Critici van dictaturen vragen zich vaak af: hoe heeft het ooit zover kunnen komen? Neem bijvoorbeeld Rusland, dat ooit is afgegleden naar een dictatuur. Je vraagt je dan af: hoe heeft dat kunnen gebeuren? Waarom heeft de bevolking niet massaal geprotesteerd? Waar was het verzet? Hoe kon dit zo gemakkelijk gebeuren? Hoe kan een land zo snel en eenvoudig van democratie naar dictatuur afglijden?

Wanneer je hierover nadenkt, lijkt het alsof er in de geschiedenis van een land dat afglijdt naar een dictatuur ergens een cruciaal punt is. Een moment van omkeer waarop men had kunnen ingrijpen om de boel te herstellen. Het probleem met die gedachte is echter: dat punt bestaat vaak niet. Autoritarisme komt meestal sluipenderwijs. Het gedijt bij normen die geleidelijk afbrokkelen, bij een bevolking die steeds meer accepteert van haar leiders, en bij een autocraat die telkens een stap verdergaat. En dat is precies wat we op dit moment in de door Trump geleide Verenigde Staten voor onze ogen zien gebeuren.

Het autoritarisme sluipt langzaam Amerika binnen. Van een Hooggerechtshof dat de macht van het presidentschap enorm heeft vergroot (The Guardian), tot media die door Trump beperkingen krijgen opgelegd waardoor werken vrijwel onmogelijk wordt (CNN). Van het uithollen van ongeschreven democratische normen, zoals het willen houden van een census buiten de afgesproken tien jaar om zo de eigen electorale positie te versterken (NPR), tot het herindelen van kiesdistricten om verkiezingen te winnen (AD). Van het ontslaan van het hoofd van een statistiekbureau dat onwelgevallige cijfers over de banengroei publiceerde (BBC), tot het zuiveren van Democraten uit instituties (NBC). Van het ontslag van een bestuurder van de onafhankelijke centrale bank (New Yorker), tot het naar zijn hand proberen te zetten van het kiessysteem (NYTimes). Van het ontslaan van een topmilitair na een voor Trump ongunstig rapport (Reuters), tot het inzetten van militairen in democratische bolwerken (Washington Post). En van het willekeurig oppakken en deporteren van immigranten (CNN), tot het intimideren van politieke tegenstanders met behulp van de FBI (Volkskrant).

Stap voor stap breidt Trump zijn macht uit

De voorbeelden zijn talrijk. Individueel lijken het incidenten, maar samen vormen ze een patroon. Stap voor stap breidt Trump zijn macht uit, schendt hij de normen van de liberale democratie, ondermijnt hij rechten, intimideert hij tegenstanders en gebruikt hij het overheidsapparaat om zijn greep op de VS te vergroten. Dit alles terwijl veel van zijn aanhangers hem blijven toejuichen, tegenstanders weliswaar protesteren maar het dagelijks leven doorgaat, en veel prominenten in de VS zwijgen uit angst voor repercussies tegen henzelf of hun familie.

Een land dat van democratie afglijdt naar autocratie verandert niet van de ene op de andere dag. Het gif van de autocratie werkt langzaam. En dat is wat we nu in de VS zien gebeuren: de oudste moderne democratie ter wereld lijkt met de dag autocratischer te worden. En wij staan erbij en kijken ernaar. Zelfs protesteren op sociale media in Nederland kan al een risico opleveren als je ooit nog naar de VS wilt reizen. Het is daarom niet vreemd dat velen in de VS bang zijn, en dat er inmiddels zelfs Amerikanen als vluchteling in Nederland bescherming zoeken (NRC).

Maar met angst alleen red je de democratie niet. Dat kan alleen door je uit te spreken, te protesteren, je te verzetten en op te staan tegen het autoritarisme. Wie ook maar iets geeft om de Amerikaanse democratie — of ze nu Democratisch of Republikeins stemmen — zou nu massaal de straat op moeten gaan en vechten voor het behoud van de democratie en tegen het autoritarisme van Trump. Zoals de gouverneur van Californië, Gavin Newsom (AD), of zelfs de animatieserie South Park (The Guardian) nu doen: door te laten zien dat je niet bang bent voor Trump, en hem in plaats daarvan te ridiculiseren en zijn autoritarisme belachelijk te maken.

Een andere optie is er niet, wil je de Amerikaanse democratie redden van Trump en de zijnen.