usual wordt, precies wat Erdogan wil.’

Baydar gelooft daarom ook niet dat Osman Kavala binnenkort wordt vrijgelaten. ‘Het regime – Erdogan en zijn nationalistische bondgenoten – zetten hun hakken juist in het zand. Kavala wordt vrijgelaten als het regime zich laat leiden door een andere politieke cultuur, een andere mentaliteit. Maar dat zie ik niet snel gebeuren.’

Barkey: ‘Sowieso wordt Kavala niet voor mei dit jaar vrijgelaten, want dan moet hij weer voor de rechter verschijnen. Erdogan kan hem misschien vrijlaten, zodat hij tegen de buitenwereld kan zeggen dat Turkije een onafhankelijke rechtspraak kent. Maar de zaak tegen mij, waar de zaak van Kavala mee verbonden is, blijft natuurlijk doorgaan. Dat is ook belangrijk voor het regime, want Erdogan is er heilig van overtuigd dat de Verenigde Staten achter de coup zitten.’

‘Osman Kavala is een symbool geworden’, zo besluit Barkey. ‘Hij laat zien dat er ook een ander Turkije bestaat, een Turkije dat Erdogan te vuur en te zwaard bestrijdt. Maar Erdogan is degene die Kavala belangrijk heeft gemaakt. Door hem op te sluiten heeft de president in feite zijn eigen gevaar geschapen.’