Vandaag worden in Istanbul opnieuw lokale verkiezingen georganiseerd. De verkiezingen in Istanbul van eind maart werden door Ekrem Imamoglu (CHP) gewonnen, maar na druk door Erdogan verklaarde de kiesraad deze ongeldig. De Turkse president wil voorkomen dat de AKP-partij Istanbul verliest, het economische hart van Turkije. De Kanttekening sprak met linkse journalist Yavuz Baydar van het Turkse Ahval News over de verkiezingen en over de politieke situatie in Turkije.

Afgelopen week liet PKK-leider Abdullah Öcalan vanuit de gevangenis plotseling weten dat de Koerden zich afzijdig moesten houden van de strijd tussen de CHP en AKP. Is dit geen verraad aan de Koerdische zaak, omdat de CHP dankzij de Koerdische stemmen in maart de verkiezingen in Istanbul kon winnen?

‘Öcalan heeft een wazige boodschap afgegeven, die voor meerdere uitleg vatbaar is. Dit is zijn stijl, zijn taal, dit past bij hem. Zijn boodschappen worden begrepen door de Koerden, zeggen ze. Öcalan zei dat de Koerden onafhankelijk en onpartijdig moesten blijven en geen partij moesten kiezen tussen AKP of CHP. Maar toch, de Koerden blijven tactisch kiezen. PKK-leider Öcalan wil graag in dialoog met Turkije blijven. Hij heeft daarom een ander standpunt dan de pro-Koerdische Democratische Volkspartij HDP van Demirtas. Maar volgens mij zijn de PKK en de HDP niet met elkaar conflict.’

Wie zal de verkiezingen in Istanbul winnen?

‘Dat is een hele lastige vraag. De CHP staat met zeven procent voor in de polls, maar de uitslag kan anders uitpakken. Het kan ook, net als in maart, weer uitlopen op een nek-aan-nekrace. Er zijn indicaties dat de oppositie opnieuw de verkiezingen gaat winnen. Maar los van wat de uitkomst is, de crisis in Turkije wordt steeds dieper. Deze crisis bestaat uit meerdere lagen, politiek, rechterlijk, moreel, enzovoort. Het land lijkt gedoemd en bevindt zich nu in een donkere hoek. Het is een moeilijke, onzekere tijd. Het is ook daarom heel lastig om te voorspellen wie de winnaar wordt.’

Zal Erdogan een verlies van de AKP Istanbul accepteren? Nee toch?

‘Als we kijken naar zijn gedrag van de afgelopen maanden is in ieder geval duidelijk dat president Erdogan geenszins van plan is om iets van zijn macht weg te geven. Ten aanzien van Istanbul kan hij drie keuzes maken, mocht hij de verkiezingen verliezen. Ten eerste kan Erdogan de nederlaag accepteren, maar tegelijk de CHP het zo moeilijk mogelijk maken, met als gevolg dat ze in Istanbul niets voor elkaar krijgen. De AKP is nog steeds de baas in de provincie Istanbul. En ook heeft Erdogan als president veel macht. Hij kan die macht aanwenden om fondsen om te leiden, de vuilnisophaaldienst stil te leggen en de elektriciteit af te sluiten, om de CHP te doen laten buigen. Istanbul moet daar rekening mee houden.

‘Als de AKP flink verliest in Istanbul, dan zullen de oppositiepartijen meer met elkaar samenwerken’

Ten tweede kan Erdogan een beroep doen op de niet-onafhankelijke rechterlijke macht in het land om zijn politieke tegenstanders aan te pakken. Hij kan Imamoglu en anderen van terrorisme of iets anders beschuldigen en laten veroordelen en hen vervangen door zijn eigen mannetjes. Dat heeft Erdogan ook in het zuidoosten van Turkije gedaan met HDP-burgemeesters. Ten slotte kan Erdogan ook de nederlaag accepteren en tegelijkertijd proberen zich met de oppositie te verzoenen. Dat heeft Erdogan ook nodig, want in deze tijden van economische crisis heeft Turkije baat bij een grote coalitie, niet bij politieke spanningen en onzekerheid. Maar bij alles geldt dat Erdogan niet wil dat zijn macht in gevaar komt.’

Tijdens de verkiezingen van maart hebben CHP en HDP elkaar geholpen tegen Erdogans AKP. De HDP deed niet mee in steden waar de CHP sterk was. Sterker nog: de partij riep haar kiezers daar op om CHP te stemmen, zodat de AKP zou verliezen. Is de samenwerking tussen CHP en HDP een blijvertje? Of is de oppositie straks weer verdeeld, zoals vanouds?

