Toen de seculiere burgemeester Ekrem Imamoglu gearresteerd werd, reageerden critici met een boycot tegen Turkse bedrijven die gelieerd zijn aan Erdogan. De Kanttekening vroeg Turkse Nederlanders of zij de boycot steunen.
Dit artikel is eerder verschenen op De Kanttekening op 11 april 2025.
In de weken na de arrestatie van de seculiere burgemeester Ekrem Imamoglu blijft het onrustig in Turkije. Bijna elke dag worden er journalisten en burgers opgepakt die zich verzetten tegen de arrestatie van Imamoglu, die door de Turkse autoriteiten wordt verdacht van corruptie, fraude en het leiden van een criminele organisatie.
Bij Turkse protesten in Nederland valt op dat vooral expats en vluchtelingen aanwezig zijn. Veel conservatievere Turkse Nederlanders durven zich niet uit te spreken over de Turkse politiek. Reageren vanuit deze groep is vaak: ‘Ik sla dit even over’ of ‘Ik houd me niet bezig met Turkse politiek’. Wie wel wil praten, doet dit anoniem vanwege veiligheidsredenen.
De Kanttekening sprak met socioloog Erkan Yigit, radiopresentatrice Yesim Candan en Koerdisch journalist Baki Karadeniz over de situatie in Turkije. Uit gematigd-conservatieve hoek wilde alleen Ferdi Bulut (echte naam bij de redactie bekend) praten op anonieme basis. De naam van de linkse Metin Tokat is ook gefingeerd.
‘Een boycot vind ik een domme aanpak’, zegt Ferdi Bulut uit Amsterdam. ‘Het zal nadelig zijn voor de Turkse economie en alleen maar maar de lokale bevolking treffen, die al lijdt onder politieke of economische omstandigheden. Het kan de werkgelegenheid en het inkomen van gewone mensen, zoals hotelmedewerkers of winkelhouders, negatief beïnvloeden, zonder dat het veel invloed heeft op de politieke machthebbers’, zegt hij.
´Nederlandse Turken zouden er niet aan moeten meedoen´
Yesim Candan is ook geen voorstander van een boycot. ‘Ik heb er wat langer over nagedacht. Je ziet het steeds vaker. Maar het lijkt meer op een kortetermijnstandpunt van wij staan niet achter jullie. En dan ebt het weer weg’, zegt ze.
Candan gelooft ook niet echt dat het effect heeft. ‘Nederlandse Turken zouden er niet aan moeten meedoen. Je kunt bedrijven en holdings wel even laten schrikken. Maar uiteindelijk ligt het probleem natuurlijk veel dieper. En dat kun je niet met een boycot oplossen.’
Turkse badplaatsen
Voor de alevitische socioloog Erkan Yïgit, die oorspronkelijk uit de Koerdische stad Dersim komt, zijn de verhoudingen met de soennitische Turkse staat altijd gespannen geweest. Hij mijdt sowieso al zoveel mogelijk producten van pro-Erdogan bedrijven. Volgens hem gaat een boycot aan ‘een overgrote meerderheid van de Turken’ voorbij.
Volgens Metin Tokat uit Amsterdam, die communistische ideeën heeft, werkt een boycot wel, maar is het niet genoeg. ‘Je moet ook de productie raken, bijvoorbeeld met stakingen’, zegt hij.
Hij wijst op de paniekreactie van de Turkse autoriteiten die de boycot-oproepen zien als ‘haatzaaien’. ‘Ze sturen zelfs ministers naar Erdogan-gelieerde espressobars. Dat komt omdat de AKP een extreem kapitalistische partij is. Daarom worden ze zenuwachtig van boycots en stakingen’, legt hij uit.
