‘Heeft u misschien tijd om een keer met mij te praten over mijn community?’ Ik ken Ram Karki als een zeer gastvrije restauranthouder bij wie ik in het verleden regelmatig een hapje ging eten. Ik had hem al een paar jaar niet gezien of gesproken. Ik was daarom ook nieuwsgierig naar wat hem op het hart lag. Tijdens ons gesprek vertelde hij mij dat hij deel uitmaakt van de groep etnische Nepalezen – een onderdrukte minderheidsgroep in Bhutan – en als politieke vluchteling in 2003 naar Nederland kwam. Dat wist ik niet.

Nepalezen in Bhutan onderscheiden zich qua taal en religie van Bhutanezen: de etnische Nepalezen zijn hindoes en de Bhutanezen boeddhisten. Nepalezen mogen in de publieke ruimte hun eigen traditionele kleding niet dragen en de eigen taal niet spreken. In 1985 werden zij wettelijk van het staatsburgerschap uitgesloten, behalve als zij schriftelijk konden aantonen dat zij sinds 1958 in het land woonden. Iets wat voor de vele eenvoudige en vaak analfabetische landarbeiders onmogelijk was.

In 1992 werden ‘illegale’ gezinnen gedwongen ‘vrijwillige vertrekcertificaten’ te ondertekenen en werden zij van hun land verdreven met weinig of geen compensatie. Sommige Nepalezen werden als ‘anti-nationalistisch’ beschouwd en lastiggevallen, gevangengezet en gefolterd. In de daarop volgende exodus werd Bhutan gezuiverd van bijna 100.000 Nepalezen. Zij verblijven nu in vluchtelingenkampen in Nepal, in erbarmelijke omstandigheden.

Het hervestigingsprogramma van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zoekt naar een nieuwe woonplek voor kwetsbare vluchtelingen. Het programma wordt ondersteund door 34 landen. Elk aangesloten land nodigt jaarlijks een aantal vluchtelingen uit om zich te vestigen. Voor Nederland is dit aantal vijfhonderd per jaar. De startpositie van zo’n ‘gast’ is dus een heel anders dan die van de vluchteling die zelf voor Nederland heeft ‘gekozen’. De ‘gast’ wordt geaccepteerd op humanitaire gronden. Alleen de meest kwetsbare vluchtelingen komen daarvoor in aanmerking. Dit wordt getoetst door de IND, de COA en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Zo geschiedde dit proces ook in 2007 voor de Nepalees-Bhutanees vluchtelingen in de Nepalese kampen.

Meneer Karki vertelt mij dat het anno 2021 goed gaat met een groot deel van de uitgenodigde Nepalees-Bhutanese vluchtelingen. Vrijwel alle uitgenodigde vluchtelingen zijn genaturaliseerd, maar een groep van 25 ouderen, die niet kan lezen en schrijven, lukt het niet om het inburgeringexamen te behalen. Dat is een harde voorwaarde voor naturalisatie. Vrijstelling krijgen is onmogelijk, want: regel is regel. De instanties zien geen probleem, omdat deze ouderen een vaste verblijfsvergunning hebben waarmee ze in Nederland kunnen wonen en werken.

Deze vluchtelingen zijn niet alleen stateloos, maar ook beroofd van fundamentele mensenrechten

De paradox: staatlozen worden op humanitaire gronden uitgenodigd, maar moeten voldoen aan criteria die gelden voor reguliere vluchtelingen en statushouders. Cruciaal is het behalen van het inburgeringsexamen. Daarvoor moet je kunnen lezen en schrijven. Hierdoor vallen analfabeten buiten de boot. Zodoende komen alleen de sociaal sterkeren in aanmerking voor het Nederlands staatsburgerschap. Een beleid dat in de literatuur bekend staat als betting on the strong.

Het beleid richt zich op menselijk kapitaal, dat vooral wordt afgelezen aan opleiding en arbeidservaring. Onze vluchtelingenbeleid schuurt tegen het UNHCR-programma, waarin ook on- en laaggeschoolden zijn opgenomen. Humanitaire gronden zijn vervangen door economische gronden. De kwetsbaarheid waar ze op waren geselecteerd is nu hun valkuil geworden.

Zonder naturalisatie blijft deze groep ouderen staatloos. Met alleen een verblijfsvergunning en zonder paspoort kunnen zij niet reizen. Zij zijn in Nederland opgesloten en nog steeds niet vrij. Zij kunnen geen familie opzoeken in het buitenland, of gewoon op vakantie gaan. Ook hun behoefte om ergens bij te willen horen, om Nederlander te zijn, komt niet in beeld. Terwijl we toch zo graag willen dat ‘allochtonen’ moeten integreren. Deze statushouders zijn niet alleen stateloos, maar ook beroofd van fundamentele mensenrechten.

Meneer Karki attendeert gemeentes en politici al jaren op hun situatie, maar wordt in de wacht gezet of van het kastje naar de muur gestuurd. De problematiek is niet beperkt tot de 25 Nepalese Bhutanezen, maar omvat iedereen die het inburgeringsexamen niet haalt.

Terwijl we anno maart 2021 na een jaar corona snakken naar vakantie om weer kennissen, vrienden, familie in het buitenland op te zoeken, wordt zulke vrijheid onthouden aan de zwaksten onder de vluchtelingen en statushouders. Het ‘humane, vrije Westen’ is voor hen een leeg begrip.