Het einde van de lockdown lijkt nog lang niet in zicht. Nu de avondklok is ingeluid, kan dat bij sommigen leiden tot nog meer stress. Voor sommige moslims is deze periode van isolement echter een kans op spirituele bezinning. Daarmee willen ze iets doen tegen sombere gevoelens door het alsmaar thuiszitten.

Zes op de tien Nederlanders kreeg er door de coronacrisis psychische klachten bij, bleek uit het EenVandaag-opiniepanel van september vorig jaar. Deze klachten variëren van lichte effecten als piekeren en geprikkeldheid tot depressies en paniekaanvallen. Vooral jongeren tot 35 jaar lijden aan stress, eenzaamheid en aanhoudende vermoeidheid.

Dit herkent de Turks-Nederlandse Handenur Taspinar (26). Aan het begin van de pandemie rondde zij haar studie culturele antropologie af, en sinds kort werkt ze bij een stichting die aanvullend onderwijs geeft aan kinderen uit sociaaleconomisch achtergestelde wijken. ‘De uitzichtloosheid begint nu wel te komen’, zegt zij. ‘In de zomer hadden we meer hoop op het einde van corona. We konden plannen maken en de maatregelen werden versoepeld. Dat lijkt nu te zijn verdwenen.’

Voor Taspinar waren de afgelopen negen maanden in lockdown in sneltreinvaart gegaan, maar ook langzaam. Chaotisch, maar ook rustig, zegt zij. ‘Ik heb het ervaren als een rollercoaster. Aan het begin van de pandemie had ik er veel moeite mee, omdat ik een hele drukke periode had van afstuderen, voorzitter was van een islamitische studentenorganisatie en daarnaast nog 32 uur per week werkte.’

Ik besloot afstand te nemen van alles wat mijn energie onnodig opslokt, en te reflecteren op mijzelf en mijn geloof’

Niet lang na haar afstuderen werd Taspinar positief getest op COVID. Onder andere vermoeidheid en het verlies van smaak en reukzin als gevolg van het coronavirus hadden haar getroffen. Inmiddels is zij volledig hersteld en negatief getest. ‘Na het herstellen van corona moest ik mezelf wel pushen om de draad weer op te pakken. Mijn ouders, bij wie ik nu nog woon, hebben mij daar enorm bij geholpen. Ze hebben goed voor mij gezorgd, en mij gemotiveerd om te wandelen en te sporten, waardoor ik nauwelijks meer last had van fysieke klachten.’

Zij beseft dat zij zich in een luxepositie bevond, omdat ze op haar ouders kon terugvallen. ‘Sommige mensen kunnen het zich niet veroorloven om goed te herstellen van een ziekte, omdat ze niemand om zich heen hebben. Daardoor ben ik wel heel bewust geworden van mijn privileges.’ Voor Taspinar was dit de motivatie die zij nodig had om beter voor zichzelf te zorgen, onder andere door zich te verdiepen in haar geloof: de islam.

Het fijnste aan de lockdown, vindt Taspinar, is dat je voldoende tijd en ruimte hebt om de verplichte dagelijkse vijf gebeden op tijd te verrichten. ‘Tegelijkertijd merk ik wel dat mijn brein vol zit met gedachten die mij afleiden van het gebed, waardoor ik soms niet de aandacht en concentratie in mijn gebeden kan opbrengen die ik zou moeten hebben’, vertelt zij. ‘Dan voel ik mij schuldig, en vraag ik mij af hoe het komt dat ik niet de focus heb die ik voorheen wel had. Zodoende besloot ik om afstand te nemen van alles wat mijn energie onnodig opslokt, en deze tijd in lockdown te gebruiken om te reflecteren op mijzelf en mijn geloof.’