‘Turkije onderhoudt nauwe betrekkingen met Europa. Economisch, politiek en militair. Vanuit het volk is er nu een boycot begonnen. Turkse Nederlanders kunnen daaraan bijdragen door niet op zomervakantie te gaan naar Turkse badplaatsen. Wie denk je dat de eigenaren van al die hotels daar zijn? Denk bijvoorbeeld aan Cengiz Holding, die onlangs met het diamantbedrijf Bulgari een overeenkomst heeft gesloten voor het bouwen van hotels. Belangrijk om je hiervan bewust te zijn’, zegt Tokat.
‘Ik zeg niet dat mensen hun familie in dorpen en steden niet moeten bezoeken. Juist het contact met hen is belangrijk om te praten over wat er in Turkije gebeurt.’
Bevoorrechte bedrijven
De gevluchte Koerdische journalist Baki Karadeniz is ook voorstander van de boycot. ‘Het is een legitieme en effectieve vorm van verzet tegen de totalitaire AKP-regering. Het geeft ons in ballingschap ook hoop, want economische belangennetwerken spelen een grote rol in het in stand houden van die macht’, zegt hij.
Volgens Karadeniz wordt het regime van Erdogan gestut door bevoorrechte bedrijven. ‘Daarom is een boycot van deze bedrijven door de maatschappij niet alleen een economische, maar ook een symbolische en politieke daad. Het schaadt het imago van Erdogans ‘stabiele regering’ in de nationale en internationale publieke opinie enorm.’
Volgens Karadeniz moet de onderdrukking van de oppositie de ogen van de EU openen zodat de toenaderingspolitiek met Turkije wordt ‘heroverwogen’.
Karadeniz vindt dat de Turkse bevolking in Europa dit jaar buiten Turkije op vakantie moet gaan. ‘De deviezenstroom die het Erdogan-regime ontvangt uit toerisme kan zo verminderen. Ze kunnen niet onverschillig blijven voor het leed, zwijgen betekent een indirecte goedkeuring van het autoritarisme van de regering.’
‘Erdogan begint de oppositie steeds meer als gevaar te zien’
Bulut die geen voorstander is van een boycot ziet wel dat de populariteit van Erdogan begint af te nemen. ‘Hij begint de oppositie steeds meer als een gevaar te zien. Ze hebben de lokale verkiezingen vorig jaar gewonnen. Dat wijst op groeiende onvrede binnen de Turkse samenleving.’
Hij houdt nog wel een slag om de arm wat betreft een finaal oordeel over Erdogan. ‘Want als de beschuldigingen tegen de oppositieleiders terecht zijn, kun je niet spreken van ’te ver gaan’ door Erdogan. Wel denk ik dat de timing van de arrestatie een strategische keuze van hem is geweest .’ In 2028 zijn er presidentsverkiezingen in Turkije en Imamoglu, die al drie keer de AKP van Erdogan heeft verslagen in Istanbul, wordt gezien als de grootste rivaal van Erdogan.
Bulut vindt wel dat, als Erdogan corruptie ‘echt’ wil aanpakken, hij niet alleen naar de oppositie moet kijken, maar ook anderen moet straffen.
Stukjes Syrië
Volgens Yigit gaat het Erdogan-regime al minimaal vijftien jaar te ver. ‘Om aan de macht te blijven heeft hij nu weer een oorlog nodig. Denk aan de kolonisering van stukjes van Syrië of meer geweld tegen pro-Koerdische organisaties. Het zou me allemaal niks verbazen.’
Dit gezegd hebbende vertrouwt Yigit ‘deep down’ Imamoglu ook niet. ‘Hij is religieus conservatief en kan net als Erdogan een ‘agent’ van Amerika zijn. Ik heb er geen moeite mee om te geloven dat sommige beschuldigingen tegen hem gegrond zullen zijn. Ze zijn ook niet echt een alternatief voor verandering in Turkije’, aldus Yigit.
Candan maakt zich grote zorgen. ‘Erdogan heeft zijn grootste rivaal politiek geëlimineerd op het moment dat Turkije geopolitiek steeds belangrijker wordt. Veel landen, waaronder de EU, hebben Turkije nodig, dus kunnen ze weinig beginnen tegen hem. Ik ben bang dat Imamoglu voor altijd in de gevangenis blijft, terwijl hij eigenlijk gewoon de nieuwe leider van Turkije is. De jongeren van Turkije hebben hem nodig, niet Erdogan.’ Ze denkt dat vervroegde verkiezingen de enige hoop zijn. ‘Maar dat gaan de machthebbers nooit toestaan’, zegt ze.
