De spanningen bleven niet beperkt tot de straat. Nederlandse universiteiten werden slagvelden van een ander soort, toen pro-Palestijnse protesten zich verspreidden over campussen in Amsterdam, Utrecht en Rotterdam. Studenten richtten kampementen op en organiseerden sit-ins, waarbij zij universiteiten opriepen de banden met Israëlische instellingen te verbreken.

Hoewel deze demonstraties wereldwijde bezorgdheid weerspiegelden, onthulden ze ook diepe verdeeldheid binnen de Nederlandse academische gemeenschap over hoe universiteiten zouden moeten reageren op internationale conflicten.

De belangrijkste verschuiving vond misschien wel plaats in de Nederlandse politiek. De extreemrechtse Partij voor de Vrijheid, geleid door Geert Wilders, trad toe tot de regeringscoalitie, wat een dramatische verandering betekende in de manier waarop Nederland immigratie en integratie benadert. Wilders’ reactie op de rellen in Amsterdam — waarbij hij de daders ‘multicultureel uitschot’ noemde en deportatie eiste — betekende een scherpe afwijking van de traditionele Nederlandse aanpak van diversiteit.

‘Simpelweg doorgaan met het bestaande beleid is geen optie’

De opname van de PVV in de regering leidde onmiddellijk tot spanningen. Toen staatssecretaris van Financiën Nora Achahbar aftrad vanwege polariserende uitspraken, werd duidelijk hoe moeilijk het was geworden om politieke eenheid te bewaren bij het aanpakken van gevoelige maatschappelijke kwesties. Dit ging niet alleen over politieke meningsverschillen; het onthulde fundamentele conflicten over de Nederlandse identiteit en waarden.

Deze gebeurtenissen zijn belangrijk omdat ze laten zien hoe beslissingen uit het verleden over immigratie en integratie hedendaagse conflicten blijven beïnvloeden. De reputatie van Nederland op het gebied van tolerantie en succesvol multiculturalisme heeft onderliggende problemen gemaskeerd die niet langer genegeerd kunnen worden. Het geweld na de voetbalwedstrijd, de protesten op universiteiten en de politieke verschuivingen wijzen allemaal op dezelfde conclusie: de huidige aanpak werkt niet.

Vooruitkijkend staat Nederland voor moeilijke keuzes. Simpelweg doorgaan met het bestaande beleid is geen optie; de gebeurtenissen van 2024 hebben de tekortkomingen ervan pijnlijk duidelijk gemaakt. Maar de oplossing is niet zo eenvoudig als strengere maatregelen nemen of terugvallen op oude benaderingen. Het land moet nieuwe manieren vinden om sociale verdeeldheid aan te pakken en tegelijkertijd de rechten en waardigheid van alle inwoners te beschermen.

De uitdaging gaat verder dan beleidsveranderingen. Het vereist eerlijke gesprekken over hoe de Nederlandse samenleving omgaat met verschillen, haar verleden verwerkt en haar toekomst vormgeeft. De opkomst van extreemrechtse politiek, toenemend antisemitisme en onrust op de campus zijn allemaal signalen dat het huidige sociale contract moet worden herzien.

Dit gaat niet alleen over Nederland. Nu andere West-Europese landen worstelen met vergelijkbare problemen op het gebied van immigratie, integratie en sociale cohesie, biedt de Nederlandse ervaring belangrijke lessen. Het laat zien hoe goedbedoeld beleid soms juist de problemen kan versterken die het probeert op te lossen, en hoe historische trauma’s op onverwachte manieren weer de kop kunnen opsteken.

De weg vooruit vereist meer dan het beheersen van spanningen – het vraagt om het aanpakken van de onderliggende oorzaken. Dit betekent dat instellingen, van universiteiten tot overheidsorganen, kritisch moeten kijken naar hoe zij omgaan met diversiteit en conflicten. Het betekent het ter discussie stellen van aannames over integratie en multiculturalisme die te lang onaangeroerd zijn gebleven. Het belangrijkste is dat er nieuwe manieren moeten worden gevonden om sociale cohesie op te bouwen zonder uniformiteit te eisen.

Het is tijd om ter zake te komen. De klok tikt voor een massale terugslag tegen islamitische immigrantengemeenschappen in West-Europa, zowel politiek als sociaal. De afschuwelijke aanval van de Saoedische ‘vluchteling’ Taleb al-Abdulmohsen op een menigte onschuldige burgers (elke aanval op burgers, of die nu wordt gepleegd door individuen, groepen of staatsactoren, is categorisch verwerpelijk) brengt de mentaliteit van de zwijgende meerderheid (van diverse identiteiten) dichter bij het punt waarop de Rubicon wordt gepasseerd.

Men kan de Duitse autoriteiten eindeloos verwijten dat zij niet voldoende maatregelen hebben genomen om de openbare ruimte te beveiligen, maar uiteindelijk is het de dader en zijn daad die tellen. Zijn actie draagt bij aan de barbaarse patronen die vaak worden toegeschreven aan het jihadisme: gericht tegen westerse waarden en de principes waarop een beschaving gebaseerd is, zoals vreedzaam samenleven. Of de terrorist religieus gemotiveerd is of niet, doet er weinig toe; de realiteit is dat we, zowel politiek als sociaal, midden in een zich uitbreidende Kulturkampf zitten. Er moet iets drastisch gebeuren. Migrantengemeenschappen, vooral moslims, kunnen zich niet langer veroorloven de andere kant op te kijken terwijl de grond waarop hun bestaan rust dag na dag wordt ondermijnd.

