‘Waarom zijn Joden altijd de pineut?’, zo kopt het Algemeen Dagblad in een artikel over het opnieuw opkomende antisemitisme in Europa. Daarin wordt beschreven hoe Jodenhaat – vanuit rechtse, linkse en islamitische hoek – terug is van nooit helemaal weggeweest. Antisemitisme is terug, in al haar lelijkheid. Ook in Nederland. En de vraag is wat we daaraan kunnen doen. Concrete oplossingen zijn er vooralsnog niet voor dit probleem. Maar het meest wrange is dat zelfs op politiek links, waar men vroeger moedig voor de vervolgde Joden op de bres sprong, antisemitisme aanwezig is. Bovendien, links Europa kent eigenlijk steeds minder ruimte voor het bestrijden van antisemitisme.

De feiten: Joden voelen zich in groeiende mate onveilig in Europa. Aanslagen teisteren Joodse doelwitten de laatste jaren. De Duitse overheid raadt Joden aan om op bepaalde plekken in het land niet langer een keppeltje te dragen. Bij de Britse Labourpartij woedt al tijd lang een antisemitisme-affaire, die door het leiderschap van de partij onvoldoende wordt aangepakt, waardoor meerdere parlementariërs reeds uit de partij zijn gestapt. En ook in Nederland neemt het aantal antisemitische incidenten toe, zo blijkt uit cijfers. Je zou denken dat juist links, met haar traditie voor het opkomen van minderheidsgroepen, in de bres zou springen voor Joden in Nederland en andere Europese landen. Maar niets is minder waar. Helaas.

Ja, linkse partijen waren aanwezig bij de demonstratie tegen antisemitisme die vorige maand werd georganiseerd in Den Haag. Maar er is meer nodig dan alleen je uitspreken tegen antisemitisme. Het gaat om daadwerkelijk dit fenomeen aanpakken, bij de wortels. En daar laat links het op dit moment liggen, daar waar andere vormen van racisme en discriminatie wel steeds nadrukkelijker op het linkse netvlies zijn komen te staan. En deze ontwikkeling komt niet geheel uit de lucht vallen. Grofweg kunnen we een drietal redenen onderscheiden.

Allereerst: het bestrijden van antisemitisme past niet in het ideologische frame van de antiracismebeweging, die de laatste jaren het geluid van links in toenemende mate is gaan bepalen. Antiracisten verdelen de samenleving grofweg in twee kampen: onderdrukkers en onderdrukten. De onderdrukkers zijn ‘wit’, ‘witten’ die wit privilege genieten. Zij onderdrukken de rest, de zogeheten ‘mensen van kleur’. Zo was het al tijdens de koloniale geschiedenis en de slavernij, maar die patronen zien we tot op heden nog steeds terug in de samenleving.

In een dergelijke binaire kijk op racisme in de maatschappij is geen plek voor Joden als slachtoffers van antisemitisme. Want de Joden zijn wit. En witten, die kunnen geen slachtoffer van racisme zijn. Ze zijn alleen maar dader. Antisemitisme is dus een onwelgevallige realiteit voor veel antiracisten en wordt daarom maar stelselmatig genegeerd. Of zelfs bedreven, door sommige antiracisten, vanwege het Israëlisch-Palestijnse conflict.

En dat brengt ons op de tweede reden waarom het bestrijden van antisemitisme een steeds heikeler punt is geworden in linkse kring. Mede als gevolg van het Israëlisch-Palestijnse conflict bestaat er een virulent antisemitisme in islamitische kring. Met name onder jonge moslims zijn antisemitische ideeën en uitspraken een doodgewone zaak. ‘Jood’ is een scheldwoord. Dergelijk antisemitisme zien we vooral oplaaien wanneer er weer eens nieuws is over Israël dat de mensenrechten schendt in Gaza of op de Westelijke Jordaanoever. Moslims zijn in het geval van antisemitisme in veel gevallen dus daders. Tegelijkertijd zijn zij ook slachtoffers van racisme, namelijk van moslimhaat.

Het bestrijden van antisemitisme past niet in het frame van de antiracismebeweging

En dat brengt links in een lastige positie. Wat als de slachtoffers tegelijkertijd ook daders zijn? Dan wordt het plotseling heel ingewikkeld voor links om dit te benoemen. Men kiest er dan vaak voor om weg te kijken, of het fenomeen wordt gebagatelliseerd. Antisemitisme benoemen is niet aantrekkelijk voor links, wanneer andere minderheden zich aan antisemitisme schuldig maken.

Op dat moment is het benoemen van antisemitisme wel weer aantrekkelijk voor rechts, wat ons brengt bij het derde punt waarom links het zo laat afweten. Want deze agenda is immers grotendeels door rechts gekaapt. Het zijn rechtse partijen die zich tegenwoordig het hardst uitspreken tegen antisemitisme en die met concrete voorstellen proberen om dit fenomeen aan te pakken. Het is rechts wat zich opstelt als de voornaamste bondgenoot van de Joden. Dit terwijl rechts, net zo goed als links, ook haar eigen vormen van antisemitisme kent.

Denk hierbij bijvoorbeeld aan de complottheorieën over miljardair en filantroop George Soros, die vanwege zijn steun aan NGO’s als de puppet master wordt gezien die via de vluchtelingencrisis Europa zou willen islamiseren. Deze alt-rechtse Jodenhaat wordt echter voor het gemakt vergeten, ook in Joodse kring, omdat de steun van rechts voor de antisemitisme-bestrijdingsagenda zo hard nodig is. Maar dit komt dus mede omdat links het helaas grotendeels af laat weten.

Journalist Gideon Querido van Frank schreef in Vrij Nederland het artikel ‘Hoe links ook de Joden treft in de strijd tegen wit privilege’. Dit essay bevat onder meer deze pijnlijk rake passage: ‘Hoe meer rechts over antisemitisme praat, des te harder zet links zijn hakken in het zand en wordt er juist op islamofobie gewezen. Hoe meer rechts hamert op nationale tradities en roept dat Joodse oorlogsslachtoffers herdenken er daar een van is, des te meer wijst links op de andere, ‘vergeten’ slachtoffers en andere oorlogen. De zogenaamde traditie van Joden herdenken wordt door links bijna als net zo reactionair en politiek incorrect gezien als Zwarte Piet.’

Pijnlijk, al te pijnlijk. Links moet het bestrijden van antisemitisme niet aan rechts overlaten. Als je echt wat wil doen tegen antisemitisme als linkse partij of groep, dan moet je Jodenhaat durven te benoemen en te bestrijden, net als alle andere vormen van racisme. Bovendien moet je bereid zijn de rotte, antisemitische appels in eigen kring aan te pakken, iets wat Labour-leider Jeremy Corbyn bijvoorbeeld nog steeds niet doet.

Want pas als ook links dit onderwerp weer serieus neemt, ligt een Nederland waarin antisemitisme tot het verleden behoort weer in het verschiet. Maar zover is het nog lang niet. Op dit moment is de ruimte op links om echt stappen in de goede richting te zetten beperkt, tot groot verdriet van velen binnen Joods Nederland en daarbuiten.