Tokat vindt dat nog geen uitgemaakte zaak. ‘Het ligt aan het volk of Erdogan hiermee wegkomt. We horen nu al stemmen dat Imamoglu een dief was. Maar de vraag op dit moment is niet wat Imamoglu heeft gedaan, dat kan je later met bewijzen bespreken. Waar het nu om gaat, is dat een democratisch gekozen bestuurder is vastgezet. Dat is diefstal van de Turkse democratie, en het bewijs daarvoor zit in de gevangenis. Het volk moet dit zien en zijn stem laten horen
Karadeniz doet daar nog een schepje bovenop en beweert dat de ‘totalitaire’ Erdogan de wetteloosheid en propaganda-tactieken van het naziregime evenaart.
‘De arrestatie van Ekrem Imamoglu, een burgemeester die door het volk is gekozen, is een directe aanval op de wil van het volk’, zegt hij en herinnert eraan dat dit niet de eerste keer is. ‘Eerder werden HDP-burgemeesters en parlementsleden op soortgelijke wijze ontslagen, gearresteerd of gedwongen verbannen. Het recht van het volk op informatie werd verhinderd. In 2024 verloren 4 journalisten het leven als gevolg van de aanvallen van Turkije. 112 journalisten werden vastgehouden en 26 journalisten werden gearresteerd. De gebeurtenissen van vandaag tonen aan dat de onderdrukking zich nu heeft uitgebreid tot de gehele oppositie.’
In Nederland lijken de ontwikkelingen in Turkije alleen Turkse expats en vluchtelingen echt te raken. Het zijn vooral seculiere Turken die demonstreren, en van solidariteit vanuit andere groepen Turkse Nederlanders is bijna geen sprake, schreef Trouw eerder. Waar ligt dat aan?
‘Turken die al langer in Europa wonen, hebben ook de nare kanten van Europa gezien en weinig van de toestanden in Turkije’
Volgens Bulut ligt het aan het feit dat Turkse expats met onmin uit Turkije zijn vertrokken. ‘Ze zijn vaak hoogopgeleid en geneigd om hun ontevredenheid te uiten. Aan de andere kant is er ook een groep die tevreden is, maar deze tevredenheid niet openbaar maakt, wat wellicht te maken heeft met opleidingsniveau en culturele achtergrond.’
Geromantiseerd ideaal
Tokat wijst ook op het verschil in beleving van Europa en Turkije door Turkse expats en vluchtelingen en Turken die hier al lange tijd wonen of hier zijn geboren. ‘De Turken die al langer in Europa wonen, hebben ook de nare kanten van Europa gezien en weinig van de toestanden in Turkije. Bij Turkse expats en vluchtelingen is het precies andersom. Zij kennen de nare kanten van Europa nog niet zo goed en des te meer die van Turkije. Zo hebben ze armoede, inkomensongelijkheid en antidemocratische praktijken aan den lijve ondervonden in Turkije. Maar omdat ze hiertegen geen georganiseerde strijd konden voeren, gingen ze op zoek naar een individuele oplossing en kwamen ze in Europa terecht. Daarom is hun eerste reactie richting Turkije vaak kritisch, maar dat betekent niet dat hun kritiek onterecht is.’
Volgens Tokat wordt Turkije nog steeds geromantiseerd als ‘ideaal’ voor veel Nederlandse Turken, die in Europa ook slachtoffer zijn van discriminatie.