Drie verschillende lockdowns

Dat de lockdown veel tijd overlaat om te reflecteren, vindt ook de Marokkaans-Nederlandse Mohammed Kechouh (31), die zichzelf een ‘proberende moslim’ noemt. ‘Ik worstel elke dag in volledige overgave aan Allah, en probeer daarin te groeien. Ik probeer altijd bewust bij Allah terug te keren, en alles wat ik in mijn leven doe staat in het teken daarvan’, vertelt hij. Als introvert ervaart hij de lockdown niet als een grote uitdaging.

‘Aan het begin van de pandemie was ik wel nerveus, omdat ik mijn inkomsten zag wegvallen’, zegt hij. ‘Grote projecten waar ik aan wilde beginnen, zoals een wereldreis, gingen niet meer door. Toen moest ik wel achter mijn oren krabben, en heb ik mij hardop afgevraagd wat ik nog kon doen.’

Kechouh heeft de pandemie in verschillende landen doorgebracht. Zo was hij in Maleisië, waar hij samen met zijn echtgenote verbleef gedurende zijn masteropleiding communicatie aan de International Islamic University of Malaysia. Ook heeft hij de lockdown nog in Egypte en in Nederland meegemaakt.

‘Ik heb nu drie verschillende lockdowns meegemaakt, en dat is wel bijzonder. De ene lockdown is de andere niet’, aldus Kechouh. ‘In Egypte is er veel zichtbare armoede. De mensen nemen het niet zo nauw met de regels, omdat ze niet nog verder in de armoede willen belanden’.

In Maleisië merkte hij dat er juist weinig weerstand was tegen de ingevoerde coronamaatregelen, omdat de mensen veel vertrouwen hebben in de overheid. Dat komt volgens hem onder andere omdat de Maleisische overheid veel financiële steun bood aan haar burgers. Zo nam de overheid een gedeelte van de kosten voor water, gas en elektriciteit van de burgers op zich.

Dit, in tegenstelling tot Nederland, waar het financiële steunpakket aan multinationals een prioriteit werd, stelt Kechouh. Daarnaast merkt hij dat er in Nederland veel onduidelijkheid is over de ingevoerde coronamaatregelen.

‘De informatievoorziening, zowel op mainstream als op social media, maakt dat je door de bomen het bos niet meer kunt zien’, stelt Kechouh. De complottheorieën en fake news-verhalen die worden gedeeld verspreiden snel, wat volgens hem in sommige gevallen gevaarlijker kan zijn dan het virus.

‘Daardoor moet je extra scherp zijn op wat je tot je neemt. Maar vaak heb je niet voldoende kennis of middelen om de informatie die je krijgt voorgeschoteld te verifiëren’, zegt hij. ‘Hierdoor word ik gestimuleerd en als het ware ‘gedwongen’ om mijn vertrouwen te leggen in Allah en te bidden voor Zijn bescherming.’

‘Toen ik aan het begin van de pandemie mijn inkomsten zag wegvallen moest ik leren dat God Al-Wahab is, de Voorziener’

Elke moeilijke periode in zijn leven nodigt hem uit om zich te verdiepen in zijn geloof door God te gedenken, stelt Kechouh. Volgens de islamitische leer heeft God 99 namen. Elke naam vertegenwoordigt een eigenschap die Hij aan de mensheid heeft geschonken.

‘Toen ik aan het begin van de pandemie mijn inkomsten zag wegvallen moest ik leren dat God Al-Wahab is, de Voorziener. Ik moet mijn vertrouwen daarom niet leggen in potentiële opdrachtgevers, maar in Hem’, zegt Kechouh. ‘Door te reflecteren op de 99 namen van Allah, leer ik Hem kennen, en daarmee ook mijzelf, omdat ik mijzelf definieer in relatie tot God. Dat geeft mij rust en duurzaam geluk.’

