De wereld werd gisteren wakker met het nieuws dat het regime van Bashar al-Assad is gevallen. Dit markeert het einde van een dictatuur van meer dan vijftig jaar. Maar wat staat het land nu te wachten?
In verschillende steden in de wereld gingen mensen gisteren de straat op. Ook in Utrecht werd de ‘bevrijding van het land’ uitbundig gevierd. Hier en daar werd gediscussieerd over de stappen die nu genomen moeten worden, maar de blijdschap overheerste, vertelt Mahmood al Hussain, onderzoeker Conflict Studies aan de Radboud Universiteit gespecialiseerd in Syrië.
Toch is er nog weinig duidelijk over wat er nu zou moeten volgen. Er is een transitieperiode, waarin moet blijken wie het land gaat leiden. ‘Er zijn veel groepen met verschillende belangen, zowel in het land als bij buitenlandse machthebbers. De vraag is nu of ze in staat zijn om samen te werken’, zegt Wladimir van Wilgenburg, een Nederlandse journalist in Irak die Syrië op de voet volgt.
Verschillende groeperingen
Sinds de burgeroorlog zijn er in Syrië verschillende groeperingen, waarvan sommige autonome regio’s besturen. De belangrijkste van deze groeperingen zijn de Syrian Democratic Forces (SDF), die de autonome regio Noordoost-Syrië besturen, de Syrian National Army (SNA), die een aantal plaatsen aan de grens met Turkije beheerst, en de inmiddels bekende Hay’at Tahrir al-Sham (HTS), die zich tot voor kort ophield in Idlib en nu het land bevrijdt.
Er was in Syrië sprake van een bevroren conflict,’ zegt Al-Hussain. ‘De problemen zijn nooit opgelost, maar er zijn de-escalatiezones ingericht, waar een aantal van deze groepen autonomie kregen. De autonome regio Idlib was zo’n de-escalatiezone.’
Voordat HTS twee weken geleden begon met de ontmanteling van de regeringsgebieden, was het niet altijd koek en ei tussen de verschillende groeperingen, vertelt Al-Hussain. ‘Er waren wel eens ongeregeldheden tussen SNA en HTS. Ze voerden over en weer arrestaties uit, bijvoorbeeld. Maar toen HTS begon met de militaire actie twee weken geleden, leken ze hierin gesteund te worden door de SNA. Turkije steunde de acties niet openlijk, maar hield HTS ook niet tegen.’
Turkije en de Koerden
De grotere uitdaging voor een centrale overheid ligt dan misschien ook ergens anders. Een belangrijke vraag is wat er met de autonome regio van de SDF gaat gebeuren, merkt Van Wilgenburg op. De SDF wil misschien wel de autonomie behouden. De vraag is of een nieuwe regering in Damascus dit goed vindt. De regio heeft veel olievelden. En het is natuurlijk vooral de vraag of Turkije hiervoor openstaat.
‘Voor Turkije pakken de ontwikkelingen nu erg goed uit’
De SDF regeert sinds 2019 de facto over het gebied ten noorden van de Eufraat, een gebied waar voornamelijk Koerdische Syriërs wonen. De SDF bestaat uit meerdere etnische groepen, maar de YPG, de militaire arm van de beweging, is een Koerdische militie die door Turkije wordt aangemerkt als een terroristische organisatie.
De autonomie van de SDF in de grensregio is ook een doorn in het oog van de Turkse regering. Deze heeft de afgelopen jaren flink zijn invloed laten gelden in het gebied. Het bezette een aantal plaatsen aan de Syrische kant van de grens, en de steun van SNA moet worden gezien als een strategisch keuze om de machtsbalans in de grensregio te beïnvloeden. Dat is niet alleen om de positie van de Koerden te verzwakken; het ziet in de grensregio de ideale bestemming voor Syrische vluchtelingen in Turkije, die het graag zou willen terugsturen.
‘Voor Turkije pakken de ontwikkelingen nu erg goed uit’, zegt Van Wilgenburg. ‘Het heeft flink geïnvesteerd in de regio; de Turkse regering heeft dorpen gebouwd en infrastructuur aangelegd. Het kan dit nu makkelijk uitbreiden, de economische banden met Syrië aanhalen en de vluchtelingen terugsturen.’ Dit is als er een centrale overheid in Damascus komt, voegt hij daaraan toe.
