Amsterdam-Zuidoost is een multiculturele samenleving waar 78 procent van de inwoners een migratieachtergrond heeft. Het onderwijs van de basisscholen is hier niet genoeg op aangepast, vindt Dave Ensberg-Kleijkers. Hij wil dat onderwijs ‘dekoloniseren’.

Dat ziet Ensberg als zijn missie als voorzitter van het College van Bestuur van Scholenkoepel Zonova. En hij wil daarover best geïnterviewd worden, al heeft hij een overvolle agenda.

Bij aankomst lijkt het personeel van Zonova geen last te hebben van opstartproblemen na het weekend. Bureaus zitten vol en de deurbel luidt continu door gasten die hier voor afspraken komen. De receptie lijkt daarom een beetje op een wachtkamer van de dokter, inclusief tijdschriften en boeken die men kan lezen, maar wel gastvrijer. Medewerkers bieden gasten koffie aan en nog voordat het kopje leeg is, wordt het alweer bijgevuld.

Op de bank liggen kleurrijke, met de hand geborduurde, Ghanese kussentjes en in de hoek staat het boek 151 Boeken van Pim Lammers en Hedy Tjin, rechtop te pronken. De hoofdpersoon, een meisje dat Rosa heet, herkent zich in niet de personages uit de boeken in haar boekenkast. Dat boek, over een gekleurd kind dat zichzelf wil herkennen en gezien wil worden, sluit goed aan bij wat voor organisatie stichting Zonova wil zijn. Ensberg-Kleijkers trad in maart aan als bestuursvoorzitter. Hij heeft de ambitie om het onderwijs inclusiever te maken.

Sinds Ensberg-Kleijkers op 21-jarige leeftijd als jonge bestuurskundige de arbeidsmarkt betrad, staat zijn carrière in dienst van diversiteit en inclusie. Hij werkte onder andere als strategisch adviseur van de gemeente Amsterdam en had later functies binnen besturen van verschillende scholengemeenschappen in het zuiden des lands. Begin dit jaar was hij nog directeur-bestuurder van Jantje Beton, een stichting die zich inzet om kinderen in het Koninkrijk der Nederlanden dagelijks te laten buitenspelen.

‘Ik zat daar enorm op mijn plek en wilde eigenlijk alleen van baan ruilen voor een bestuursfunctie bij een scholengemeenschap in Amsterdam-Zuidoost. Voordat de vacature voor mijn huidige functie online kwam, contacteerde ik daarom al de toenmalig waarnemend bestuurder. Ik wil namelijk het liefst kinderen helpen die dat het meest nodig hebben. In Nederland kom je dan snel in Amsterdam-Zuidoost terecht, waar relatief veel kinderen leven in gezinnen die te maken hebben met armoede en andere problemen.’

‘Het gaat op school nauwelijks over Afrikaanse geschiedenis, terwijl de kinderen in deze buurt vaak roots hebben in Afrika’

Hij schreef uiteindelijk een sollicitatiebrief naar Zonova waarin hij onder andere benoemde dat hij verbinding wilde leggen met de Afro-Caribische gemeenschap en ouders, zodat zij zichzelf herkennen en zich thuis voelen bij Zonova. Blijkbaar kon de organisatie zich vinden in zijn visie en plannen en zo ging hij dit voorjaar van start als voorzitter van het College van Bestuur.

Is het onderwijs gekoloniseerd?

‘Het onderwijs van onze scholen is niet aangepast aan de zeer multiculturele samenleving van Amsterdam-Zuidoost waar 78 procent van de mensen een migratieachtergrond heeft. Integendeel: het is vrij westers georiënteerd en vergelijkbaar georganiseerd als scholen in Baarn of in Noordoost-Groningen. Dat kun je een vorm van kolonisatie noemen.

Dit zien we aan onze omgangsvormen met de ouders en in representatie, maar ook aan de lesstof die zich vooral concentreert op het Europese continent. Het gaat nauwelijks over bijvoorbeeld de Afrikaanse geschiedenis, terwijl de kinderen in deze buurt vaak roots hebben in Afrika. Desondanks leren we hen nog steeds het meest over de boeren en horigen hier in Europa. Wat interessant is, begrijp mij niet verkeerd, maar dit mag ook wel naast iets anders worden geplaatst. Het is daarbij ook belangrijk dat er aandacht is voor hoe kort het nog maar geleden is, dat slavernij en Nederlands kolonialisme de realiteit waren, zodat kinderen begrijpen hoe dit nu nog steeds doorspeelt in structuren in de maatschappij waarin ze zelf leven. We dienen kinderen in Zuidoost op te voeden tot wereldburgers.

Ons geschiedenisonderwijs wordt momenteel door uitgeverijen ingevuld en verrijkt zich langzaam, mede doordat de canon diverser is. Maar is dit al genoeg inclusief? Kan iedereen zich herkennen in het lesmateriaal dat wij gebruiken? Of zitten er stiekem racistische en seksistische stereotyperingen in de boeken die wij op onze scholen gebruiken? Dat laten we nu onderzoeken door een onafhankelijk onderzoeksbureau. Het is wachten op de resultaten.’

Je zegt dat kolonisatie te zien is in ‘de omgangsvormen en in representatie’. Wat bedoel je daarmee?

‘We passen onbewust nog vaak de filosofie toe van ‘zo doen we dat nu eenmaal in Nederland’. We nodigen bijvoorbeeld ouders heel traditioneel om zeven uur ’s avonds uit voor een ouderavond. Terwijl gemiddeld een kwart van de gezinnen in Zuidoost in armoede leeft. Ouders hebben vaak twee of drie banen om rond te komen en krijgen het dan niet voor elkaar om ‘s avonds op die tijden aanwezig te zijn. Bovendien groeit 45 procent van de kinderen op in een eenoudergezin. Hoe krijg je de opvang dan geregeld voor je kind?

