Het Britse dorp East Grinstead is een walhalla voor religieuze genootschappen. ‘Vroeger waren we het dorp dat niet staarde en nu zijn we het dorp dat niet oordeelt. Het is een plek van liefde met verschillende religies en culturen.’ Onze correspondent Freek de Swart doet verslag vanuit East Grinstead.

Wie er als verdwaalde toerist doorheen rijdt zal op het eerste gezicht niets opmerkelijks zien. Van de buitenkant lijkt East Grinstead op elk willekeurig ander dorp in West Sussex. Er zijn pubs met excentrieke namen, een hoop spookrijders en winkelstraatjes die het prima zouden doen in een kostuumdrama. Toch is de gemeente met zo’n vierentwintigduizend inwoners in Engeland beroemd als een walhalla voor religieuze genootschappen. Niet alleen de bekende abrahamitische religies, maar ook volksstammen paganisten, druïden en magiërs zouden zich in de loop der tijd en masse gevestigd hebben in het dorp. Daarnaast blijkt de plek eveneens een thuishaven voor een hoop geheimzinnige esoterische groeperingen zoals Opus Dei en de Rozen-kruisers. De meest controversiële daarvan is zonder twijfel Scientology. Zij bezitten in deze gemeente het reusachtige landgoed Saint Hill gelegen in een beschermd natuurgebied.

Grote vraag blijft natuurlijk waar al deze spirituele belangstelling in East Grinstead vandaan komt. Een rondgang door het centrum levert een gemengd beeld op. Bij de ingang van de Moat Church is Sapphire Brooker net klaar met het leiden van een hulpgroep. Zelf is ze overigens geen christen, maar een paganist. ‘Voor mij betekent paganisme het aarden met je roots. Het is wat hippie-achtig, maar we doen niet aan toverspreuken, dat zijn wicca’s.’ Volgens Brooker is haar dorp vooral een mekka voor religies vanwege de leylijnen. Als paganist ondervindt ze zelf dagelijks aan den lijve de kracht van deze energiebanen die door East Grinstead lopen. Een andere verklaring is volgens haar de aanwezigheid van het Queen Victoria Hospital. Dit ziekenhuis was tijdens de Tweede Wereldoorlog baanbrekend op het gebied van plastische chirurgie. Hierdoor liepen er lange tijd bovengemiddeld veel mensen met brandwonden door East Grinstead. ‘Vroeger waren we het dorp dat niet staarde en nu zijn we het dorp dat niet oordeelt. Het is een plek van liefde met verschillende religies en culturen’, stelt Brooker ietwat dromerig vast. Overigens heeft ze niet voor alle religieuze groepen evenveel compassie. Vooral het feit dat Scientology veel aandacht krijgt van de pers irriteert haar. ‘Ik heb een hekel aan ze, maar dat heeft niets te maken met dat ze in ruimteschepen geloven. Heel veel mensen geloven in rare dingen.’ Brooker noemt de groep manipulatief en op sommige punten zelfs ronduit gevaarlijk. Zo zou Scientology in de jaren zeventig een tiener uit het dorp hebben ontvoerd die was gevlucht uit Saint Hill Manor. Tegenwoordig probeert die groep volgens Brooker vooral nieuwe leden te werven door het organiseren van evenementen zoals paaseieren zoeken. ‘Ze zeggen dan niet dat ze van Scientology zijn, ze zijn dus niet eerlijk.’ Al die verschillende religies om haar heeft Brooker overigens tot op heden nog niet verleid tot een overstap naar een ander geloof. Als jonge vrijgevochten paganist heeft ze sowieso weinig op met religieuze dogma’s. Zo moet Brooker er niet aan denken om langs de deuren te gaan als een mormoon. Tegelijkertijd is ze soms wel jaloers op hun verbondenheid. ‘Ik mis soms het samenzijn zoals andere religies dat hebben. Paganisten zijn niet georganiseerd.’

