Pas tijdens een crisis zien we dat burgers van een land zich massaal achter hun leider(s) scharen. In de politicologie staat dit effect bekend als het ‘rally round the flag’-effect, een patriottistische reflex die voor het eerst in de jaren zeventig in de VS werd geconstateerd. Deze reflex trad en treedt met name op gedurende oorlogen, maar ook andere crises, zoals de coronacrisis. En op dit moment zien we dit niet alleen in Amerika, maar ook in Europa gebeuren. En het is de vraag hoe lang het nog stand houdt.

Hier in Nederland zijn het Mark Rutte en zijn VVD die hiervan profiteren. Met reden. Rutte betoont zich tijdens deze crisis een leider als nooit tevoren. Ondanks enkele misstappen lijkt het huidige kabinet de coronacrisis voortvarend aan te pakken. De koers van het kabinet is niet links of rechts maar pragmatisch, waarbij men vertrouwt op experts en doet wat nodig is om deze crisis te overkomen.

De burger ziet dat ook en schaart zich daarom ook achter de premier, zijn partij en het kabinet. De VVD is de afgelopen weken niet voor niets enorm in de peilingen gestegen. Sowieso zien we in tijden van crisis vaak patriottisme opleven. Dat geldt nu ook voor Nederland. Nu is het moment om elkaar en ons land te steunen, zo denken velen, om samen zo goed als mogelijk de crisis door te komen.

De vraag is echter hoe lang dit effect stand houdt. Daarnaast moeten we ons afvragen of het wel zo goed is. Over het eerste punt kunnen we kort zijn. Het ‘rally round the flag’-effect is per definitie tijdelijk. Als de crisis overgaat, of minder ernstig wordt, verdwijnt het effect ook. Dit hebben we in het verleden zien gebeuren en zo zal dat ook nu zijn.

Als het kabinetsbeleid niet meer wordt gesteund door de meerderheid van de bevolking, wat dan?

Het is niet erg dat dat het patriottische gevoel verdwijnt. Hoewel patriottisme ook goede kanten heeft – denk aan solidariteit, gemeenschapszin en burgerlijke gehoorzaamheid – kunnen we ook een aantal schaduwkanten vaststellen. Kritiek op het gevoerde beleid wordt vaak niet bon ton geacht. Het is op dit moment immers niet patriottistisch om je uit te spreken tegen het gevoerde beleid van het kabinet en zijn experts.

Maar naarmate de crisis langer duurt worden onze economie, onze rechten en vrijheden, en de democratie zelf steeds meer beschadigd. Dit heeft niet alleen te maken met het feit dat de coronacrisis nu al maanden duurt, maar ook met de wijze waarop we deze bestrijden.

In het Outbreak Management Team zitten bijvoorbeeld alleen medici, waardoor we ons af kunnen vragen of andere belangen en perspectieven wel voldoende meegewogen worden. Ook ontbreekt de democratische controle vrijwel volledig. De Tweede Kamer bezit simpelweg niet de expertise om nu optimaal te kunnen opereren. Veel rechten en vrijheden zijn daarnaast ingeperkt. De vraag is hoe lang we dit nog moeten toestaan.

Het ‘rally round the flag’-effect is al aan het afnemen. We zien burgers geleidelijk aan steeds ongehoorzamer worden en steeds meer mensen gaan de straat op. Mensen worden ongeduldig en wachten op de versoepeling van de lockdown. Net als ondernemers, die graag willen redden wat er nog te redden valt.

Nog altijd zijn er velen die zich met goede redenen achter het kabinet en zijn beleid scharen, maar deze steun zal minder worden bij het voortschrijden van de tijd. En als het kabinetsbeleid niet meer wordt gesteund door de meerderheid van de bevolking, wat dan?