Journalist Sinan Can, ‘Documaker des Vaderlands’, heeft het weer geflikt. Vanavond is de eerste aflevering van zijn serie De Wapenroute te zien op NPO2.
Sinan Can (1977) duikt – aan de hand van drie ‘ontwrichtende moorden in Nederland’ (Pim Fortuyn, Theo van Gogh en Peter R. de Vries) – in de wereld van de wapenhandel. De Kanttekening sprak hem over zijn nieuwe tv-serie De Wapenroute, maar ook over Nederland en Nijmegen en hoe Nederlanders met en zonder migratieachtergrond zich tot elkaar (moeten) verhouden. ‘Mijn basisschooldocenten gingen in de zomer naar Marokko en Turkije om ons beter te begrijpen’, zegt hij.
Ik val gelijk met de deur in huis. Wat maakt het nou uit waar wapens vandaan komen? De intentie van de moordenaar is toch belangrijker? Met een mes kun je ook mensen neersteken. Je gaat toch ook niet onderzoeken waar het mes vandaan komt?
‘Een mes is net iets anders dan een pistool. Want met een pistool als wapen, kun je veel meer en makkelijker mensen doodmaken. Met een mes is dat toch lastiger. Dit is gewoon basale kennis door al die schietincidenten in Amerika, waar tieners met automatische wapens scholen binnengaan en leerlingen bij bosjes doodschieten.’
Oké, Amerika lijkt een ander verhaal.
‘Nee, ik vond het ook voor hier relevant. We zijn namelijk eigenlijk altijd gefocust op de moordenaar, de intentie van de daders. Daar wordt dan, overigens terecht, grondig onderzoek naar gedaan en dan is het eigenlijk klaar. Maar het wapen dat is gebruikt, is ook fascinerend. Mijn interesse hiervoor ontstond toen ik een item zag over de moord op de Amerikaanse president Abraham Lincoln. Dat hebben ze toen minutieus weten te traceren, helemaal terug naar de fabriek zelfs, waar het moordwapen is gemaakt. Het is überhaupt interessant om te weten dat er wereldwijd meer dan 900 miljoen wapens en 12 miljard kogels in omloop zijn. Daarmee zou je volgens wetenschappers iedereen op aarde niet één keer, maar twee keer kunnen doodschieten, en dan ben je nog steeds niet uitgeschoten.’
En we blijven maar wapens produceren.
‘Inderdaad. Bovendien zijn wapens heel duurzaam. Als je ze goed onderhoudt, kun je er wel honderd jaar mensen mee afknallen. Kijk maar naar de drie moordwapens. Het wapen waarmee Fortuyn is doodgeschoten, een M43, is in Noord-Spanje gemaakt in de fabriek Star, die niet meer bestaat. Dat wapen is ergens in 1991/1992 geproduceerd en werd tien jaar later door Volkert van der G. gebruikt voor een politieke moord. Het Kroatische wapen dat Mohammed Bouyeri gebruikte, een HG95, werd halverwege de jaren ’90 gemaakt in de fabriek HS Product. Ook dat wapen heeft een reis van tien jaar gemaakt tot het fatale moment op de Linnaeusstraat. Het wapen waarmee Peter R. de Vries werd doodgeschoten, was een Turks gas-alarmpistool, een Zoraki 917, dat was omgebouwd tot een moordwapen. De moordenaars van Peter R. de Vries hadden ook een Heckler en Koch mitrailleur uit 1979 bij zich, een wapen dat in de Joegoslavische oorlog was gebruikt en een reis van meer dan 45 jaar had gemaakt. Dat wapen haperde omdat ze er de verkeerde munitie in hadden gestopt; anders was het misschien het moordwapen geworden.’
Scène uit De Wapenroute. Beeld: BNNVARA
Ja, maar wapens zijn er toch ook om ‘onze veiligheid’ te garanderen?
‘Dat is de klassieker natuurlijk die we vanuit de militaire economie en veiligheidsindustrie kennen. Al die wapens zouden de wereld veiliger hebben gemaakt. Hoewel ik wil niet tekort wil doen aan veiligheidszorgen en erken dat sommige oorlogen gerechtvaardigd zijn, kan ik met mijn verstand niet bij dat al die wapens de wereld een stukje veiliger hebben gemaakt. We hoeven niet heel ver terug te gaan in de geschiedenis. Kijk vanaf de Eerste Wereldoorlog: hebben de biljoeneninvesteringen in defensie de laatste honderd jaar de wereld veiliger gemaakt? Het wapenarsenaal is groter dan ooit. Krijg je door drones een veilig gevoel?’
Oké, punt gemaakt. Nu over je focus op de moorden op Pim Fortuyn, Theo van Gogh en Peter R. de Vries. Waarom juist deze drie personen?
‘Omdat deze moordacties maatschappij-ontwrichtend waren. Door heel Nederland ging als het ware een schokgolf toen deze moorden plaatsvonden. En sindsdien is de polarisatie alleen maar toegenomen. Op mij maakte de moord op Fortuyn als beginnende journalist ook een enorme indruk. Ik werkte toen als stagiair bij het tv-programma van Mehmet Ali Birand (godfather van de Turkse journalistiek, red.). Iemand op de Turkse redactie in Istanbul zei: ‘Ze hebben die kale van jullie doodgeschoten’.