Aan de overkant bij de katholieke Our Lady and St. Peter Church heeft priester Steve Purnell een veel nuchtere verklaring voor het spirituele succes van East Grinstead. ‘We zitten vlakbij Gatwick Airport en Londen, mensen (en religies) die van buitenaf komen, kunnen het dorp dus makkelijk bereiken. Een andere reden kan ik niet bedenken.’ De aandacht die zijn dorp krijgt noemt Purnell zowel vermakelijk alsook verwarrend. Volgens hem is het beeld van East Grinstead als een utopie voor religies gebaseerd op een illusie. Zo werkt zijn gemeenschap wel samen met de andere christelijke kerken, maar niet met andere geloofsgroepen. ‘Het is geen positieve tolerantie, maar meer dat iedereen zijn eigen ding doet. Niemand zal huilen wanneer een van de religieuze groepen zou vertrekken uit het dorp.’ Hoewel de priester persoonlijk veel interesse heeft in andere religies merkt hij dat dit niet geldt voor het merendeel van zijn plaatsgenoten. Uitwisseling van culturen en gebruiken vindt volgens Purnell dan ook nog het meest plaats in zijn eigen kerkbanken. ‘Multiculturaliteit in East Grinstead is vooral een katholieke aangelegenheid. We hebben Indiërs, Filipijnen en een handjevol Polen.’ Purnell ziet de komst van al deze nieuwkomers als een positieve ontwikkeling. Hierbij maakt hij de ietwat theatrale vergelijking met de discipel Paulus die in het vreemde exotische Athene zich een ongans evangeliseerde. ‘Variëteit zijn de kruiden des levens.’

Over Scientology laat Purnell zich het liefst niet al teveel uit. Hij wijst erop dat de groep in het dorp nog diverse bedrijven bezit en dat ze dol zijn op het voeren van rechtszaken. Hoewel dit laatste met de komst van de digitale wereld wel minder is geworden. ‘Met de komst van het internet is alles opener geworden. Wanneer je klachten hebt kan je dat op het web zetten, niemand beheerst dat.’ Purnell zegt bekend te zijn met de slechte naam van Scientology in de buitenwereld, maar volgens hem ligt de situatie ter plaatse genuanceerder. Zo zijn er gemengde gezinnen met zowel katholieke als Scientology-familieleden en zien niet alle Scientologen hun leer als religie. Tegelijkertijd ontkent Purnell niet dat het geloof van science fiction-schrijver L. Ron Hubbard vrij sekteachtige elementen kent. ‘Maar je kan ook christelijke groepen vinden die hetzelfde doen. Mensen controleren is nooit goed, of je dat nu doet in de naam van Jezus, Mohammed of Hubbard.’ Bij de St Swithun’s Church in het historische hart van East Grinstead heeft Thomas Kerr ondertussen een heel andere verklaring voor de multireligieuze regenboog die boven het dorp hangt. ‘Religieuze mensen voelen zich altijd beter begrepen door andere mensen die ook in God geloven.’ Hoewel hij tegenwoordig in het noorden woont is Kerr bekend met het imago van zijn oude woonplaats. Volgens hemzelf een rustig dorp dat door de buitenwereld interessanter wordt gemaakt dan het is. ‘We hebben hier wat gekkies, scientologen en tovenaars, daarom vallen we wat meer op.’

Na alle gebedshuizen binnen de bebouwde kom te hebben bezocht is het tijd om ook eens kennis te maken met de buitenlui van de gemeente. In het natuurgebed High Weald staat het plaatselijke clubhuis van Scientology dat in 1792 werd gebouwd. Nadat L. Ron Hubbard het landgoed in 1959 kocht van een maharadja bereidde hij het flink uit. Aangekomen bij de poort blijkt als snel dat een bezoek er helaas niet in zit. Een man die zichzelf voorstelt als Collin laat met een enorme Tellsell-glimlach weten dat pers alleen na schriftelijke toestemming wordt toegelaten op Saint Hill. Bij het gemeentehuis van East Grinstead zijn ze gelukkig wat gastvrijer. Town clark Julie Holden vertelt uitvoerig over de geschiedenis van het dorp en haar inwoners. In het promopraatje komt de religieuze diversiteit van het plaatsje opmerkelijk genoeg niet aan bod. Volgens Holden heeft East Grinstead vooral die naam vanwege een BBC-documentaire uit de jaren negentig. ‘Dat is een beetje een eigen leven gaan leiden zonder dat dit werkelijk waar is. Het is een urban legend.’ Liever heeft Holden het dan ook over het feit dat East Grinstead de langste rij aaneengesloten Tudor-huizen heeft van heel Engeland. Of over het bloemenfestival dat jaarlijks mensen uit heel het land trekt. Over Scientology laat Holden zich alleen in algemeenheden uit. Ja, er komen af en toe Hollywood-sterren langs, maar wie zegt dat die er zonder het Scientology-hoofdkwartier niet zouden zijn? ‘Hier in de buurt heb je Dormans Park, een erg exclusieve, schitterende en dure gated community waar een aantal celebraties wonen’, verklaart Holden. Ironisch genoeg is tegelijkertijd de enige beroemde bewoner die haar te binnenschiet Tom Cruise, de bekendste scientoloog op aarde. Ergens staat het wel symbool voor heel East Grinstead. Een dorp bekend om een fictieve identiteit die zo vaak herhaald is dat je er bijna in zou geloven.