‘Een intellectueel in de politiek.’ Zo werd voormalig VVD-leider Frits Bolkestein ook bij zijn overlijden vorige week opnieuw getypeerd. Die typering zegt eigenlijk meer over de Nederlandse politiek en het lage intellectuele gehalte ervan, dan over Bolkestein. In het land der blinden….

Want ja, hij las wel eens een serieus boek. En dat was en is in zijn partij een vrij zeldzaam verschijnsel, waar zijn verre voorganger Ed Nijpels er ooit prat opging dat hij het liefste strips las, en VVD-fractiewoordvoerder Thierry Aartsen cultuursubsidies vooral wilde reserveren voor het bloemencorso en de carnavalsfanfare.

De cultuurvormen waar Bolkestein – gehuwd met een actrice – om gaf, werden door Aartsen afgedaan als hobby van een linkse wijnnippende grachtengordel-elite. Zo’n cliché doet het kennelijk goed bij een electoraat waarvan een spraakmakend deel toch echt bestaat uit nog veel elitairder, want vermogende wijndrinkende villabewoners in het Gooi.

Nu zal Bolkestein niet de enige VVD-er zijn geweest die wel eens een boek leest. Mark Rutte ging zelfs eens, tot grote woede van Angela Merkel, heel demonstratief op een Eurotop een biografie van Chopin lezen toen er over een hogere EU-afdracht gesproken werd. Maar meestal benadrukt hij niet zo dat ook hij wel eens boeken leest.

Bolkestein deed dat in elk geval gelukkig niet. In dat opzicht is het jammer dat hij tijdens het eerste paarse kabinet, dat hij in 1994 mede had mogelijk gemaakt, bij de PvdA als tegenspeler de pragmatische Wim Kok kreeg, die met intellectuele debatten weinig op had. Daaraan schort het in de Nederlandse politiek voortdurend, en die asymmetrie bestaat nu opnieuw, met Frans Timmermans tegenover de schreeuwlelijk Wilders en zijn bewust zwijgzame zetbaas Schoof in het kabinet.

Bolkestein heeft indertijd vooral naam gemaakt, door ‘integratie’- en dan specifiek die van (de nazaten van) moslimmigranten – als politiek thema op de agenda te zetten, waarbij hij binnen rechts-xenofoob Nederland bijna een cultstatus heeft verworven. Intussen is ‘de angst voor de islam’ een thema dat de Nederlandse politieke verhoudingen volledig verziekt – en niet alleen de Nederlandse.

Geen enkele immigratie van grote bevolkingsgroepen verloopt probleemloos

Zekere, spreken over migratie is als zodanig te lang een politiek taboe geweest, zoals dat ook voor integratie geldt – maar is het daarmee ook het hoofdprobleem, dat de PVV ervan maakt? En valt dan Bolkestein te verwijten dat de toon zo extreem is geradicaliseerd? Voor een deel wel, want Bolkestein heeft zich daar nooit nadrukkelijk tegen gekeerd.

Geen enkele immigratie van grote bevolkingsgroepen verloopt probleemloos. Dat integratieproces in het ‘land van aankomst’ heeft zowel een sociaal-cultureel als een sociaal-economisch aspect. Dat was met Nederlanders die na 1945 naar Canada emigreerden niet anders – ook al was de te overbruggen culturele afstand toen zeker minder groot.

Volgens het in 2004 gepubliceerde rapport van een parlementaire onderzoekscommissie onder leiding van Bolkesteins partijgenoot Stef Blok liep het met die integratie hier in de meeste gevallen best goed. Van de tweede en derde generatie is ook een steeds groter deel hoger opgeleid; in dat opzicht worden de verschillen met Nederlanders zonder migratie-achtergrond steeds minder. Waar men – zoals het toeslagenschandaal duidelijk maakte – wel tegenaan loopt is structurele discriminatie.

De minderheid die wel problematisch is, valt uiteen in twee groepen. Enerzijds een aantal moslims die religieus geradicaliseerd zijn en op provocerende wijze de westerse samenleving afwijzen. Deels in een psychologisch begrijpelijke reactie op die discriminatie: als jullie ons niet accepteren omdat we moslim zijn, dan zijn we het pas goed!

De andere groep bestaat uit maatschappelijke drop-outs. Wat in al die rechtse analyses inzake integratie – en ook bij Bolkestein – bewust wordt genegeerd, is de sociaal-economische problematiek. Als je criminaliteitscijfers en dergelijke per bevolkingsgroep naar sociale klasse corrigeert, blijken die verschillen vrij gering te zijn. Maar daar heeft de VVD het liever niet over: over die negatieve gevolgen van het door haar decennia gepropageerde neoliberalisme.