‘En toen begon bij mij een vrees te ontstaan, waar veel mensen met een migratieachtergrond van onze generatie over mee kunnen praten: het zal toch niet een buitenlander zijn die dit heeft gedaan? En hoe gek het ook klinkt, ik voelde een enorme opluchting toen de politie met het bericht kwam dat het om een blanke man ging.’
Ja, heftige periode was dat. In de Volkskrant zeg je dat je gelukkig bent in Nijmegen. En daarna: ‘Elk kind met een migratieachtergrond wens ik zo’n plek toe. Er was geen discriminatie.’ Heb jij geluk gehad?
‘Ja, en het gekke is dat dit allemaal na de moord op Fortuyn is gaan schuiven. Nederland is veranderd. Natuurlijk zijn er mensen die zeggen dat het daarvoor ook een puinzooi was, maar als ik op mijn leven terugkijk – in mijn ervaring en ik heb niks verdrongen of zo – dan was er tot mijn vierentwintigste eigenlijk weinig aan de hand in Nederland. Daarna gaat het mis. Met die moorden, maar ook hoe we verder met elkaar omgaan. Mensen schelden elkaar tegenwoordig elke dag uit op sociale media. Ik moet ook eerlijk zeggen dat de wijk waarin ik ben opgegroeid echt heel bijzonder was en dat andere wijken, niet zo heel ver van waar ik woonde, het slechter hadden getroffen. Dus ik zeg niet dat er geen racisme in Nijmegen was, maar niet bij ons. Wij waren multicultureel in de breedste zin van het woord, met studenten, homo- en lesbische stellen, gastarbeiders, witte arbeiders, praktisch- en hoogopgeleiden, allemaal door elkaar en met een actief buurthuis.’
‘Ik voelde en voel me nog steeds thuis in Nijmegen’
Voor een Amsterdammer uit Nieuw-West of iemand uit Rotterdam-Zuid is dit moeilijk te geloven, denk ik.
‘Dat geloof ik meteen. Mijn basisschooldocenten uit die tijd waren heel geëngageerd. Weet je wat zij in de zomer deden? Ze gingen juist heel doelbewust naar Turkije en Marokko om ons beter te begrijpen. En dat wordt nu als cultuursensitieve flauwekul gezien. Maar ik vond het echt heel bijzonder dat mijn lerares uit groep 7 meer wist te vertellen over Turkije dan ik. Dat gaf me veel geborgenheid. Ik voelde en voel me nog steeds thuis in Nijmegen. Als ik nu naar foto’s van mijn basisschool kijk, dan zijn het ongeveer vijftig procent mensen met een migratieachtergrond en de rest Nederlanders zonder migratieachtergrond, vaak ook uit arbeidersgezinnen. Ze hebben echt allemaal een mooie carrière opgebouwd.’
Maar is er van dat walhalla aan sociale cohesie in Nijmegen nog wat over?
‘Ik zeg altijd dat Nijmegen het laatste bastion is. Geen Amsterdamse toestanden hier, maar dat moeten we ook behouden. Daarom vind ik, als je wilt dat Nederland op de lange termijn sterk blijft, je ervoor moet zorgen dat mensen zich thuis voelen, meedoen, zich geliefd voelen en echt onderdeel worden van dit land. Dan haal je het maximale uit iedereen.’
In Nederland lijkt daar met ‘eigen-volk-eerst’-roepers in de politiek geen ruimte voor.
‘Ik sprak laatst een meneer die op de PVV stemt. Ik zei: ‘Ik heb een maag-darm-leverarts, een ex-vluchteling uit Afghanistan. Een bevriende cardioloog is een Iraanse ex-vluchteling; hij is een van de beste cardiologen van Nederland. Als jij, god verhoede, in het ziekenhuis belandt, gaan deze mensen toch niet zeggen: ‘Jij bent een PVV’er, ik ga jou niet behandelen’?’ Hij had er weinig oren naar. Maar zolang we deze kant van migratie niet zien en alleen maar op de problemen focussen, ben je onderdeel van het probleem. Het is belangrijk om de juiste voorwaarden te scheppen, zodat iedereen het maximale uit zijn of haar leven kan halen en daardoor bijvoorbeeld niet belandt met een wapen in de hand. Dat geldt dus voor iedereen.’
‘Documentaires kunnen krachtige middelen zijn om sociale verandering te bewerkstelligen’
Met name bij rechtse partijen lijkt het geduld op.
‘Oh, wat hebben ze nou te klagen dan? Kom op zeg, we zijn een van de welvarendste landen van de wereld. Waar zijn we bang voor? Overigens moet ik zeggen dat ik dit soort kortzichtigheid niet alleen bij rechtse partijen heb gezien, ook aan de linkerkant van het politieke spectrum heb ik heel wat aanmatigende dingen over mensen met een migratieachtergrond gehoord. Die worden behandeld als kasplantjes die bescherming nodig hebben. Daar is niks gelijkwaardigs aan. Ik ben niet minder, omdat ik toevallig een migratieachtergrond heb. Aan het begin van mijn carrière zei een collega: ‘Zo Sinan, je bent van een dubbeltje een kwartje geworden.’ Toen dacht ik: ‘Wat bedoel je nou?’’
Was je geen dubbeltje dan?
‘Nee, zo heb ik mezelf nooit gezien. Onder de juiste omstandigheden, en daar moeten we inderdaad wel aan werken, kan ieder pareltje in elke wijk bereiken wat hij of zij wil. Mensen die anderen classificeren in dubbeltjes en kwartjes, daar ligt het probleem, denk ik.’
