Het behoort tot de nare trekjes van veel dictaturen: dat er plotseling mensen verdwijnen, zowel gewone burgers als politici die het plotseling bij de top van het regime hebben verbruid. Maar ook verdwijnen er plotseling mensen uit het verleden, als zij in het heden in ongenade zijn gevallen: ook de geschiedschrijving wordt gezuiverd.

In de Sovjet-Unie viel aan nieuwe versies van oude foto’s af te lezen wie voortaan niet meer als revolutionaire held door de beugel kon, naarmate onder Stalin de fysieke zuiveringen vorderden. Zo verdween Trotski van iconische opnames van de Oktoberrevolutie en werd het naast het spreekgestoelte van Lenin steeds leger.

Niet altijd gebeurde dat in pre-fotoshop-tijden erg secuur. Befaamd is een foto van de Tsjechische communistische partijleiding na 1968, waar bij het wegretoucheren van de in ongenade gevallen hervormer Dubcek diens schoenen waren vergeten, zodat een paar voeten teveel overbleef.

Herschrijven van de geschiedenis: in hedendaagse Chinese geschiedenisboekjes wordt over de opstand van 1989 niet gerept. Peking poogt die censuur ook buiten het eigen grondgebied voor elkaar te krijgen, door Chinezen in de diaspora onder druk te zetten om tegen de ‘aantasting van China’s goede naam’ te ageren.

De grootste zuiveringsijveraars binnen het staatsapparaat van zo’n dictatuur richten zich vervolgens ook op heel oude teksten waarin ofwel hun zwarte schapen geprezen ofwel hun helden zwartgemaakt worden.

Helemaal een exclusieve specialiteit van dictaturen is die neiging natuurlijk niet. Ook in democratieën zien velen niet graag hun helden van hun sokkel vallen. Dat enkele Amerikaanse Founding Fathers met hun ‘All men are created equal’ zelf slavenhouder waren, dat Churchill als koloniale imperialist niet vrij was van wat nu ‘white supremacy’ heet: oef! Het is iets wat hun vereerders liever niet onder ogen zien. Evenzeer als in Nederland Oranjeklanten het moeilijk hadden met de waarheid over Bernhards corruptie in het Lockheedschandaal en gereformeerden het moeilijk hadden met de onthullingen over Colijns militaire moordpartijen in Nederlands-Indië.

Het strookte niet met het beeld dat men van hen had, en daarmee ook niet met het zelfbeeld. Het eerlijk onder ogen zien van het eigen koloniale verleden: dat is ook bij ons nog wel zo’n dingetje. Alleen laat zich de onthulling daarvan uiteindelijk niet per oekaze tegenhouden, en dat heeft de westerse democratie nog altijd op alle alternatieven voor.

Zijn straks eveneens de Thora, de Bijbel en de Koran aan de beurt?

Intussen staat bij ons het verleden ook van de tegenovergestelde kant onder druk: van die van de critici van het Westen. Tegenover westerse nationalisten die het eigen verleden onbevlekt willen houden, staan zij, die door dat verleden niet gekwetst wensen te worden. In radicale woke-kring bestaat eveneens toenemend de neiging om dat verleden, en de voortbrengselen ervan, aan de hedendaagse normen aan te passen.

Ook seksistische of racistische opvattingen van honderden jaren geleden: ze willen er niet mee worden geconfronteerd. Negatieve opmerkingen in oude (westerse) teksten over andere (niet-westerse) culturen (zoals er natuurlijk ook in niet-westerse teksten talloze over de westerse te vinden zijn): dat zouden sommige tere zielen niet aankunnen. Cancelen dus die lui! Of anders hun schrijfsels aanpassen aan wat nu door de beugel kan.

Daarmee wordt de historische realiteit verkracht. Vandaag Zwarte Piet afschaffen is iets anders dan op foto’s van een oude Sinterklaasintocht Zwarte Piet lichter bijkleuren. In 2018 was ik bij een opvoering van Mozarts Zauberflöte, waarbij de tekst van een aria was veranderd, zodat de schurk Monostratos niet langer meer zwart was. Recent is in een nieuwe Nederlandse vertaling van Dante’s Goddelijke komedie zelfs de naam van Mohammed als een van de vele bewoners van de hel geschrapt, omdat dat aanstootgevend voor moslims zou zijn.

Zijn straks eveneens de Thora, de Bijbel en de Koran aan de beurt? Want ook daarin staan heel wat passages die voor de aanhangers van andere godsdiensten moeilijk te pruimen zijn.

Zo leidt de multiculturele samenleving niet tot broodnodig debat, maar tot het mijden ervan. Poetin dreigde ooit zijn Tsjetsjeense tegenstanders te zullen vervolgen tot op de plee. Gaan wij nu met correcties op Dante zelfs ‘aanstootgevende’ auteurs vervolgen tot in de hel?