In oktober 2023 dreigde ‘vredestijd’ ook in ons land opnieuw ‘oorlogstijd’ te worden. Maar we wisten dat er maar één weg bestond. Vanaf dat moment kwam het erop aan om elkaar hoe dan ook onvoorwaardelijk vast te blijven houden.

In ‘vredestijd’ hadden moslims en Joden in ons land getoond dat het mogelijk is om naast elkaar te staan en er voor elkaar te zijn. Mensen van het eerste uur, samen verenigd in het Joods-Marokkaans Netwerk, de vrienden- en vriendinnenclub Salaam-Shalom, de kring van jonge mensen binnen Said & Lody, de initiatiefnemers van Leer Je Buren Kennen en de belangenbehartigers binnen Yalla! waren hier al jaren mee bezig.

Als geen ander beseften zij hoe ingewikkeld het kon zijn om ondanks alle tegenstellingen, beeldvorming en vooroordelen er voor elkaar én voor onze samenleving te zijn. Maar zij werden ook dag en nacht geconfronteerd met de noodzaak van hun activiteiten en inzet.

Oktober 2023 begon dus die ‘oorlogstijd’. En dan heb ik het inderdaad over ‘oorlogstijd’ tussen aanhalingstekens. Over hoe in ons Nederland, geografisch ver weg van Israël, Palestina en Gaza, ook een strijd dreigde te ontstaan tussen burgers die zich solidair voelden met de ene zijde van wat zich dáár afspeelde, of juist met de andere kant.

Wij wisten dat moslims en Joden in Nederland de gebeurtenissen dáár niet tot een vreedzaam einde konden brengen. Maar wij beseften ook dubbel en dwars dat wij hier samen bijeen moesten blijven. En hoe kleinschalig ook, net als in ‘vredestijd’ bleven wij elkaar de ruimte geven om zelf keuzes te maken in solidariteit en verbondenheid. Maar wel om elkaar daarna weer stevig, ten behoeve van het belang van de samenleving, te omarmen.

In die fraaie ruimte aan een van de Amsterdamse grachten zaten we toen, twee dagen nadat de afschuwelijke gruwelen waren begonnen en die tot op de dag van vandaag nog steeds voortduren, bij elkaar. Moslims, Joden, Palestijnen en Israëliërs.

Er werd samen gepraat, gehuild en er werd gezongen. In een verbondenheid waarbinnen de verdeeldheid natuurlijk pogingen deed om deze te doorbreken. Maar G’ddank, Alhamdulillah, dat lukte niet. Op diezelfde avond vol pijn ontstond zelfs een nieuw gezamenlijk vredesinitiatief: Deel de Duif. Jonge mensen wisten zich geroepen om samen, juist in die ingewikkelde tijd, naar buiten te treden en te vertellen hoe belangrijk het is elkaar vast te houden.

Demissionair minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp verlaat het ministerie van Algemene Zaken

Binnen de grote Nederlandse samenleving lijken al deze initiatieven nog steeds kleinschalig. Maar dat is wat we noemen kwantitatief. Hoe waardevol het echt is, leren we uit wat er op andere plekken binnen onze samenleving deze jaren heeft gespeeld en nog steeds plaatsvindt.

Na de oktoberdagen in 2023 ontstonden spanningen op scholen. Animositeit tussen leerlingen sloeg al gauw over in verbittering en vijandschap tussen leerlingen en docenten. En daarna, tussen docenten onderling. We hebben het allemaal meegemaakt in deze afgelopen periode.

Binnen lokale en rijksoverheden ontstonden moeilijke persoonlijke verhoudingen. Collega’s die jarenlang sociaal en loyaal met elkaar waren omgegaan, stonden vanwege eigen beschouwingen over het Midden-Oosten ineens met de rug naar elkaar toe. Vijandschap en gevoelens van onveiligheid vonden een weg naar de werkvloer.

De Yalla’s, de Duiven, de Said & Lody’s en de Buren-kenners hebben dit met eigen ogen mogen aanschouwen en mochten hiermee aan de slag gaan.

Ambtenaren lieten hun geweten spreken tegenover de bewindslieden voor wie zij in rustiger tijden loyale beleidsuitvoerders waren. Binnen andere diensten, zoals de politie, ontstonden barstjes in de in ‘vredestijd’ altijd zo gewenste neutraliteit. Zowel ten opzichte van degenen die zij in hun dagelijkse werk op straat bedienen als tegenover collega’s die in hun solidariteit en betrokkenheid juist aan de andere kant van het conflict stonden.

De islamitische en Joodse betrokkenen die elkaar nog steeds vasthouden, hebben al deze ontwikkelingen langs zien komen. Zij zijn gevraagd en ongevraagd opgestaan om onze maatschappij hoe dan ook bijeen te houden.

We zitten weer bij elkaar. Hoe is de stand van zaken? Voorbij de demonstraties, voorbij de studentenprotesten, voorbij de nacht van voetbalsupporters, voorbij het trekken van zoveel rode lijnen.

Wij geven de hoop niet op. Wel richten wij ons oog op het hogere gezag. Op de wereld van volksvertegenwoordigers rond het Binnenhof. Op onze regering, op onze ministerraad. Vindt de samenleving daar dan steun om hoe dan ook onze Nederlandse eenheid te borgen? Moslims en Joden niet tegenover elkaar, maar naast elkaar? Hier in Nederland, juist in ‘oorlogstijd’.

Het is 22 augustus 2025. Tot voor kort demissionair minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp verlaat het ministerie van Algemene Zaken. Hij wordt daarbij op de voet gevolgd door zijn collega-bewindslieden van dezelfde politieke partij. Zij dienen allemaal hun ontslag in.

Juist over wat zich daar in het Midden-Oosten afspeelt, de verschrikkingen die ook zo’n immense impact hebben op binding binnen onze Nederlandse samenleving, gaat onze regering andermaal kopje onder. Zonder ook maar iets te hebben bijgedragen aan de situatie daar, laat staan aan de situatie waar wij als Nederlandse burgers mee te maken hebben.

Wij kijken elkaar aan. We weten nog steeds wat onze paar clubjes van elkaar hebben te verwachten. In meningen misschien verdeeld, in gezamenlijke verantwoordelijkheid hecht verbonden.

Dat beeld van die vertrekkende ministers en een verdwaasde Kamer die achterblijft, is voor ons heel bevestigend. Voor hulp om onze samenleving leefbaar en bijeen te houden moeten wij niet boven bij het bestuurlijk of politiek bestel zijn. Integendeel.

Wij, van onder aan de ladder, blijven onszelf wel inzetten. Tot het moment dat ‘oorlogstijd’ weer ‘vredestijd’ wordt. Met G’ds hulp, Insh’Allah.