Laatste vraag: wat zou je toekomstige documakers met een migratieachtergrond willen meegeven?
‘Wat ik ze op het hart wil drukken, is dat bij mainstream media soms bepaalde verhalen en stijlen lijken te prefereren. Dan is het belangrijk om trouw blijven aan wie je bent en wat je wil vertellen. Jouw stem is waardevol en authentiek, en de kracht van je verhalen zit juist in die eigenheid. Je migratieachtergrond geeft je een unieke blik op de wereld. Gebruik dit perspectief als kracht en zet het in om verhalen te vertellen die anders onverteld blijven. Laat je niet afschrikken door weerstand, want door eerlijk en onbevreesd te zijn, kun je een diepere impact maken. Documentaires kunnen krachtige middelen zijn om sociale verandering te bewerkstelligen. Je kunt de dialoog openen, onrechtvaardigheden blootleggen en gemeenschappen een stem geven die vaak over het hoofd worden gezien. Blijf vooral geloven in jezelf en laat je nooit ontmoedigen.’
Israëlische diplomaten in de Verenigde Staten hebben de taak gekregen om invloedrijke politici te overtuigen zich uit te spreken tegen de zaak die Zuid-Afrika heeft aangespannen tegen Israël bij het Internationaal Gerechtshof. Deze opdracht kwam vanuit het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken.
De instructies werden gelekt door nieuwssite Axios. Het zou gaan om een vertrouwelijk bericht dat vanuit het ministerie is verzonden naar de Israëlische ambassade en consulaten in de Verenigde Staten (VS). Ze moeten ‘wetgevers op federaal en staatsniveau, gouverneurs en Joodse organisaties overtuigen om druk uit te oefenen op Zuid-Afrika om zijn beleid ten opzichte van Israël te wijzigen’, aldus de berichtgeving.
Zuid-Afrika spande in december 2023 een zaak aan tegen Israël bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Het beschuldigt Israël van genocide op de Gazanen. De rechtbank heeft nog geen uitspraak gedaan in de zaak, maar riep Israël op genocide in Gaza te voorkomen en de aanval op Rafah te staken. Israël heeft hier tot nu toe geen gehoor aan gegeven en ontkent dat er sprake is van genocide.
Een mogelijke reden voor de diplomatieke instructie is dat de deadline voor het aanvoeren van bewijs in de rechtszaak voor Zuid-Afrika nadert. Voor 28 oktober moet het Afrikaanse land schriftelijk beargumenteren waarom het Israël aanklaagt voor genocide.
De diplomaten in de VS moeten ook hun Zuid-Afrikaanse collega’s erop wijzen dat Zuid-Afrika een grote prijs zal betalen als het de aanklacht niet intrekt. Bovendien zou dit de handelsrelaties tussen de VS en Zuid-Afrika kunnen schaden. Dit is echter onwaarschijnlijk, volgens Axios, omdat de VS Zuid-Afrika nodig heeft om weerstand te bieden tegen de groeiende invloed van China en Rusland.
De Israëlische diplomaten kregen ook de opdracht om aan te dringen op wetgeving tegen Zuid-Afrika, zelfs al zou deze niet worden gerealiseerd. Alleen al het bespreken van deze mogelijkheid zou belangrijk zijn om het beleid van de Afrikaanse natie te beïnvloeden, aldus Axios.
Deze maand kunnen werkgevers een subsidie aanvragen om statushouders in dienst te nemen.
Op 2 september ging de regeling van start. Werkgevers kunnen subsidie aanvragen voor de extra begeleiding van statushouders op de werkvloer. De financiële ondersteuning moet asielzoekers met een verblijfsvergunning helpen om op de arbeidsmarkt te komen.
De regeling werd in juli door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gepubliceerd. ‘De inzet van statushouders draagt bij aan het verminderen van de krapte op de arbeidsmarkt. Als statushouders gaan werken, leren zij ook sneller de Nederlandse taal en cultuur. Statushouders worden zo sneller onderdeel van de Nederlandse samenleving’, schreef het ministerie toen.
Het gaat om een bedrag van 8.000 euro, waarmee de werkgever bijvoorbeeld een opleiding kan bekostigen, begeleiding kan inschakelen, taalonderwijs kan bieden of aanpassingen kan doorvoeren op de werkvloer. Als een werkgever een tweede statushouder aanneemt, kan hiervoor nog eens 6.000 euro worden verstrekt. Bij een derde en vierde statushouder bedraagt de subsidie 5.000 euro per persoon.
Asielzoekers met een verblijfsvergunning mogen wettelijk aan het werk, maar het lukt hen niet altijd direct een baan te vinden. De taalbarrière speelt hierbij een rol, evenals een gebrek aan kennis van de arbeidsmarkt. Op deze manier worden werkgevers gestimuleerd actief op zoek te gaan naar statushouders als nieuwe werknemers, aan wie ze bovendien een (leer-)arbeidsovereenkomst moeten aanbieden voor minimaal 20 uur per week voor de duur van ten minste één jaar.
Er is vooral krapte op de arbeidsmarkt in de zorg, techniek en logistiek, merkt Arta op, een opleidingsinstituut voor de arbeidsmarkt. ‘Werkgevers worden aangemoedigd om van deze regeling gebruik te maken en een actieve rol te spelen in het bevorderen van diversiteit en inclusie op de werkvloer.’
