De NGO #StopPushbacks vroeg gisteravond in gezelschap van journalisten, artiesten en Turkse vluchtelingen aandacht voor de ‘aanhoudende deportaties’ naar Turkije. Hoewel Griekenland deze praktijk ontkent, worden veel aangekomen migranten wel degelijk terug richting Turkije geduwd. Volgens de aanwezige sprekers zijn deze pushbacks nu gewelddadiger dan ooit, maar kijken de Europese politiek en media goeddeels weg.

De avond in Brussel, symbolisch gehouden in de Europakapel in het midden van de Europese Wijk, wordt geleid door de Turks-Belgische Ugur Tok. Deze academicus en mensenrechtenactivist wordt door Turkije vervolgd omdat hij zou sympathiseren met de Gülenbeweging.

Veel (vermeende) Gülen-sympathisanten vluchten van Turkije naar het Europese vasteland, omdat Erdogan hen de schuld geeft van de mislukte couppoging van 2016. Ook zij zijn vaak slachtoffer van pushbacks. En wat extra desastreus is voor vermeende Gülen-sympathisanten, activistische Koerden en andere Turkse dissidenten die door Griekenland worden teruggeduwd: terug in Turkije belanden zij dikwijls alsnog in de cel.

Als eerst krijgt Alberto Ares (foto, links) het woord. Hij is directeur van een Jezuïtische vluchtelingenorganisatie uit Spanje, die in heel Europa actief is en nu vooral in Oost-Europa. ‘Er moet een nieuw narratief over migranten en vluchtelingen verteld worden. Daar werken we aan’, zegt hij. ‘Pushbacks zijn een grote zaak. Bijna alle grote organisaties hebben hier rapporten over geschreven. Het zijn mensenrechtenschendingen. Iedereen heeft recht op een juiste afhandeling van hun asielaanvraag.’

Dan merkt hij het verschil op met Oekraïners, die ruimhartiger worden opgevangen en door Europese regelgeving ook meteen aan het werk mogen. ‘Daarin is te zien dat het om politieke wil gaat. Wanneer dat er is, is er veel mogelijk.’

Dan is de uit Griekenland ingevlogen journalist Ingeborg Beugel (de Groene Amsterdammer) aan de beurt (foto, rechts). Maar voor wie het nog niet wist, wordt eerst nog de spectaculaire woordenwisseling met de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis getoond, die Beugel een jaar geleden tijdens een persconferentie beschuldigde van ‘liegen’ over de pushbacks.

Moderator Tok wil eerst van Beugel weten wie zij is. Is zij een journalist of activist? Beugel doet haar jas uit en gaat er goed voor zitten. ‘Ik ben niet interessant, ik ben gewoon een journalist uit Nederland. Het gaat om wat daar gebeurt met de pushbacks’, begint ze.

‘En die hele schijntegenstelling tussen journalistiek en activisme kan mijn rug op’, merkt ze vervolgens op. Ze haalt de Filipijnse journalist en Nobelprijswinnaar Maria Ressa aan: ‘In de strijd voor feiten en de waarheid is journalistiek activisme’.

Beugel: ‘We spreken de waarheid tegenover de machthebbers. Dat is onze business.’

Ze vervolgt: ‘Deze clash met de Griekse premier van november 2021 kwam na bijna twee jaar aan leugens over de pushbacks die vanaf begin 2020 steeds meer toenamen.’ Turkije gooide toen de grenzen open, om Europa te bewegen tot steun in een conflict tussen Turkije en het Assad-regime in het Syrische Idlib.

Dan stelt ze aan het publiek een vraag: ‘Weten jullie wat pushbacks zijn?’ Ze staat op en begint te vertellen hoe een pushback van A tot Z eruit ziet. Ze vertelt over de Griekse kustwachten die ‘heel sjiek gekleed zijn’. En daartegenover plaatst ze de overvolle vluchtelingenkampen op Lesbos en Samos. ‘Waar vrouwen, zwangere vrouwen en kinderen elke dag de doodsangsten uitstaan.’

‘Pushbacks zijn een schending van alle internationale verdragen. Absoluut crimineel’

Beugel: ‘Pushbacks zijn een gecoördineerde actie vanuit Griekenland, waar migrantenboten worden getraceerd, de motoren worden kapotgemaakt en de boten weer worden teruggestuurd naar Turkije. En op land gebeurt dit door gewapende mensen, die helemaal in het zwart zijn gekleed. Dit is een schending van alle internationale verdragen die Griekenland en de EU hebben getekend. Het is absoluut crimineel.’

Beugel zegt vol verbijstering dat het is alsof de leden van de Griekse kustwacht begin 2020 ‘in één dag tot monsters zijn veranderd’.

