‘Peevski is één van de belangrijkste gereedschappen van de Bulgaarse politieke maffia om Bulgaarse bedrijven af te persen.’

Hij was vroeger staatssecretaris en even baas van de geheime dienst, nu bezit hij radio- en tv-zenders, kranten en tijdschriften die hij inzet om zijn tegenstanders zwart te maken. Hij zit in de politiek, is puissant rijk en geldt als één van de machtigste Bulgaren. In zijn universum bestaat geen grens meer tussen boven- en onderwereld. Een profiel van Deljan Peevski, Bulgaars mediamagnaat en voor de meeste Bulgaren de vleesgeworden corruptie.

Geen beter moment om een oligarch naar zijn mening te vragen dan wanneer hij naar het buitenland gevlucht is. Het spel om de macht heeft hij verloren, maar hij zit nog vol rancune – een uitgelezen kans om eens vriendelijk te informeren naar zijn voormalige compagnons. Het is dan ook in buurland Servië waar de Bulgaarse ex-oligarch Tzvetan Vasilev, in eigen land gezocht wegens verduistering, zijn woede over zijn voormalige maatje en mediamagnaat Deljan Peevski de vrije loop laat. ‘Peevski is één van de belangrijkste gereedschappen van de Bulgaarse politieke maffia om Bulgaarse bedrijven af te persen. Hij is het zichtbare deel van een nogal grote ijsberg van corruptie’, aldus Vasilev tegen zakenblad Forbes.

De woede-uitbarsting van Vasilev werd eind vorige maand even extra relevant. Bulgarije heeft de minst vrije pers van de Europese Unie, zo blijkt uit een recent rapport over persvrijheid wereldwijd van Reporters Without Borders, een internationale niet-gouvernementele organisatie die onderzoek doet naar persvrijheid. Volgens het rapport staat Bulgarije op de wereldranglijst op de honderelfde plek. Twaalf jaar geleden stond het land nog zesendertigste. Extra pijnlijk is dat Bulgarije ook nog eens de minst vrije pers van heel de Balkan heeft. Landen zoals Macedonië en Montenegro hebben hun persvrijheid volgens de ngo beter voor elkaar dan EU-lid Bulgarije.

In zijn rapport maakt Reporters Without Borders in het bijzonder melding van de buitensporige hoeveelheid mediamacht die één Bulgaar naar zich toe heeft weten te trekken, de door Vasilev zo gehate Peevski. ‘Samenspanning tussen media, politici en oligarchen is wijdverbreid. De meest beruchte belichaming van deze stand van zaken is Peevski’, aldus de ngo. De mediamagnaat bezit een aantal radio- en tv-zenders. In de wereld van kranten en tijdschriften is zijn macht het grootst. Volgens Reporters Without Borders controleert de mediamagnaat maar liefst tachtig procent van alle Bulgaarse gedrukte media.

Zijn imperium heeft Peevski grotendeels te danken aan de connecties van zijn moeder Irina Krasteva, voormalig hoofd van de Bulgaarse nationale lotto. Officieel staat niet Peevski aan het hoofd van de Nieuwe Bulgaarse Media Groep (NBMG), maar Krasteva. Peevski’s moeder kocht vanaf 2007 Bulgaarse kranten en televisiezenders op. Peevski had destijds iets anders te doen. Hij was op zijn vijfentwintigste staatssecretaris geworden, op het ministerie van Noodsituaties, daarbij vermoedelijk geholpen door connecties van zijn moeder. Ook vandaag de dag is Peevski politiek actief, hij zit in het parlement voor oppositiepartij Beweging voor Rechten en Vrijheden.

‘De verworven macht gebruiken Peevski en zijn moeder op hun beurt om de Bulgaarse politieke elite een handje te helpen’, zegt Stojana Georgieva, oprichter en hoofdredacteur van nieuwswebsite Mediapool, tegen de Kanttekening. ‘Peevski’s media brengen tegenstanders in diskrediet, voeren campagne voor hem en negeren bepaalde onderwerpen. In het meest verontrustende geval is het keiharde propaganda tegen noodzakelijke hervormingen, omdat die niet in het belang van de oligarchen zijn.’

Journalisten die zich niet aan de heersende normen houden worden gecorrigeerd. In een peiling van de Vereniging van Europese Journalisten verklaarde negentig procent van de Bulgaarse journalisten dat er van hogerhand frequent in hun werk wordt ingegrepen. Kritische stukken worden dan aangepast of uit de krant geweerd.