De subsidie kan worden aangevraagd via het subsidieportaal van Uitvoering Van Beleid (UVB).
De Soedanese vredesgesprekken in Genève zijn op een mislukking uitgelopen. Terwijl er vredesgesprekken moesten worden gehouden, stroomden dag in dag uit berichten binnen over ‘slachtpartijen’ uitgevoerd door de paramilitaire Rapid Support Forces, zo meldt de Arabische nieuwssite Middle East Eye.
Volgens ooggetuigen zouden de paramilitairen elke dag mensen vermoorden en zijn ze uit op meisjes om mee te nemen, waarvan er al meerdere zijn verkracht, schrijft Middle East Eye. De slachtpartijen, te midden van plunderingen en dorpen die in as worden gelegd, vinden ook nu nog plaats in de centraal gelegen deelstaten Gezira en Sennar.
De berichten over de moordpartijen kwamen op het moment dat er vredesgesprekken zouden worden gehouden in augustus in Genève, waar de RSF ook een delegatie naartoe had gestuurd om met afgevaardigden van het Soedanese leger te praten.
Maar van een echt gesprek was geen sprake. De partijen zijn nooit met elkaar in één ruimte geweest, schrijft het VS Vredesinstituut. De kemphanen werden bijgestaan door vertegenwoordigers van de Verenigde Staten, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.
Legerleider Abdel Fattah al-Burhan was woedend over de slachtingen en zegt dat het leger, ‘indien nodig’, wel ‘honderd jaar lang’ zal vechten om de paramilitairen van de RSF te verslaan.
De groepering RSF, die zich al jaren schuldig maakt aan misdaden tegen de menselijkheid, waaronder genocide in Darfur in 2007, leek een dubbele houding aan te nemen. Op de dag dat ze een delegatie naar Genève stuurden voor gesprekken met het leger, hebben ze tachtig mensen vermoord in Sennar, meldt Middle East Eye.
De Kanttekening publiceert veel artikelen over Turkije. Maar welke boeken over Turkije zijn nu echt de moeite waard?
Turkije, een moderne geschiedenis
Dé autoriteit in Nederland op het gebied van Turkse historie is Erik-Jan Zürcher. En om zijn boek over de geschiedenis van het moderne Turkije kan niemand heen. Het startpunt van zijn boek is de late achttiende eeuw, wanneer de Ottomaanse sultans realiseren dat ze hun rijk grondig moeten moderniseren, als ze een wereldmacht willen blijven. De hervormingsgezinde krachten stuitten echter op sterke conservatieve tegenstand. Ondertussen verklaren de christelijke Balkanvolkeren zich onafhankelijk met steun van Rusland.
Om de neergang van hun rijk definitief een halt toe te roepen plegen jonge officieren, de Jong-Turken, in 1908 een staatsgreep. De sultan mag blijven, maar is een marionet. De werkelijke macht ligt bij het leger. Het is de eerste van vele coups. Ook in 1913, 1960, 1971, 1980 en 1997 zal het leger de Turkse regering aan de kant zetten, in naam van het nationale belang.
Het Ottomaanse Rijk gaat als gevolg van de Eerste Wereldoorlog en de daaropvolgende Grieks-Turkse Oorlog ten onder. Het rijk wordt opgevolgd door de Turkse Republiek, die in plaats van een multinationale en islamitische koers een nationalistisch en seculier pad inslaat. Oprichter en eerste president Mustafa Kemal Atatürk oriënteert zich sterk op het Westen, voert het Latijnse alfabet en de christelijke jaartelling in en vindt dat vrouwen hun hoofddoek moeten afwerpen. Een democraat is hij niet. De enige toegestane partij is lange tijd de Republikeinse Volkspartij CHP, die door Atatürk zelf is opgericht.
Pas na de Tweede Wereldoorlog wordt Turkije een democratie, hoewel een kwetsbare. Het leger, dat zichzelf als de waakhond van Atatürks seculiere erfenis beschouwt, zet huns inziens te islamistische regeringen aan de kant. De succesvolle islamitische politicus Recep Tayyip Erdogan slaagt er uiteindelijk in om de macht van het leger te breken. Hij oriënteert zich ook op het Ottomaanse verleden van Turkije en maakt van de Aya Sophia in Istanbul weer een moskee.
In zijn boek, dat vele herdrukken kent en meerdere keren is geactualiseerd, beschrijft Zürcher de moderne Turkse geschiedenis grondig en helder. Het is hét handboek dat iedereen die in Turkije is geïnteresseerd in huis zou moeten hebben.
Erdogan oriënteert zich ook op het Ottomaanse verleden van Turkije
De Turken komen eraan!
Zürchers handboek is geen lichte kost. Lezers die meer over Turkije willen weten, maar een boek willen dat wat makkelijk wegleest, zijn bij Joost Lagendijk en Nevin Sungur aan het goede adres. Lagendijk, van 1998 tot 2009 europarlementariër voor GroenLinks, is met de Turkse journaliste Sungur getrouwd. Ze wonen al jaren in Turkije.
De Turken komen eraan! is niet chronologisch maar thematisch opgebouwd. Lagendijk en Sungur bespreken hete hangijzers als de Armeense Genocide van 1915, een erg gevoelig onderwerp in Turkije dat deze volkerenmoord nog steeds ontkent, de Koerdische kwestie en natuurlijk het fenomeen Erdogan. Ze doen dit op een heldere en persoonlijke manier, waardoor het boek zeer toegankelijk is.
