Het heikele onderwerp asiel en migratie, in het bijzonder instroom van vluchtelingen, heeft geleid tot de val van het kabinet-Rutte IV. Door het aangekondigde vertrek van Mark Rutte is de deur binnen zijn VVD geopend voor Dilan Yesilgöz-Zegerius als nieuwe leider. Een politica die zich in haar politieke VVD-carrière vooral populistisch heeft uitgelaten. Dit drukt een stempel op de partijcultuur.

Rutte heeft de deur voor de rechtse wind in de politieke arena ook buiten zijn partij geopend. Het populistisch gepraat van Yesilgöz zal namelijk ook de rechtse kiezers buiten de partij aanspreken. Maar ook de BBB is ongekend populair, die met agrarisch populisme groot is geworden. Nieuwe verkiezingen geven BBB de mogelijkheid om die populariteit te verzilveren in stemmen, zoals we zagen gebeuren bij de Provinciale Statenverkiezingen.

Het verleden heeft echter laten zien dat de uitkomst van de Statenverkiezingen niet per se een blauwdruk is voor landelijke verkiezingen. Zo werd in 2019 Forum voor Democratie in de provincies de grootste, maar landelijk haalde die partij een stuk minder zetels binnen. Toch is de kans groot dat BBB wel een van de grotere partijen zal worden bij de aankomende verkiezingen. Anders dan Forum voor Democratie trekt de BBB mensen aan van verschillende inkomensgroepen, uit zowel platteland als stedelijke gebieden. Ook heeft de partij een trouwe achterban onder boeren die eerder van oudsher CDA-getrouwen waren.

Of het vertrek van Wopke Hoekstra als partijleider weggelopen kiezers weer laat terugkeren naar het CDA valt te betwijfelen. Bovendien is de afgelopen twee decennia gebleken dat Nederland sterk is verrechtst. Niet alleen BBB, maar ook de middenpartijen D66 en Volt en overige rechtse partijen zoals BVNL en JA21 kunnen daar de komende verkiezingen hun voordeel mee doen. In dit huidige klimaat, en met de richting die we zijn ingeslagen, koersen we als samenleving af op een ongekend machtige rechtse coalitie.

PvdA en GroenLinks zien een linkse progressieve samenwerking als tegenwicht tegen de verrechtsing. Zij nemen aan de verkiezingen deel met één lijst. Hoewel de huidige GroenLinks-leden dit besluit in grote meerderheid steunen, is de samenwerking met de PvdA eerder reden geweest voor mensen om hun lidmaatschap van GroenLinks op te zeggen.

In GroenLinkse kringen heerst twijfel over de betrouwbaarheid van de PvdA

De samenwerking van PvdA met de VVD in het kabinet-Rutte II ligt nog vers in hun geheugen. Als het aankomt op meebesturen heeft de PvdA laten zien haar waarden te verloochenen. Dit kabinet heeft het sociaal beleid zorgvuldig afgebroken. Ook wijzen de huidige provinciale coalities uit dat PvdA het niet zo nauw neemt met de GroenLinks-samenwerking. De partij gaat in diverse provincies zonder GroenLinks met BBB in zee. Daarom heerst er in GroenLinkse kringen twijfel over de betrouwbaarheid van de PvdA.

De hoop is daarom gevestigd op Frans Timmermans, huidige vicevoorzitter van de Europese Commissie, nu hij zich kandidaat heeft gesteld als lijsttrekker van PvdA/GroenLinks. Hij is de afgelopen jaren vooral bezig geweest met de Europese ‘Green Deal’, een pakket aan maatregelen om de Europese Unie klimaatneutraal te maken. Voor veel GroenLinksers is er geen betere PvdA’er met een groen en links hart. Zijn komst kan er wellicht toe bijdragen dat voormalige PvdA-leden, die na de waardenverloochening van de partij hun lidmaatschap hebben opgezegd, weer op de partij gaan stemmen. En het is denkbaar dat ook stemmers van bijvoorbeeld de Partij voor de Dieren en Bij1 door zijn kandidatuur over de streep worden getrokken om PvdA/GroenLinks te stemmen.

Een links blok, in de vorm van een links progressieve samenwerking, is op dit moment waarschijnlijk de enige manier om tegenwicht te bieden aan het grote rechtse blok dat als een donkere wolk boven het land hangt. Daarmee kan links weer enig politiek terrein terugwinnen. Als dit blok daarin faalt, betekent dit dat de toekomst zorgelijk is, niet alleen op het gebied van asiel en migratie, maar ook op het terrein van armoedebestrijding, discriminatie en racisme, ouderenzorg en jeugdzorg. Met de toenemende armoede en de groeiende kloof tussen arm en rijk, de vergrijzing, de druk op en tekorten in de zorg en onderwijs, is een rechtse coalitie eerder een vloek dan een zegen. Daarmee worden de puinhopen die Rutte heeft achtergelaten alleen maar groter.