Karadeniz vindt het logisch dat meer expats betrokken zijn. ‘Want deze mensen hebben een prijs betaald en hun vrijheid verloren in Turkije. Dit verleden maakt hen gevoeliger en politiek actiever. Hier kunnen ze ook op vrije wijze hun gedachten uiten, wat in een omgeving van onderdrukking, censuur en zelfcensuur in Turkije niet mogelijk is,’ aldus Karadeniz. ‘Toch blijven er mensen met economische of familiebanden zwijgen uit angst. Zelfs op sociale media moeten ze hun woorden afwegen,’ voegt hij daaraan toe.
Candan moet denken aan de Netflix-serie Bir Baskadir over de verdeeldheid in Turkije. ‘Op de Dam in Amsterdam zagen we vooral de kunstenaars, de schrijvers, de oude elite van Turkije. Er zijn simpel gezegd twee groepen in Turkije. Het seculiere deel en het religieuze deel. En die ontmoeten elkaar veel te weinig.’
Hoe zit het met het doorbreken van de angstcultuur onder Turken? Bulut zegt dat hij zich al jaren niet echt meer bezighoudt met de Turkse politiek. ‘Ik heb er geen invloed op en het beïnvloedt mij ook niet. We hebben overigens genoeg uitdagingen in Nederland en er zijn belangrijkere dingen op de wereld waar ik mij druk om kan maken, zoals de genocide in Palestina’, concludeert hij.
‘Ik heb niet de luxe om een vijand van Turkije te worden’
Yigit denkt dat Turkije, ‘al wordt het gerund door gekken’, nog steeds het land is waar hij op kan terugvallen op de dag dat ‘het fascisme weer aan de macht komt’ in Europa. ‘De Nederlandse politieke autoriteiten bewijzen telkens dat ze niet te vertrouwen zijn,’ zegt hij en geeft als voorbeeld de brandstichting in Sivas in 1993. ‘Hier is een Nederlandse burger ook bij omgekomen door radicalen vergelijkbaar met ISIS. De Nederlandse autoriteiten hebben toen niks gedaan tegen Turkije,’ zegt hij. ‘Tel daarbij hun pro-Israëlisme, dat geeft objectief gezien weinig vertrouwen in dit land. Daarom heb ik niet de luxe om een vijand van Turkije te worden. Ik wil aan de ene kant geen vijanden maken, maar ik heb ook steeds gevoelens voor dit land en ik heb er vertrouwen in dat het op een dag beter zal gaan. Misschien voor toekomstige generaties.’
Gemarteld in de gevangenis
Ook Tokat voelt de angstcultuur tot in zijn vezels. ‘Bij protesten schreeuwden ze bijvoorbeeld ‘Wees niet stil. Zolang je stil blijft, ben jij de volgende aan de beurt’. Daar ben ik het hartgrondig mee eens, en toch kan ik niet vrijuit spreken uit veiligheidsoverwegingen voor mijn familie. Dat werkt zeer verlammend helaas, want de ruimte om je uit te spreken wordt met de dag kleiner. Steeds meer mensen voelen zich monddood gemaakt en durven bijna niets meer te zeggen. Dit is bewuste onderdrukking. Juist daarom ligt de enige uitweg in gezamenlijke, georganiseerde actie: mensen moeten elkaar opzoeken, duidelijke doelen stellen en samen de strijd aangaan.’
‘Deze repressie wordt al tientallen jaren systematisch toegepast in de Koerdische gebieden’
Karadeniz spreekt zich wel openlijk uit tegen de Turkse onderdrukking. ‘Ja, ik ben niet bang om mezelf te uiten, maar deze vrijheid is me niet komen aanwaaien’, vertelt hij. ‘Ik zat jarenlang in de gevangenis omdat ik een Koerdische activist was en me verzette tegen het beleid van de regering. Ik werd gemarteld in de gevangenis. Ik werd onderworpen aan onderdrukking toen ik werd vrijgelaten.’
Zwijgen is voor Karadeniz geen optie. ‘De arrestatie van Ekrem Imamoglu is misschien schokkend voor de westerse metropolen van Turkije, maar deze repressie wordt al tientallen jaren systematisch toegepast in de Koerdische gebieden. Gekozen burgemeesters, raadsleden, parlementsleden zijn voortdurend ontslagen, gearresteerd en vervangen door curatoren.’