Het nadeel van deze prachtige inleiding op Turkije is dat De Turken komen eraan! nogal achterhaald is. Het boek stamt uit 2013. In de tussentijd is er natuurlijk veel gebeurd in Turkije. Denk aan de mislukte coup van 15 juli 2016 en de daaropvolgende heksenjacht op sympathisanten van de islamitische geestelijke Fethullah Gülen; de heropleving van de oorlog tegen de Koerdische Arbeiderspartij PKK, die in Turkije, de Europese Unie en de Verenigde Staten op de terreurlijst staat; en de Russisch-Oekraïense oorlog waarbij Turkije de rol van bemiddelaar hoopt te spelen. Een herziene herdruk van Lagendijks en Sungurs boek zit er helaas niet in, want Lagendijk gaf begin dit jaar aan te zijn gestopt als Turkije-expert. Hopelijk komt er binnen niet afzienbare tijd een nieuwe, vlot geschreven inleiding op Turkije.
Lagendijk en Sungur bespreken hete hangijzers als de Armeense Genocide van 1915
Erdogan rising
Hoewel Turkije niet samenvalt met Erdogan is het huidige Turkije niet denkbaar zonder hem, zoals het huidige Hongarije niet denkbaar is zonder Viktor Orban, het huidige Rusland niet denkbaar is zonder Vladimir Poetin en het huidige Amerika niet zonder Donald Trump. Erdogan domineert de Turkse politiek nog steeds volledig.
De Britse journalist Hannah Lucinda was van dichtbij getuige van de neergang van de Turkse democratie, die na de mislukte coup van 2016 in een nog rapper tempo begon af te glijden. Erdogan nam media over of doekte ze op, sloeg protesten neer, veranderde de grondwet in zijn voordeel en vervolgde politieke tegenstanders. Ondertussen steeg Erdogans ster naar zo’n grote hoogte, dat hij inmiddels nog de enige ster aan het firmament lijkt. In haar boek Erdogan rising, dat helaas niet in het Nederlands vertaald is, beschrijft ze het geheim van de Turkse president.
Erdogan is niet alleen een sterke leider, maar ook iemand met een enorm charisma, die de massa’s én politieke bondgenoten aan zich heeft weten te binden, aldus de journalist. De Turkse president was eerst lid van de Refah-partij, de islamistische Welvaartspartij die in 1998 werd verboden. Erdogan belandde dat jaar ook in de gevangenis, omdat hij op een politieke bijeenkomst een islamistisch gedicht had voorgelezen dat opruiend zou zijn. Maar na zijn gevangenschap beweerde hij bekeerd te zijn tot de democratie. Achteraf lijkt dat ongelooflijk, maar veel Turken geloofden hem toen. Hannah Lucinda Smith durft niet te zeggen of Erdogan wel of geen echte democraat is geweest. Ze denkt dat het hem toch vooral ging om zijn persoonlijke ambities. En daarbij was de democratie voor een tijdje een middel.
De Britse journaliste heeft Erdogan nooit zelf geïnterviewd, ook niet voor haar boek. Wel sprak ze met veel mensen die dichtbij hem staan, of hebben gestaan. Oud-medewerkers van de president, die nu in ongenade zijn gevallen, spreken nog steeds met een zeker respect over Erdogan. Zo sterk is zijn charisma.
Duitsland gaat grenscontroles uitvoeren aan alle landsgrenzen om ‘illegale immigratie’ te bestrijden. Vluchtelingen die illegaal binnenkomen, kunnen worden teruggestuurd, maakt de minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser (SPD) bekend. Het omstreden besluit doet de lippen loskomen bij voor- en tegenstanders.
De maatregelen – die als tijdelijk (zes maanden) worden gepresenteerd – volgen op een beladen zomer, waarbij verschillende aanslagen de Duitse politiek op haar grondvesten deden schudden. Extreemrechts zit in de lift met de verkiezingswinsten in Thüringen en Saksen. De huidige machthebbers onder leiding van bondskanselier Olaf Scholz lijken met deze zware maatregel de wind uit de zeilen van extreemrechts te willen nemen. De vraag is of dat ook gaat lukken.
Controles aan de binnengrenzen zijn normaliter verboden binnen de Europese Unie, maar de herziening van het Schengenverdrag begin 2024 maakt het mogelijk om in tijden van bedreigingen voor de openbare orde of veiligheid deze regels voor maximaal twee jaar op te schorten.
Vanaf volgende week maandag worden er weer grenscontroles uitgevoerd, ook aan de grens met Nederland. ‘Hoe de controles worden uitgevoerd, kan per regio verschillen. De grenspolitie heeft nu een reeks mogelijkheden, van vaste paspoortcontroles tot mobiele patrouilles,’ meldt het Duitsland Instituut.
De migratiekritische Nederlandse regering, bij monde van PVV-minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie), lijkt tevreden over het besluit. In een reactie aan de NOS liet zij weten dat ook de Nederlandse regering de wens heeft om het grenstoezicht te versterken.
Marieke Koekkoek van Volt Nederland denkt dat Duitsland met dit besluit ‘terug in de tijd’ gaat. ‘Vrij verkeer van personen wordt afgebroken. Een schijnoplossing die ook nog eens internationaal treinverkeer met Duitsland overhoop gooit’, reageert ze op X.