De concentratie van macht rond één persoon was voor Georgieva en een aantal andere onafhankelijke Bulgaarse media aanleiding om vorig jaar in Brussel te protesteren tegen het ‘quasi-monopolie’ van Peevski. Het is moeilijk om de omvang van Peevski’s imperium goed in kaart te brengen. Zeker is dat hij zes kranten heeft, maar het is een publiek Bulgaars geheim dat zijn invloed veel verder reikt. Peevski zou onder meer de baas zijn over de distributie van Bulgaarse kranten, maar ook actief zijn in bijvoorbeeld de bouw. Ook was hij lange tijd de baas bij Bulgartabac, wat hem een verbod opleverde om Turkije te betreden – dat land ziet hem als sigarettensmokkelaar. ‘Bulgarije mist transparantie als het gaat om het eigendom van bedrijven. Het is eenvoudig om te verbergen wie ergens de baas is, via offshorebedrijven of door het aanstellen stromannen. Op die manier kan Peevski claimen dat hij helemaal geen monopolie heeft’, zegt Georgieva.

Dat is precies wat Peevski’s media over de protesten in Brussel schreven. Het weekblad Europost beschuldigde de demonstrerende media in een redactioneel commentaar van ‘goedkope manipulatie’ om ‘het fiasco’ van de protesten te verhullen. De protesterende media zelf betitelden Europost als ‘nepnieuwsfabriek’. Peevski heeft helemaal geen monopolie in de media volgens hen, kijk maar in de officiële bedrijfsregisters.

Ook buiten de directe invloedssfeer van Peevski houden media rekening met de wensen van de Bulgaarse overheid. Nova en bTV, de twee grote televisienetwerken met een buitenlandse eigenaar, willen volgens Georgieva niet uitgeroepen worden tot vijand van de staat. ‘Dus behandelen ze belangrijke onderwerpen oppervlakkig of alleen vroeg in de ochtend, als mensen hun kinderen naar school brengen.’

De reden dat veel onafhankelijke media de kliek rond Peevski te vriend willen houden is simpel: ze zijn afhankelijk van de Bulgaarse overheid voor inkomsten. Betalende nieuwsconsumenten zijn er te weinig in Bulgarije. De Bulgaarse advertentiemarkt stelt mede door de hoge concurrentie en de economische crisis niet zo veel voor. Grootste adverteerders zijn de Bulgaarse staatsbedrijven, volgens een analyse van weekblad Capital. Europese fondsen voor de journalistiek zijn er wel, maar het is de Bulgaarse staat die het EU-geld verdeelt. Andere inkomstenbronnen zijn het verkopen van ‘content’ of, tot voor kort, het lenen van geld bij de bankroete bank van Vasilev.

Hoe Georgieva haar journalistieke ethiek te midden van die marktomstandigheden overeind houdt? ‘Wij krijgen geld van de America for Bulgaria Foundation. Als zij ons niet zouden steunen, zou ik niet weten wie ik zou moeten bellen.’

Kan het gebrek aan persvrijheid de Bulgaren zelf dan helemaal niets schelen? Eén keer werd Peevski’s machtsconcentratie de inwoners van het land te gortig. In 2013 werd de mediamagnaat door een nieuw aangetreden regering benoemd tot hoofd van de geheime dienst, tot woede van de Bulgaren. Het was het startschot voor maandenlange protesten tegen de regering, die doorgingen nadat Peevski zijn nieuwe functie had opgegeven. Iets meer dan een jaar later trad de regering af.

Sindsdien is Peevski in Bulgarije het symbool voor alles wat walmt naar corruptie en machtsverstrengeling. Begin dit jaar beschuldigden president Roumen Radev en premier Bojko Borissov, afkomstig van verschillende partijen, elkaar publiekelijk van banden met Peevski. Het was een schijngevecht, achter de schermen hebben ze zijn kranten en tv-zenders allebei nodig.

Opvallend is dat de mediamagnaat tegenwoordig voorzichtig terugtrekkende bewegingen maakt. Naar eigen zeggen wil hij niet langer initiatieven ontplooien in Bulgarije door de ‘lastercampagne’ tegen hem. Een Iers bedrijf nam de NBMG in 2014 over, maar achter de schermen zouden Peevski en zijn moeder nog aan de touwtjes trekken. Een soortgelijk bericht deed vorige maand de ronde. Peevski zou vijftig procent van de aandelen van zijn kranten overdoen aan een filmproducent. Of het bericht grote of helemaal geen consequenties heeft voor het medialandschap in Bulgarije is lastig te zeggen. Georgieva vermoedt dat het een nieuwe schijnbeweging is. ’Misschien is het een manier voor het filmbedrijf om dichter bij de elite te komen en zo minder belasting te betalen. Of misschien wil Peevski zijn imago verbeteren’, oppert ze. De mediamagnaat zelf geeft geen commentaar.