Een dag zonder prikkels

Voor de Nederlandse Saida Franken (65) staat de lockdown in het teken van een innerlijke reis. De kunstenares bekeerde zich jaren geleden tot de islam. Sindsdien heeft zij onder andere de stichting Salaam Art opgericht, waar ze via kunst kinderen, leraren en jonge gezinnen helpt om te groeien in hun geloofsbeleving en kennis over de islam. Zo publiceerde ze onlangs het boek De 25 Profeten in de Koran. Dit is een kunst- en activiteitenboek waar jonge gezinnen thuis samen kunstwerken kunnen maken, en tegelijkertijd leren over de levensverhalen van de profeten die in de Koran worden verteld.

‘Het geïsoleerd zijn in de lockdown vind ik prettig, omdat ik een beetje een kluizenaar ben en een sterke binnenwereld heb’, vertelt Franken. ‘Maar het lijden in de wereld maakt het moeilijker voor mij om de coronacrisis door te komen. Verder denk ik na over het vaccineren tegen corona. Vanwege alle informatie die daarbij komt kijken, krijg je elke dag toch veel prikkels binnen.’

Om zichzelf tegen de dagelijkse prikkels te beschermen en de tijd te nemen om zich te verdiepen in haar geloof, plant Franken sinds kort haar zondagen in als een soort retraite. Zij zet dan haar mobiele telefoon, computer en televisie uit om zich volledig te richten op het Woord van God. Voor deze handeling heeft ze zich laten inspireren door de profetische traditie i’tikaf, die tijdens de heilige vastenmaand ramadan wordt verricht. Hiervoor verblijven moslims hele dagen en nachten in de moskee, om God te aanbidden door middel van het rituele gebed en het reciteren van de Koran.

‘De i’tikaf kun je ook gemakkelijk thuis uitvoeren nu de moskeeën dicht zijn. En je hoeft het ook niet alleen tijdens de ramadan te doen. Alles wat moslims in de ramadan doen, kunnen ze namelijk ook de rest van het jaar doen’, zegt Franken. ‘De beperkingen tijdens de lockdown doen mij denken aan de ramadan. Net zoals tijdens de vastenmaand ervaren sommigen hun emoties tijdens de lockdown sterker dan in andere periodes, omdat ze bijvoorbeeld niet naar een winkel of restaurant kunnen gaan voor de nodige afleiding. Door de lockdown worden emoties uitvergroot, omdat je alleen bent met jezelf.’

‘De beperkingen tijdens de lockdown doen mij denken aan de ramadan’

Mohammed Kechouh beaamt dit. ‘Tijdens de lockdown zijn we geïsoleerd, en sommigen zijn helemaal alleen. Wees dan alleen met jezelf, en niet tegen jezelf’, zegt hij. ‘Voer constructieve dialogen uit met jezelf, en weet dat je je eigen grootste vijand bent.’

Volgens Handenur Taspinar gaat het ook om barmhartigheid, wat moslims in de Koran wordt aangeleerd. ‘De reden dat moslims elke dag God gedenken als de meest barmhartige en de meest genadevolle laat eigenlijk zien dat alles begint bij barmhartigheid en genadevol zijn, dus ook tegenover jezelf. Dat is de spirituele bezinning die ons tijdens deze moeilijke periode er doorheen kan helpen’, zegt zij.

De barmhartigheid naar onszelf is afhankelijk van ieders situatie, vindt Saida Franken. ‘Ik probeer door middel van alle hulpmiddelen en kennis die de islam biedt controle te krijgen over mijn neigingen. Maar ook leer ik meer barmhartiger naar mijzelf te zijn, als het mij niet lukt’, zegt zij.

‘Wij bepalen zelf vanuit een bepaalde optiek wat goed of kwaad is. Voor mij is Allah daarin leidend, omdat de religie mij hoedt voor mijn neigingen.’ God heeft ons die neigingen gegeven, omdat Hij ons onvervuld heeft gemaakt, gaat zij verder. ‘Daardoor kan ik mijn tekortkomingen accepteren en barmhartiger zijn naar mijzelf en anderen, maar ik probeer wel bewust terug te keren naar Allah. Want wanneer ik mij tot Hem richt in mijn gebeden, voel ik mij vervuld.’