Europarlementariër Raquel García Hermida-van der Walle (D66) denkt dat grensbewaking zijn doel voorbijschiet. Illegale immigratie kan volgens haar beter worden aangepakt door politiesamenwerking te intensiveren in Europa, maar ze beschuldigt lidstaten ervan daar niet voor te willen betalen. Algehele migratiebewaking zou een ‘schijnoplossing’ zijn, zegt zij.
Migratieprofessor Leo Lucassen is ook kritisch en waarschuwt dat deze ‘symboolpolitiek’ vooral tot etnisch profileren zal leiden.
De hoofddoek van Sifan Hassan tijdens de slotceremonie van de Olympische Spelen heeft in Frankrijk de discussie over laïcité en de positie van moslimvrouwen opnieuw doen oplaaien
Toen de Franse minister van Sport Amélie Oudéa-Castéra vorig jaar aankondigde dat Franse atleten niet met een hoofddoek zouden mogen deelnemen aan de Olympische Spelen, beriep ze zich op het principe van laïcité. ‘Er is een essentieel principe binnen het idee van laïcité en dat is de neutraliteit van de overheidsdiensten. Dat wordt belichaamd door onze atleten die deel uitmaken van de Franse selectie. Dat weerhoudt ze er niet van de hoofddoek te dragen tijdens training. Maar op het moment dat ze als zich op het sportveld begeven, dan geldt het uitgangspunt van neutraliteit.’
Nadat aan het begin van de zomer duidelijk werd dat het hoofddoekverbod ook gold tijdens de openingsceremonie, klom de Franse journalist Rokhaya Diallo in de pen om haar onvrede te uiten. In The Guardian verwees ze onder meer naar de Franse sprintster Sounkamba Sylla, die normaliter een hoofddoek draagt maar als compromis de openingsceremonie moest bijwonen met een pet op. Diallo omschrijft de uitleg van laïcité door de minister als een ‘bedrieglijke misinterpretatie’ van het begrip. ‘Laïcité verplicht de staat en zijn ambtenaren niet alleen om seculier te zijn, het garandeert ook onze vrijheid van geloof.’ Eerder had Amnesty International in een 32-pagina’s tellend rapport de ‘discriminerende hypocrisie’ van de Franse autoriteiten en de ‘verwoestende impact’ van het hoofddoekverbod beschreven.
Internet ontploft
Nadat Sifan Hassan tijdens de slotceremonie van de Olympische Spelen gesluierd haar gouden medaille in ontvangst had genomen, ontplofte in Frankrijk het internet. Er ontstond een stroom aan haatvolle en islamofobe reacties. Maar er vielen haar ook veel steunbetuigingen deel van Fransen die niet tevreden zijn met het hoofddoekverbod.
‘Laïcité is de basis waarop de sociale cohesie van Frankrijk rust’
Volgens publicist Sofiane Dahmani heeft de status van laïcité in Frankrijk ervoor gezorgd dat de ceremonie zoveel heeft losgemaakt. ‘Het is een vestingsmuur tegen het binnendringen van religies in het publieke domein. Op grond van dit beginsel moeten religieuze symbolen, of ze nu opzichtig zijn of niet, beperkt blijven tot de privésfeer.’ Dahmani is ervan overtuigd dat Sifan Hassan een politieke intentie had. Hij laakt haar beslissing om gesluierd het podium te betreden. ‘Laïcité is geen onderhandelbaar principe. Het is de basis waarop de sociale cohesie van Frankrijk rust. Als we de overtreding van deze regel accepteren, zetten we de deur open voor een voortdurende herschrijving van republikeinse principes.’
Rim-Sarah Alouane, docent rechten aan de universiteit van Toulouse, ziet dit anders. ‘De moslimbevolking wordt vaak gezien als een bedreiging voor de manier van leven in het land. Keer op keer wordt er door politici in het hele politieke spectrum beweerd dat de hoofddoek symbool staat voor vrouwenonderdrukking en dat het een bedreiging vormt voor de Republikeinse idealen. Laïcité was oorspronkelijk bedoeld om de neutraliteit van de staat te bevorderen en de individuele vrijheid van godsdienst te beschermen. Maar de toegenomen implementatie richt zich de laatste jaren vooral op de zichtbaarheid van Franse moslims in de openbare ruimte. Dit weerspiegelt een geïnstitutionaliseerde obsessie met het reguleren van de kleding van moslimvrouwen.
Vrouw van de dag
Het linkse dagblad L’Humanité wijdde de rubriek ‘Vrouw van de dag’ aan Sifan Hassan en wees daarbij op ‘de vele haatzaaiende en islamofobe berichten die zich concentreren op dit stuk stof, waarbij de prestaties van de atleet die gewoonlijk blootshoofds hardloopt, vergeten worden.’ Journalist Edwy Plenel, die bekend is om zijn boek Pour les musulmans waarin hij parallellen trekt tussen het antisemitisme in de 19e eeuw en de hedendaagse islamofobie, prees Sifan Hassan in een post op X (voorheen Twitter). Hij omschreef het moment als een ‘vreugdevolle reactie op het archaïsche Franse verbod op de hoofddoek voor Franse vrouwelijke atleten’. Jean Messiha, woordvoerder van de extreem-rechtse partij Reconquête, noemde Plenel naar aanleiding van deze post een ‘islamo-collobarateur’. Daarbij vergeleek hij hem met Pierre Laval, de voormalige premier die in de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de nazi’s.
