Het conflict tussen Israël en de Palestijnen is pas goed te begrijpen als je weet wie de Israëlische premier Benjamin Netanyahu is. Het is op basis van het dagelijkse nieuws lastig een goed beeld van hem te krijgen. Waar staat hij precies voor, met welke politici is hij te vergelijken en wat voor politiek bedrijft hij? Het laatste boek van hoogleraar sociologie Eva Illouz – die werkt in Parijs en Jeruzalem – biedt uitkomst. The emotional life of populism gaat over de emoties die bepalend zijn waarom burgers dit soort populisten steunen.

Illouz plaatst Netanyahu op één lijn met populistische, radicaal-rechtse leiders in Europa en de Verenigde Staten als Geert Wilders, Marine Le Pen en Donald Trump. Volgens Illouz moeten we bij de steun aan dit soort politici kijken naar de causale patronen die burgers zelf bedenken. Mensen doen in het dagelijks leven allerlei observaties en bedenken op basis daarvan hoe de wereld in elkaar zit. Het gaat vooral om hoe burgers sociale en economische processen verklaren. Daarbij maken ze allerlei fouten.

Politici komen met verhalen die aansluiten bij de dagelijkse ervaringen van burgers, om ze zo emotioneel te raken. De belangen van burgers lopen niet altijd parallel met wat politici emotioneel oproepen. Een voorbeeld is dat mensen met een gemiddeld inkomen rechtse partijen steunen die alleen de rijksten belastingvoordelen willen geven en sociale voorzieningen willen afbreken. Daar hebben ze rationeel helemaal geen baat bij, maar er wordt nou eenmaal constant op hun gevoel ingespeeld.

Angst en walging

Politieke keuzes kunnen voor buitenstaanders onnavolgbaar zijn, maar voor kiezers zelf juist logisch, denkt Illouz. Het gaat om collectieve verhalen waarbij oorzaken en gevolgen door politici aan elkaar worden gekoppeld, door bijvoorbeeld groepen de schuld van problemen te geven om zo bepaalde oplossingen logisch en effectief te laten lijken. Of dit allemaal echt klopt doet eens niet ter zake: het moet voelen alsof het waar is. Illouz denkt dat Netanyahu vier emoties oproept die weerklank vinden onder de bevolking.

Populisten proberen mensen aan te praten dat ze slachtoffer zijn

Het gaat in de eerste plaats om angst. Theoretisch moeten democratie, rechtsstaat en grondrechten burgers veiligheid bieden en angst overbodig maken, maar in de praktijk werkt dat niet zo. De Holocaust staat in de collectieve Joodse herinnering gegrift, net als de vele militaire conflicten waar Israël bij betrokken is geweest. Angst is een centraal onderdeel van de Israëlische psyche geworden. Netanyahu exploiteert die angst en zorgt ervoor dat die zich richt op de Palestijnen, en op links.

Netanhayu probeert vervolgens walging aan deze politieke vijanden te koppelen. Dit zijn in Israël in de eerste plaats wederom de Palestijnen, maar ook feministen, lhbt’ers en linkse activisten. Walging leidt ertoe dat mensen hen niet meer als gelijken beschouwen. Angst zorgt ervoor dat er een gezamenlijke vijand is, walging maakt dat mensen afstand van elkaar houden en dat groepen niet meer mengen. Het is ook nodig om geweld goed te kunnen praten.

Rancuneuze vaderlandsliefde

De derde emotie is rancune: mensen willen de wereld waarin ze leven vaak veranderen en de problemen waar ze tegenaan lopen oplossen. Veel mensen missen echter de mogelijkheden om die problemen op te lossen of denken die niet te hebben. Dit botst met het verlangen van burgers naar politieke rechtvaardigheid. Populisten proberen mensen aan te praten dat ze slachtoffer zijn. Er is dan geen goed gesprek meer mogelijk met politieke tegenstanders. Met de Palestijnen bijvoorbeeld.

En dan is er nog de liefde voor het vaderland. In Israël definiëren populisten als Netanyahu de bevolking niet op basis van wetgeving, maar op basis van een quasi-religieuze definitie die direct is verbonden met de Joodse geschiedenis. Daar vallen sommige mensen simpelweg buiten, zoals eigenlijk alle critici van het beleid van Netanyahu: daar hoeft beleid dus geen rekening mee te houden. Nog een reden om uiterst cynisch te zijn of er ooit nog een oplossing komt voor het conflict met de Palestijnen.