Je kunt het ook verder doortrekken. Wij vragen vrijwel altijd ouders om naar school te komen. Dus: u moet naar mij komen. Dat kan voor mensen die uit gekoloniseerde gebieden komen, hoe onbedoeld ook, overkomen als een superioriteitsgedachte. Het gaat daarom niet alleen over de inhoud, maar ook hoe je met elkaar communiceert en wat je van elkaar verwacht. Ik merk dat onze scholen relatief vaak als witte bastions in een zwarte omgeving worden gezien.

‘Wordt mijn kind wel genoeg op waarde geschat door de leerkrachten?’

Ouders kunnen zich door witte schooldirecteuren, die autoriteit uitstralen alleen al omdat ze baas van een school zijn, vaak extra snel aangevallen of gekleineerd voelen. Die signalen ontvang ik regelmatig. Dat is de beleving van ouders. Daar moeten we onze collega’s van bewust maken. We vertegenwoordigen met z’n allen een instituut in een gebied waar veel wantrouwen heerst tegen instituten. Bijvoorbeeld: 12 procent van de ouders met kinderen in Amsterdam-Zuidoost is slachtoffer van het toeslagenschandaal. Zulke gebeurtenissen hebben impact en maken mensen hier extra sceptisch.

Daarnaast worden kinderen in Zuidoost veel minder vaak naar havo/vwo verwezen dan kinderen uit andere wijken in Amsterdam, terwijl deze kinderen over dezelfde intellectuele capaciteiten beschikken. Dat zorgt voor extra wantrouwen bij ouders. Wordt mijn kind wel genoeg op waarde geschat door de leerkrachten? Het is belangrijk dat iedereen binnen de organisatie daarvan op de hoogte is en dat we met elkaar de verbinding blijven zoeken met de ouders.’

Hoe probeer je deze verbinding met de ouders te versterken?

‘Representatie helpt hierbij. Hoewel de meeste schooldirecteuren in onze organisatie wit zijn, is de werkvloer veel diverser, ook al verschilt dit wel per school. Op vrijdagmiddag heb ik een inloopspreekuur voor ouders bij mij op kantoor. Zij zijn welkom om hun verhaal te doen. Daar wordt goed gebruik van gemaakt en zo leer ik meer over hun ervaringen en gevoelens. Als ouders bijvoorbeeld met mij hun bedenkingen delen over een collega die hen op onprettige, autoritaire manier heeft benaderd, neem ik contact op met deze collega en bespreken we hoe we de verbinding weer kunnen opzoeken. Zodat dit niet blijft doorsudderen. We proberen daarnaast ook ouders tegemoet te komen door ontmoetingen te organiseren op neutraal terrein, zoals in een buurthuis. Hier hebben we nog wel wat te verbeteren.

Amsterdam-Zuidoost is bijvoorbeeld een van de meest religieuze gebieden van Nederland en heeft per vierkante meter de meeste kerken van het hele land. We hebben hier meer kerken dan kroegen en 70 procent van de Amsterdamse christenen woont in Zuidoost. Veel kinderen groeien in de weekenden op met de kerk, de hindoeïstische tempel of de moskee. Moeilijke gesprekken met ouders willen we dan ook vaker op dit soort plekken voeren, om hen op hun gemak te stellen en genuanceerde gesprekken te kunnen voeren over lastige onderwerpen.’

‘Ik zie kindjes uit Rusland en Oekraïne samen buitenspelen en Palestijnse en Israëlische kinderen met elkaar bevriend raken’

Onlangs schreef Dave Ensberg een bestuurlijke reactie op een onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam over achterstelling en discriminatie in het Amsterdamse onderwijs. Daarin schrijft hij dat Zonova het bestaan van achterstelling, discriminatie en racisme op jullie basisscholen erkent en herkent. Hij benoemt in die reactie net als in dit interview veel problemen en uitdagingen in zowel de wijk als het onderwijs waarvoor hij verantwoordelijk is.

Lukt het je om positief te blijven?

‘Ik ben een optimistisch mens en ik zie dat er veel verbetert. Als je kijkt naar hoe we nu met Piet en Sint omgaan, in vergelijking met tien jaar geleden. Vanavond kan ik met mijn vijfjarige dochter eindelijk naar het Sinterklaasjournaal kijken zonder het racistische stereotype te zien dat we van vroeger kennen. Anderzijds leven we in tijden van desinformatie en zie ik grote maatschappelijke en politieke problemen. Er is veel uitsluiting in de gehele maatschappij en we hebben te maken racisme, islamofobie en antisemitisme, waar helaas niet altijd evenredig aandacht voor is. Als je daar iets aan wil veranderen, denk ik dat je bij de jeugd moet beginnen en daarom is onderwijs zo belangrijk. We willen bij Zonova alle kinderen begeleiden om een wereldburger te worden en ik hoop dat kinderen die wij onderwijzen uiteindelijk hun omgeving op uitsluitende taal zullen aanspreken.

We hebben ook een nieuwkomersschool binnen onze stichting. Deze school is speciaal voor kinderen die net uit het buitenland naar Nederland zijn verhuisd. Ik zie daar kindjes uit Rusland en Oekraïne samen buitenspelen en Palestijnse en Israëlische kinderen met elkaar bevriend raken. Dat geeft mij moed en dan denk ik meteen: het is allemaal ook niet zo negatief als we op sociale media langs zien komen.’