De radicaallinkse beweging Contre Attaque ziet in de daad van Sifan Hassan ‘een symbolische revanche op de Franse islamofobie’. Ze zou een lange neus trekken naar de Franse regering. Contre Attaque stelt dat er nog nooit iemand is bevrijd door hem uit te sluiten van de openbare ruimte, het gewone leven of een sportactiviteit. ‘Het enige dat Frankrijk heeft gedaan is zichzelf getalenteerde atleten onthouden op grond van pure islamofobie’.
Discussie over vrijheid van meningsuiting
De discussie richt zich na een post van comedian Sophia Aram ook op de vrijheid van meningsuiting. Aram plaatste op X een foto van Sifan Hassan tijdens de ceremonie en schreef daarbij: ‘Ik als ik uit de hammam kom en mijn hoofd koud is.’ De grap viel niet in de smaak bij een aantal linkse politici. Parlementslid Ersilia Soudais van het radicaal-linkse La France Insoumise omschreef de publicatie als ‘islamofoob’. Milieuactivist en parlementslid Sandrine Rousseau noemde de post ‘beschamend’. En activist Cedric Herrou beschuldigde Aram van racisme.
‘Ik geloof dat het een instrument is van mannelijke overheersing’
In een interview met Le Point afgelopen week reageerde Aram op de polemiek. ‘Het gemeenschappelijke punt van deze nieuwe ‘bewakers van de revolutie’ is om de hoofddoek ontastbaar te maken en om elke vorm van spot of uiting te verbieden die het archaïsme van dit instrument van genderapartheid aan de kaak stelt. Volgens hun mag ik niet lachen om de manier waarop Sifan Hassan haar hoofddoek draagt, en mag ik vooral niet mijn mening te uiten over de hoofddoek. Namelijk, dat ik geloof dat het een instrument is van mannelijke overheersing.’ Onder meer journalist Laurent Joffrin verdedigde de comedian in het licht van de reacties en hekelde de invloed van ‘nieuwe fanatici van de islamitische sluier’.
Arrestaties tijdens de marathon voor iedereen
Het hoofddoekverbod bleef ook tijdens de Spelen de gemoederen bezighouden. Tijdens de ‘Marathon pour tous’, een nachtelijke marathon die werd opengesteld voor het publiek, werd een aantal leden van het Parijse collectief Les Hijabeuses gearresteerd.
Het collectief is opgericht om het Franse voetbal inclusiever te maken en strijd onder meer tegen het hoofddoekverbod in het Franse voetbal. De leden waren tijdens de marathon aanwezig om steun te betuigen aan een vriendin die aan de hardloopwedstrijd meedeed. Ze hielden borden omhoog met teksten als ’42 km voor onze vergeten Franse hijabi’s’ en ‘Olympische Spelen voor iedereen’. De politie kwalificeerde dit als een verboden demonstratie en arresteerde acht leden van het collectief.
Hoofddoek als politiek statement
In de polemiek valt op dat in Frankrijk alle opiniemakers, van links tot rechts, ervan uitgaan dat Sifan Hassan haar medaille bewust gesluierd in ontvangst heeft genomen, om een statement te maken richting de Franse regering. Sifan Hassan heeft zich zelf echter op geen enkele wijze uitgelaten over de hoofddoekkwestie in Frankrijk.
Ook bestaat er bij sommigen de misvatting dat het hoofddoekverbod voor alle vrouwelijke atleten geldt en dat Sifan Hassan erop uit was om dit verbod te negeren. Dit noopte de internationale nieuwsdienst Reuters ertoe een factcheck bericht online te zetten waarin werd verhelderd dat Sifan Hassan geen verbod had overtreden.
De Joods-Amerikaanse filmregisseur Sarah Friedland heeft tijdens haar overwinningstoespraak op het filmfestival van Venetië scherpe kritiek geuit op Israël en haar solidariteit betuigd aan de Palestijnse zaak.
Friedland ontving afgelopen zaterdag een prijs voor haar film Familiar Touch tijdens het prestigieuze festival in Venetië, waar de internationale filmwereld samenkomt. Haar speech werd onder andere gedeeld op Al Jazeera.
Bij het in ontvangst nemen van de prijs voor ‘beste film’ verklaarde ze: ‘Ik accepteer deze prijs op de 336ste dag van de Israëlische genocide in Gaza en het 76ste jaar van de bezetting. Wij, filmmakers, hebben de verantwoordelijkheid om de platforms waarmee we werken te gebruiken om de onschendbaarheid van Israël op het wereldtoneel aan de kaak te stellen. Ik sta solidair met de Palestijnse strijd voor bevrijding.’
Friedlands woorden werden met luid applaus ontvangen, en andere prijswinnaars sloten zich bij haar aan. Kathleen Chalfant, die een prijs won voor haar rol in Familiar Touch, sprak ook over de oorlog in Gaza. Daarnaast veroordeelde de Palestijnse regisseur Scandar Copti, die de prijs voor beste scenario won met zijn film Happy Holidays, in zijn toespraak het geweld van Israël, aldus Maktoobmedia.
De eerlijke verdeling van vluchtelingen is ook in Spanje een heet hangijzer. Vorige week werden 110 vluchtelingen overgeplaatst van de Canarische Eilanden naar Mora de Rubielos, een dorp met slechts ongeveer 1.600 inwoners.