Dat was ook de blinde vlek van Bolkestein. Sterker: als eurocommissaris heeft hij de Europese dienstenmarkt gedereguleerd, met negatieve gevolgen voor de inkomens- en baanzekerheid van lagerbetaalden, waarvoor vervolgens ook door diezelfde VVD nu min of meer bedekt ‘de buitenlander’ als zondebok worden aangewezen.

‘Mama, is het wel veilig op de middelbare school?’ De vraag van mijn zoon snijdt door mijn ziel. Hij zit nog in groep 7, maar zijn zorgen reiken al ver vooruit. Het nieuws van de laatste tijd heeft hem diep geraakt. Tijdens het journaal hoorde hij over een havo-leerling van het Segbroek College in Den Haag die een vuurwapen liet zien aan een medeleerling. Op school praatten zijn klasgenoten over de aanhouding van twee jongens van 15 en 19 jaar in verband met het wapen dat een rol speelde bij de dood van een 16-jarige leerling van het Haagse Hofstad Lyceum. Het nieuws is overal, en hij vangt alles op.

We zitten samen op de bank als hij zijn angsten met me deelt. Over anderhalf jaar gaat hij zelf naar de middelbare school. Die gedachte, die eerst vooral spannend en leuk was, is nu vermengd met angst. In zijn ogen zie ik een bezorgdheid die geen kind zou moeten voelen. Op het schoolplein gaat het erover, en thuis ziet hij de zorgen op onze gezichten als het journaal weer een incident meldt.

Dit raakt me extra diep omdat ik zelf weet wat schoolgeweld kan aanrichten. In 2004 werd conrector Hans van Wieren vermoord door een leerling tijdens de pauze in een volle kantine op het voormalige Terra College in Den Haag. Ik zat toen zelf in de brugklas. De angst en de zorgen van toen komen weer bovendrijven als ik naar mijn zoon kijk. Twintig jaar later lijkt er weinig veranderd. Dezelfde discussies, beloftes en machteloosheid.

’s Avonds in bed ligt hij soms te woelen. Dan vraagt hij of we een goede school kunnen kiezen, eentje die veiliger is. Maar welke school kan me garanderen dat mijn kind veilig is? Het is een vraag die me als moeder machteloos maakt.

Wat me het meest verontrust, is hoe gemakkelijk jongeren aan wapens kunnen komen

Het probleem zit dieper dan alleen wapens op school. Het gaat over een maatschappij waarin kinderen zich zo onveilig voelen dat ze denken wapens nodig te hebben. Over sociale media die ruzies uit de hand laten lopen. Over bezuinigingen op begeleiding terwijl kinderen juist meer hulp nodig hebben. Over scholen die pas ingrijpen als het te laat is.

Wat me het meest verontrust, is hoe gemakkelijk jongeren aan wapens kunnen komen. Via Snapchat en Telegram worden messen en zelfs vuurwapens openlijk aangeboden. Een mes kopen is voor sommige jongeren net zo gewoon als het bestellen van nieuwe sneakers. Ze dragen ze ‘voor hun eigen veiligheid’, zeggen ze. Of om status te krijgen in hun groep. De verantwoordelijkheid wordt intussen heen en weer geschoven als een hete aardappel – van ouders naar school, van school naar politie, van politie naar gemeente. Maar we zijn allemaal verantwoordelijk voor het creëren van een omgeving waarin kinderen geen wapens denken nodig te hebben.

De recente gebeurtenissen op het Segbroek College en het Hofstad Lyceum zijn geen geïsoleerde incidenten. Ze zijn symptomen van een dieperliggend probleem dat we als samenleving tot nu toe niet hebben kunnen oplossen. Er zijn al talloze onderzoeken gedaan, stapels rapporten geschreven. Maar wat we nodig hebben is concrete actie.

Het begint bij ons als ouders. We moeten het gesprek aangaan met onze kinderen over wapens, over geweld, over het vinden van andere oplossingen voor conflicten. Scholen moeten stoppen met wachten op het volgende incident en nu werk maken van preventief beleid. Dat betekent investeren in mentoren, in training van docenten, in het vroegtijdig signaleren van problemen. De overheid moet meer geld vrijmaken voor jongerenwerk en preventie in plaats van alleen te reageren als het mis gaat.

Mijn zoon wil gewoon veilig naar school kunnen. Hij wil leren, spelen, ontdekken wie hij is. Dat zijn normale wensen voor een kind van tien. Als moeder kan ik niet accepteren dat angst de toekomst van onze kinderen bepaalt. Want elk incident op school is er één te veel, en elk kind dat bang is om naar school te gaan, is er één te veel.

School hoort een plek te zijn waar dromen beginnen, niet waar ze eindigen in angst. Laten we ervoor zorgen dat de volgende generatie niet opgroeit met dezelfde angsten als wij twintig jaar geleden. Het is tijd dat we onze verantwoordelijkheid nemen. Dit voor mijn zoon, en voor alle kinderen die nu met dezelfde zorgen worstelen. Niet morgen, niet na het volgende incident, maar nu!