‘Het is een diep vernederende en traumatiserende ervaring, waarbij alles van de vluchtelingen worden afgepakt. Zelfs tot het geld dat ze in hun anus hebben verstopt. Het gebeurt de hele tijd. Onafgebroken. En wij betalen er als Europeanen voor. Ik vraag me echt af wat met al dat gestolen geld en spullen van vluchtelingen gebeurt. Wordt dat door die mannen in het zwart verdeeld?’

Voordat Beugel klaar is, wil ze nog het verhaal van de groepje vluchtelingen vertellen die op een klein rotseiland voor de Turkse vast kwamen te zitten – zonder voedsel en water. Een Syrisch meisje van vijf dat door een schorpioen was gebeten, kwam daarbij om.

‘Journalisten die dit verhaal naar buiten brengen, worden juridisch vervolgd. Het is een uitputtingstactiek tegen ons. Op een gegeven moment zeiden de Grieken zelfs: ‘Het eiland is Turks. Laat henzelf maar helpen.’ Pas na drie weken kwamen er Grieken. Het meisje was toen al overleden.’

In 2015, bij de start van de vluchtelingencrisis, was de hele wereld geschrokken. Maar hoe zit het nu? ‘Pushbacks zijn het nieuwe normaal geworden. De EU-commissie in Brussel is de vuile partij hier. Ze doen helemaal niks.’

Tok vindt het bevreemdend dat Turkije als een veilig land wordt gezien. Hij vraagt speciale aandacht voor Turkse vluchtelingen die ook worden teruggeduwd. ‘Er zijn 80.000 Turken het land uit gevlucht. En duizenden teruggestuurd.’

Een van die gevluchte Turkse pushbackslachtoffers is Hüsniye (foto, midden). Zij werkte op de universiteit, maar is na de couppoging van 2016 haar baan verloren, zoals zoveel mensen die worden gelinkt aan de Gülenbeweging. Hüsniye ontvluchtte Turkije vanwege de ‘rechteloze situatie’

‘Met een rugzak zijn we vertrokken in 2019’, zegt Hüsniye en ze vertelt over de modderige wegen waarop ze liepen om het politiebureau te bereiken voorbij de Evros, de rivier die Turkije scheidt van Griekenland. Een paar honderd meter voordat ze daar aankwamen, werden ze omcirkelt door militaire voertuigen. Er kwamen mannen uit met zwarte uniformen.

Ze werden gearresteerd. Hun telefoons werden afgepakt en moesten ontgrendeld worden – waarschijnlijk om te kijken of er opnames waren gemaakt van de mannen in het zwart. Ze moesten een auto instappen. ‘Dit allemaal terwijl ze ons uitlachten. ‘We vroegen: ‘Waar gaan we heen?’ ‘Dat zien jullie wel’, zeiden ze.’

‘Ze brachten ons naar een bureau op een open terrein. Hier hebben ze ons gefouilleerd. En dat gebeurde op een heel lelijke manier.’

Ze moesten zich uitkleden. Naast iedereen. Daarna werden ze in een busje gestopt en door gewapende mannen in een kniepositie gedwongen voor de rivier, tegenover de Turkse grens. ‘We stonden gebukt. Het leek echt op zo’n moment dat we één voor één afgeschoten zouden worden. Mensen begonnen te schreeuwen. En diegenen die zich verzetten, werden geslagen. Op hun hoofd.’

Dan vertelt Hüsniye over een vrouw die uit de groep werd geselecteerd en werd meegenomen. ‘Ik hoorde haar schreeuwen en gillen. Daarna moest ik mee. Ze wilden me weer fouilleren. Maar ik zei: ‘Raak me niet aan!’ Ik begon te schreeuwen en te huilen.’

‘De bewaker zei: ‘Niet huilen, geef me je geld.’ Hij dreigde met een mes op mijn buik’

Zichtbaar gepijnigd meldt Hüsniye dat de hele reis al een situatie is waarin je je emoties constant in bedwang moet houden. ‘Maar op dat moment dacht ik: ik ga liever dood, dan dat er iets met mij wordt gedaan. De bewaker zei: ‘Niet huilen, geef me je geld.’ Hij dreigde met een mes op mijn buik. Ik heb hem toen het geld gegeven dat ik nog had. En daarna hebben ze ons de rivier in geduwd. We zijn naar de Turkse kant gelopen. En ja, daar begint het Turkse gevaar van het leger en politie. We moesten onopgemerkt weer thuis zien te komen.’

Hüsniye zegt dat ze nog steeds psychologische problemen heeft. Ze waagde pas na een jaar nog een poging. Toen is ze via de Egeïsche Zee gekomen; ze is nu twee jaar in Nederland.

Moderator Tok sluit de avond af: ‘We zien dit allemaal niet in het nieuws. Daarom is het belangrijk om op evenementen als deze bij elkaar te komen. Verdragen, die bindend zijn, worden geschonden. Schendingen zijn strafbaar. En toch gebeurt het. Het is tijd om elk moment te gebruiken om dit te agenderen, zoals de journalist Beugel dat probeert te doen.’