Maar er is volgens hem ook wel degelijk kans op een decentrale overheid, waarbij de verschillende autonome gebieden blijven bestaan. Ook in Libië waren er na de val van Muammar al-Ghaddafi parallelle regeringen. In Irak ontstonden na de val van Saddam Hussain hevige sektarische conflicten. Het is nog maar de vraag of de verschillende partijen in Syrië er met elkaar uitkomen.
Stad Manbij
Dat vreedzame samenwerking tussen de Koerden en de SNA niet vanzelfsprekend is, bleek zondagochtend. De stad Manbij nabij Aleppo, waar veel Koerden wonen en die werd bestuurd door de SDF, werd door de SNA belegerd en overgenomen, slechts een nacht na de overwinning op het regime.
Behalve de Koerden en Turken zijn er nog veel andere belangen die een rol spelen in Syrië. Terwijl Rusland en Iran zich snel terugtrokken uit het land, heeft Amerika nog 900 troepen in het noordoosten, waar het de Koerden steunt in de strijd tegen ISIS. Over de risico’s op een hergroepering van ISIS is nog veel onduidelijk. Maar de VS voerden dit weekend de aanvallen op, om te voorkomen dat ISIS in het machtsvacuüm zou stappen. ‘De vraag is wat Trump straks gaat doen. Hij heeft laten weten niets met Syrië te maken te willen hebben, maar er zijn mensen in zijn administratie die goede banden onderhouden met de Koerden in Syrië’, zegt Van Wilgenburg.
Islamitisch bestuur
Daarnaast zijn er grote zorgen over de positie van minderheden in Syrië. Naast de Koerden kent Syrië ook veel religieuze minderheden, zoals christenen, druzen, alawieten en anderen. De zorg over deze minderheden komt voort uit het feit dat HTS zich vroeger lieerde aan Al-Qaida. De kans is groot dat er nu een islamitisch bestuur komt in Syrië, en veel mensen vragen zich af in hoeverre hierbij de vrijheden van minderheden zullen worden gewaarborgd.
‘We leven al heel lang met elkaar in deze regio’
‘HTS heeft zich tot nu toe verzoenend opgesteld. Ze sloten overeenkomsten met minderheden tijdens de militaire operatie. Zo werden twee Koerdische wijken in Aleppo met rust gelaten, hier mocht het zelfbestuur blijven bestaan. Ook de ismaëlitische stad Salamiyya werd gepasseerd, evenals christelijke dorpen in het achterland van Hama’, zegt Al-Hussain.
In een interview met de CNN zei HTS-leider Abu Mohammad al-Jolani hierover: ‘Niemand heeft het recht om minderheden te verjagen of te doden. We leven al heel lang met elkaar in deze regio.’ Hij ontkent niet dat hij een islamitisch bestuur beoogt, maar zegt dat dit zich moet uiten in instituties, en niet in macht voor een persoon of partij. ‘We willen Syrië institutionaliseren.’
Meer eenheid
Volgens al-Jolani is er nu veel meer sprake van eensgezindheid onder de verschillende groeperingen dan tijdens de burgeroorlog. ‘Dit was een chaotische periode, met veel verschillende belangen. Maar in de afgelopen jaren zijn we meer gestructureerd, en zijn de meningen naar elkaar toegegroeid. We werken nu meer samen’, zegt hij in het interview.
Ook is het niet per se HTS die nu de macht zal krijgen, legt hij uit. ‘HTS zal misschien wel worden ontbonden. De groep was geen doel op zich, maar een middel om een doel te behalen, namelijk het opbouwen van Syrië. We zijn maar een van de velen met dit zelfde doel’, zegt hij tegen CNN.
Of deze eenheid inderdaad standhoudt in de komende dagen en maanden zal moeten blijken. ‘Het gaat niet alleen om de minderheden, ook de meerderheid wil een vrij land om in te leven’, zegt Al-Hussain. Het zal dan ook in grote mate afhankelijk zijn van het conflict tussen de Koerden en Turkije, zegt Van Wilgenburg. ‘Dit conflict staat dit in de weg. Alles zou een stuk makkelijker zijn als deze twee vrede zouden sluiten.’
Nu u hier toch bent...
Goede journalistiek kost geld. Leden en donaties maken onze gebalanceerde berichtgeving over biculturaliteit, zingeving en vrijheid mogelijk. Steun ons daarom als u ons werk belangrijk vindt.
Vertel mij meer!