Wat Ter Apel is voor Nederland, zijn de Canarische Eilanden voor Spanje. Alleen in januari arriveerden hier al 7.270 migranten, evenveel als in de eerste helft van 2023. Al jaren klaagt het bestuur van de eilandengroep dat het de druk niet meer aankan. De nationale regering heeft daarom besloten tot een herverdeling naar een aantal steden en dorpen op het vasteland. Mora de Rubielos was een van de plaatsen die voldeed aan de geschiktheidscriteria, meldt de Spaanse nieuwssite Eldiario.
Het gaat om 110 mannen uit Mali die asiel hebben aangevraagd in Spanje. Ze worden voorlopig opgevangen in een hotel. ‘Deze mensen willen een nieuw leven beginnen, zich vestigen, de taal leren en aan het werk gaan’, zei Fernando Beltrán, afgevaardigde van de regering van Aragón, tegen de nieuwssite.
De komst van de vluchtelingen ging echter niet zonder ophef. Eerder werd het personeel van het hotel waar de vluchtelingen zijn opgevangen, bedreigd door extreemrechtse demonstranten die hun komst afkeurden. Bovendien heeft de rechtse partij VOX fel geprotesteerd tegen de opvang van de migranten in Aragón.
De politieke strijd heeft zich niet beperkt tot het Spaanse dorp. De eerlijke verdeling van vluchtelingen om de Canarische Eilanden te ontlasten is al langer onderwerp van discussie. Hierbij gaat het vooral over de herverdeling van minderjarige asielzoekers, die een groot deel vormen van de migranten die op de eilanden aankomen. De Spaanse premier Pedro Sánchez wil de huidige migratiewet hervormen, zodat de zeventien autonome regio’s verplicht worden om minderjarige migranten op te nemen. De VOX-partij is hier fel tegen.
Hoewel de wetswijziging nog niet is goedgekeurd, kwamen regionale partijen wel overeen om vrijwillig 400 niet-begeleide minderjarige migranten te herverdelen. Of er een regeling is getroffen voor de herverdeling van volwassen migranten, is niet bekend. De komst van de 110 migranten in Mora de Rubielos werd door het gemeentebestuur verwelkomd, zo blijkt uit de berichtgeving.
Turkije heeft dit jaar al meer dan 12.000 ‘irreguliere migranten’ opgepakt, die op het punt stonden de landgrens met de EU bij Griekenland over te steken. Daarnaast zouden ook 363 leden van ‘terroristische groeperingen’ zijn gearresteerd die op de vlucht waren, zo meldt de Turkse krant Sabah.
De Turkse grensprovincie Edirne fungeert als de ‘poort’ naar Griekenland en de EU en is daardoor een belangrijk knooppunt voor migranten, maar ook voor criminelen en terroristen, aldus Sabah. De Turkse veiligheidsdiensten voeren regelmatig grootschalige operaties uit om migranten op te sporen. Dit gebeurt steeds vaker met behulp van geavanceerde technologieën, waaronder optische torens, camera’s en drones.
‘Turkije voert hiermee de strijd op tegen mensensmokkel’, verklaart Yunus Sezer, de door de president benoemde gouverneur van Edirne, tegen Sabah. Dit jaar zijn er al 451 mensensmokkelaars opgepakt, een stijging van 70 procent ten opzichte van vorig jaar. Volgens Sezer heeft dit geleid tot een daling van 85 procent in irreguliere migratie.
De meeste migranten komen uit Afghanistan, Syrië en Pakistan. Turkije speelt een centrale rol als transitland voor migranten en vluchtelingen die naar Europa proberen te reizen. Om deze migratiestromen te beheersen, heeft de EU een overeenkomst met Turkije, waarin Turkije, evenals landen zoals Marokko, optreedt als poortwachter in ruil voor financiële compensatie.
Ondanks strengere maatregelen tegen migratie, proberen vluchtelingen nog steeds via land of zee Europa te bereiken, met tragische gevolgen: velen verdrinken tijdens de oversteek naar Europa.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld h...
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
Dé autoriteit in Nederland op het gebied van Turkse historie is Erik-Jan Zürcher. En om zijn boek over de geschiedenis van het moderne Turkije kan niemand heen. Het startpunt van zijn boek is de late achttiende eeuw, wanneer de Ottomaanse sultans realiseren dat ze hun rijk grondig moeten moderniseren, als ze een wereldmacht willen blijven. De hervormingsgezinde krachten stuitten echter op sterke conservatieve tegenstand. Ondertussen verklaren de christelijke Balkanvolkeren zich onafhankelijk met steun van Rusland.
De Turken komen eraan! is niet chronologisch maar thematisch opgebouwd. Lagendijk en Sungur bespreken hete hangijzers als de Armeense Genocide van 1915, een erg gevoelig onderwerp in Turkije dat deze volkerenmoord nog steeds ontkent, de Koerdische kwestie en natuurlijk het fenomeen Erdogan. Ze doen dit op een heldere en persoonlijke manier, waardoor het boek zeer toegankelijk is.
Hoewel Turkije niet samenvalt met Erdogan is het huidige Turkije niet denkbaar zonder hem, zoals het huidige Hongarije niet denkbaar is zonder Viktor Orban, het huidige Rusland niet denkbaar is zonder Vladimir Poetin en het huidige Amerika niet zonder Donald Trump. Erdogan domineert de Turkse politiek nog steeds volledig.