Of de terrorist religieus gemotiveerd is of niet, doet er weinig toe

De spanningen lopen op. Vier vrouwen van 52, 45, 75 en 67 jaar en een negenjarig jongetje zijn gedood, terwijl anderen vechten om te overleven. Duizenden mensen, velen behorend tot de zwijgende meerderheid in Duitsland en elders, houden spandoeken vast met daarop het woord ‘remigratie’. Dit is een term die populair is gemaakt door anti-immigratie-extremisten die streven naar massadeportatie van migranten en iedereen die als niet etnisch Duits of ronduit moslim wordt beschouwd.

Dit is moord met voorbedachten rade. Van de 205 mensen, waarvan er 40 in kritieke toestand verkeren, waren er twee Turkse burgers. Waarschijnlijk bevinden zich onder de slachtoffers nog meer mensen met een ‘niet-Duitse’ identiteit. De discriminatie spreekt voor zich: ongeacht waar je als nihilistische moordenaar voor staat of wat je beweert, komt het neer op een helse politieke daad. Het drijft een enorme wig tussen de autochtonen (van wie velen simpelweg een vreedzaam leven willen leiden) en immigranten en vluchtelingen. Elke stap is duivels. Gezien de radicalisering van de politiek en de uitholling van de democratieën zou niemand verbaasd moeten zijn als we binnenkort getuige zijn van pogroms die doen denken aan het duistere verleden van het continent.

Willen moslims of mensen met andere identiteiten dit? Moet onverschilligheid bijdragen aan een oplossing? Is het aanvaardbaar dat vrome gemeenschappen hun imams en religieuze verenigingen niet onder druk zetten om naar buiten te treden, hun stem te laten horen, bijeenkomsten te organiseren en mensen aan te moedigen barbaarse daden te veroordelen? Zullen moskeeën en tempels een vreedzaam bestaan nastreven en samen met andere religies en niet-religieuze stromingen weerstand bieden aan het opkomende fascisme, of zullen ze medeplichtig zwijgen? Zullen vrome moslims, goede burgers van EU-landen, hun stem verheffen tegen fanatisme en een wereldbeeld dat ‘wij en zij’ promoot?

Dit zijn moeilijke vragen, maar ze vragen om antwoorden. Voor geïmmigreerde moslimgemeenschappen in Europa is het bestrijden van radicalisering en het aanpakken van vreemdelingenhaat begrijpelijkerwijs zowel complex als essentieel. Het raakt aan kwesties als identiteit, integratie en veiligheid. Maar culturen kunnen alleen gedijen als ze in vrede en met geduld met elkaar omgaan.

Er ligt dus een taak op verschillende niveaus. Een daarvan is het bevorderen van burgerbetrokkenheid. De leiders van de gemeenschap en hun families moeten jonge moslims aanmoedigen om deel te nemen aan de politiek en op een beschaafde manier betrokken te zijn bij beleidsvorming. Het opzetten van of deelnemen aan interreligieuze initiatieven is een serieuze weg naar wederzijds begrip.

Dat is wat de Spanjaarden deden toen ze genoeg hadden van het bloedvergieten door de ETA en het tegengeweld: ze riepen ‘genoeg!’

Een ander niveau is de radicalisering bij de wortel aanpakken. Waar je woont, is je thuisland. Leer erover en begrijp hoe het werkt. Gebruik de taal om licht te werpen op vervreemding, sociaaleconomische verschillen en ideologische manipulatie. Het creëren van veilige ruimtes voor jonge moslims om over identiteit en grieven te praten is cruciaal. Het moet hen duidelijk worden gemaakt dat collectieve misdaden in naam van religie niets anders zijn dan georganiseerde misdaad. Ze verschillen niet van hoe de maffia werkt: het gaat allemaal om handelingen tegen de openbare orde. En je kunt nooit winnen. Daarom is het opbouwen van vertrouwen met wetshandhavers van vitaal belang geworden. Je zou zelfs kunnen stellen dat er een vorm van ‘waakzaamheid voor vrede’ moet komen.

Xenofobie en islamofobie komen voort uit angst en onwetendheid, maar de huidige stemming gaat verder dan dat. Moslimgemeenschappen, en hun leden die om de toekomst van hun kinderen geven, moeten hun stem verheffen en samen met andere gemeenschappen de straat op gaan. Dat is wat de Spanjaarden deden toen ze genoeg hadden van het bloedvergieten door de ETA en het tegengeweld: ze riepen ‘genoeg!’ op straat, met honderdduizenden, en boekten tastbaar succes.

Ja, het is algemeen bekend dat bepaalde regimes sommige moskeeën en imams pushen en instrumentaliseren om verdeeldheid en haat op Europese bodem te voeden. Maar het is de plicht van verantwoordelijke, vrome moslims (en we weten dat seculiere migranten net zo walgen van wat ze meemaken) om van binnenuit ‘genoeg’ te zeggen en een kant te kiezen: voor vrede of voor culturele verankering.

Als ze dat niet doen, kan de ergste angst bewaarheid worden. Nu de huidige ‘wereldwanorde’ minder respect voor de rechtsstaat aan het licht brengt, hoeven we ons niet te verbazen over massadeportaties en binnenlandse beproevingen.

Laat 2025 een jaar van vrede zijn. We hebben het meer dan ooit nodig.