Vrouwen worden in film en theater nog te vaak geportretteerd als aanvulling op de mannelijke rollen. Al in 1985 ontwikkelde striptekenaar Alison Bechdel de ‘Bechdel-test’, waarmee films getest worden op seksisme. In 2020 slaagde slechts de helft van de Oscarwinnende films voor deze test.

Hoe zit dat met de beeldvorming van de Turkse vrouw? In een land waar de rechten van vrouwen en non-binaire femmes dagelijks onder druk staan, een land dat zich onlangs terugtrok uit de Istanbul Conventie, waar men zelf nota bene enkele jaren geleden het voortouw in nam, doet de beeldvorming die dagelijks miljoenen woonkamers binnenstroomt er ontzettend toe.

Turkse televisieseries staan wereldwijd op nummer twee in de filmdistributie. De sector heeft hiermee de potentie om sociale structuren internationaal aan de kaak te stellen. Het publiek mag dan smullen van de intieme affaires en twee uur durende afleveringen, maar de series houden ons ook een spiegel voor van wat er mis is in de maatschappij. Giftige mannelijkheid, stereotypering van vrouwen en de romantisering van geweld en genderongelijkheid zijn van grote invloed op het collectieve beeld dat er bestaat over deze materie.

Deze beeldvorming is tweeledig, want ook in Nederland wordt de Turkse vrouw, als ze al te zien is in de reguliere media, eenzijdig afgebeeld. We aanschouwen haar louter als de ‘progressieve vrouw’ of de nauwelijks Nederlands sprekende vrouw. Wat mist in beide gevallen is een inclusief portret van deze vrouwen.

Hoog tijd om hierover in gesprek te gaan met Nederlands Turkse regisseurs en actrices, vond ik. Vrijdag 21 mei was het zo ver. Ik organiseerde de talkshow ‘Waarachtige portretten van de Turkse vrouw in film en theater’ in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam.

Ook in Nederland wordt de Turkse vrouw, als ze al te zien is in de reguliere media, eenzijdig afgebeeld

Het oriëntalistische Nederlandse beeld van ‘de Turkse vrouw’ is al meer dan honderd jaar oud. Historicus en journalist Sueda Isik, een van mij gasten, deed recentelijk onderzoek naar notities uit reisverslagen van Nederlandse mannen die tussen 1877 en 1909 afreisden naar Turkije. Wat zij vond, noem ik ‘oriëntalisme van het eerste uur’.

Zo stelde kunstschilder Marius Bauer het volgende: ‘In de wijk Fenerbahce kun je de mooiste vrouwen zien, de vrouwen die wij ons verbeelden als we denken aan duizend en een nacht. Deze vrouwen hebben dunne sluiers op. Laat hun sluiers zo dun mogelijk zijn, en laat de lelijke vrouwen sluiers dragen die heel dik zijn.’

Ook voormalig premier Abraham Kuyper zei over de vrouwen in Turkije: ‘De vrouwen hier zijn onderdrukt. Ze hebben geen eigen leven.’ Volgens Isik concludeerde Kuyper dat na enkele dagen in Istanbul te zijn geweest. Het enge is: zijn idee over de Turkse vrouw is meer dan honderd jaar later in veel kringen nog onveranderd.

Vrouwen kunnen dit beeld veranderen door betere representatie. In de korte film BES van de Turks-Nederlandse regisseur Ayla Cekin Satijn staat een Turks-Nederlandse queervrouw centraal. Haar verhaal is geïnspireerd op Ayla’s eigen leven. Zij is Turks en queer, maar dacht jarenlang dat deze identiteiten niet naast elkaar konden bestaan.

Als ze voor haar queerkant koos, dan betekende dit lange tijd dat ze zich in voornamelijk witte omgevingen manoeuvreerde. Haar Turkse identiteit raakte ze daardoor voor haar gevoel kwijt. ‘Het is belangrijk voor de generaties na ons, dat zij zien dat je in je volledigheid mag bestaan’, zei ze die avond in de Zwijger.

Ook Yeliz Dogan is bezig met het inclusief maken van het vrouwelijke perspectief. In haar nieuwste theatervoorstelling Gouden Bergen – die zij samen met theatermakers Ferhat Kaplan en Nina-Elisa Euson maakt – wordt het leven van de eerste generatie contractarbeidersvrouwen geschetst. Hiervoor dook Yeliz haar eigen familiegeschiedenis in.

‘Het was wel gek om naar die verhalen te vragen’, zei ze tegen mij. ‘Ik interviewde mijn ooms en tantes over mijn oma. Ik stond voor het eerst stil bij hoe het voor haar geweest moet zijn: zomaar naar Nederland reizen, omdat je man daar gaat werken en dan jezelf sterk houden in een land dat je niet kent. Ga het maar eens doen.’ Ze vindt het heel belangrijk om het verhaal van haar oma te vertellen: ‘Als ik het nu niet doe, dan gaat dit verhaal verloren. Dat zou ik heel erg vinden.’

De producties van deze jonge makers geven mij hoop. Een inclusief beeld over de Turkse vrouw in de Nederlandse film en theaterwereld komt eraan. En dat werd hoog tijd.