‘Dat hangt heel erg van de resultaten af. Als de AKP flink verliest in Istanbul, dan zullen de oppositiepartijen meer met elkaar samenwerken. Dan worden de stemmen van oppositie steeds luider, de roep om verandering steeds sterker. Misschien zullen de oppositiepartijen nieuwe parlementsverkiezingen eisen. Als Erdogan met een grote marge verliest, dan kunnen ontevreden AKP-parlementariërs ook in opstand tegen hem komen en een nieuwe fractie vormen in het parlement. Ook kan de Nationalistische Actiepartij MHP dan de samenwerking met coalitiepartner AKP opzeggen. Als Erdogans coalitie niet meer beschikt over een meerderheid in het parlement heeft hij een probleem. Maar mocht de CHP met een smalle marge de verkiezingen in Istanbul winnen, net als in maart, dan kan Erdogan weer een hertelling eisen.’

Maar laat Erdogan überhaupt wel eerlijke verkiezingen toe nu? De verleiding om met de stemresultaten te knoeien is nu groter dan ooit toch?

‘Wat betreft het tellen van stemmen zijn de verkiezingen in Turkije altijd vrij eerlijk geweest. Maar Erdogan is bereid om tot het gaatje te gaan, hij stopt voor niemand. Hij verloor de verkiezingen in maart, maar door druk te leggen op de kiesraad mochten de verkiezingen in Istanbul over worden gedaan. Over eerdere verkiezingen bestaan verhalen over incidenten, dat er met de verkiezingsresultaten zou zijn geknoeid. Het is daarom heel lastig om met zekerheid te zeggen dat het tellen van stemmen nu eerlijk zal verlopen.’

‘Erdogan valt vaak in herhaling, hij gebruikt dezelfde frasen, dezelfde argumenten’

Zal de oppositie verlies accepteren of de straat opgaan?

‘Straatdemonstraties passen niet bij de politieke traditie van Turkije. Maar de situatie is wel op een kookpunt beland, doordat Erdogan de verkiezingen in Istanbul opnieuw wil laten doen en weer politieke tegenstanders heeft laten arresteren. De oppositie is nu vastberadener geworden. Men durft meer dingen te zeggen, op sociale media en ook op straat.’

Bedoelt u dat Erdogan zijn greep op Turkije toch een beetje aan het verliezen is?

‘Erdogan is zijn munitie kwijt. Hij heeft wel sterke retoriek, maar mensen zijn daar nu minder van onder de indruk. Vroeger luisterden mensen ademloos naar hem, alsof ze in een trance verkeerden. Maar nu is zijn boodschap zwakker. Erdogan valt vaak in herhaling, hij gebruikt dezelfde frasen, dezelfde argumenten. De realiteit is nu anders. Turkije kampt met een ernstige economische crisis. Als het slecht gaat, dan stoppen mensen met luisteren. Kijk naar Venezuela. De mensen zijn gestopt met het luisteren naar president Maduro, vanwege de diepe economische crisis waarin dat land zich bevindt. Erdogan is nu een zwakkere leider geworden.’

Erdogan staat natuurlijk niet alleen, hij wordt gesteund door de legertop en door andere sleutelfiguren. Tot de opkomst van Erdogan was de Turkse elite een seculier-nationalistisch bolwerk. Is de elite nu een islamitistisch bolwerk geworden?

‘Dat ligt genuanceerder. De cirkel rond Erdogan bestaat uit isolationisten, die anti-EU en antiwesters zijn, maar niet per se islamitistisch. Het is een mix van beide, islamisme en nationalisme. Maar de ideologie is eigenlijk niet zo heel belangrijk, het gaat er om wie er de macht hebben.’

‘Erdogan heeft nu de positie van een lame duck, een zwakkeling’

Houden deze krachten hem in toom?

‘Erdogan is als politicus een avonturier, een conflictzoeker. Zijn politiek brengt veel risico met zich mee. De geschiedenis heeft laten zien, dat als een sterke man het vertrouwen verliest, hij heel gevaarlijk wordt. Dan zijn er geen grenzen meer, dan zijn ze tot alles in staat.’

Ten slotte: hoe zal de toekomt er voor Turkije uitzien?

‘Alle opties staan open. Erdogan heeft de limiet bereikt met zijn politiek van social engeneering. Hij loopt tegen een muur op. De Koerden laten zich niet meer door Erdogan kneden, zij zijn vastberaden, en de Koerden vormen nu de sleutel. Ook het seculiere blok is standvastig. Ze laten niet meer over zich heen lopen. Het machtsmisbruik, de corruptie, het mismanagement en het grillige buitenlandse beleid roepen veel weerstand op. Erdogan heeft nu de positie van een lame duck, een zwakkeling. Natuurlijk heeft hij Turkije in een halve eenpartijstaat veranderd en beheerst hij de staatsbureaucratie, die hij kan inzetten tegen tegenstanders, maar zijn macht is niet oneindig. Op meerdere niveaus is er nu kritiek op hem.’