Dat biedt volgens hem ook kansen voor de oppositie. ‘We moeten solidair zijn en onze stem verheffen. De enige manier om angst te overwinnen is om samen en op rationele wijze druk van onderaf te organiseren’.
Candan kan zich daar helemaal in vinden. ‘Er verandert helemaal niks als we ons niet laten horen. Turkije heeft iets nieuws nodig. En Imamoglu was er voor vrouwen, jongeren en studenten. Als er geen hoop is voor deze jongeren in Turkije, dan zullen ze uiteindelijk uit Turkije moeten vertrekken. Maar dat willen ze niet.’
De klimaatcrisis is in de eerste plaats een watercrisis, zegt een van de hoofdpersonages in het boek Er stromen rivieren in de lucht. Het personage is een hydroloog: iemand die water bestudeert, en ze verwondert zich over het feit dat er maar zo weinig mensen zijn die oog hebben voor het element dat al bestond voordat de aarde en de zon bestonden. Het is ook de boodschap van de Brits-Turkse auteur Elif Shafak.
Joris Luyendijks boek De zeven vinkjes. Hoe mannen zoals ik de baas spelen deed veel stof opwaaien in de media. Hoe typisch is het dan dat het boek van Bilal Ben Abdelkarim, Van dankbaar naar strijdbaar, waarin hij zeven allochtone of multiculturele vinkjes introduceert, veel minder bekend is. Onterecht. Elke allochtoon zou dit boek moeten lezen. En vooral niet-Marokkaanse allochtonen, omdat het een bijzonder inkijkje geeft in de keuken van een Marokkaanse Nederlander die altijd zijn best heeft gedaan en toch altijd weer in een hokje is geduwd.
In het voorjaar van 2018 hoort dichter en filosoof Lieke Marsman (1990) dat ze kraakbeenkanker heeft. Na de behandeling keert de ziekte terug — en weer, en weer — tot ze uiteindelijk te horen krijgt dat ze ongeneeslijk ziek is. In ‘Op een andere planeet kunnen ze me redden‘ schrijft ze over de gedachten die haar tijdens dat ziekteverloop bezighouden. Maar het is meer dan alleen een verslag van ziekte. Het gaat ook over een vrouw die nooit geloofde, maar God begint te ervaren in haar leven, en daar op een niet-zweverige, uiterst zorgvuldige manier over schrijft. Ze verbindt haar ervaringen met filosofie, met Wittgenstein, William James, met Griekse mythologie, en raakt gaandeweg geïnteresseerd in buitenaards leven. Ook die interesse, hoe ongewoon misschien ook, behandelt ze met dezelfde precisie en ernst. Het boek is zo intelligent en origineel geschreven dat je na het lezen meteen de uitzending van Zomergasten (op 14 augustus 2022) met haar terug wilt kijken.
In zijn vorige boek, Ontelbare identiteiten, liet Sinan Çankaya al zien hoe het is om als kind van migranten in Nederland op te groeien tussen systemen die houvast beloven, maar vooral grenzen trekken en uitsluiten. Met Galmende Geschiedenissen schreef hij opnieuw een boek waarmee hij Nederland een spiegel voorhoudt, een boek dat je niet eenvoudig uitleest, maar dat zich vastzet, in je hoofd en in je buik.
Het origineel van Homerus moet ik nog een keer helemaal lezen (in het Nederlands hoor), maar de hervertelling van Stephen Fry is briljant. Het gaat ook om een universeel verhaal, over verdwaald zijn, het vinden van je weg terug, het terugkeren naar huis. Leuk is ook dat Fry niet alleen de zwerftocht van Odysseus vertelt, die na de val van Troje nog tien jaar onderweg is om zijn vrouw Penelope weer te zien en zijn zoon Telemachus, maar ook de queeste van de Trojaanse held Aeneas en de wraak van Electra op haar moeder.
