Als ik voor een lezing of een college plaatjes nodig heb, dan maak ik zoals velen ongetwijfeld gebruik van Google. Wat me dan opvalt, is dat wanneer je alle combinaties van zoekopdrachten met islam intypt, je uiteindelijk altijd op racistische, haatzaaiende en uiterst kwetsende hyperbolen uitkomt. Of je nu bij wijze van spreken ‘islam en liefde’ intypt of iets vergelijkbaars ‘positiefs’, uiteindelijk eindig je toch weer bij haat. Er is maar een relatief klein deel van de hits dat positief is over de islam. Helaas niets nieuws, dat weten we allang, kun je zeggen. Maar het geeft mij altijd weer een heel onaangenaam gevoel, ook al betreft het mij niet persoonlijk. Ik kan me er, als ik dat wil, als niet-moslim aan onttrekken, om vijf uur de deur achter me dichttrekken en doen of het niet bestaat. Dat ‘voorrecht’ heb je als persoon met een islamitische achtergrond niet. Wat moet je met de lawine aan haatmail die je als journalist, publicist of wetenschapper met een islamitische achtergrond dagelijks in je inbox krijgt? Hoe moet je omgaan met de niet aflatende stroom van verwensingen, bedreigingen, scheldpartijen in de hoogste versnelling?

Humor wellicht? Ik moest daaraan denken toen ik het boek Post von Karlheinz: Wütende Mails von richtigen Deutschen und was ich ihnen antworte (Post van Karlheinz: boze mails van echte Duitsers en wat ik hen antwoordde) van de Duitse journalist Hasnain Kazim onder ogen kreeg. Een absolute aanrader. Kazim heeft wortels in Zuid-Azië en is geboren en getogen in Duitsland. Hij werkt al jaren voor de Duitse pers voor zaken in Pakistan en Turkije, maar hij neemt ook af en toe deel aan de debatten. Hij is geen apologeet die alles wat moslims doen goedkeurt. Hij is kritisch over wat er in de islamitische wereld gebeurt. Ik heb wat stukken van hem gelezen daarover. Maar hij is ook kritisch op het verziekte klimaat in Duitsland en de manier waarop over moslims en mensen met een migratieachtergrond wordt geschreven. Dat heeft hij geweten. Al jaren ontvangt hij haatmail van de grofste soort. Maar hij gooit die mails niet weg; hij beantwoordt ze systematisch. Zo ontstond een conversatie die soms wel wekenlang duurde.

Aanvankelijk heeft hij deze correspondentie in de vorm van een literaire performance op het podium samen met een collega voorgedragen. Hun idee was dat deze berichten in al hun afzichtelijkheid eigenlijk ontzettend hilarisch en meelijwekkend zijn, pure platte komedie. De voorstellingen liepen enorm goed, maar het publiek bestond uit mensen die aan hun kant stonden. Mensen uit kringen van de haatmail-schrijvers bereik je daar niet mee. Daarom heeft hij een groot deel van die conversaties in boekvorm gepubliceerd. Zoals gezegd een absolute aanrader. Ik hoop dat het boek vertaald wordt in het Nederlands want, het is ontwapenend proza in de letterlijke zin van het woord. Maar het is vooral een heel humoristisch boek en dat is te danken aan het vermogen van Kazim om zonder woede, rustig, maar heel gevat op de mails te reageren. Het meest opmerkelijke van de conversatie is dat een aanzienlijk deel van de afzenders niet op antwoord had gerekend en zeker niet een antwoord in deze vorm. Dan blijkt dat een deel van de afzenders heel snel bijtrekken. Kazim is soms nuchter, correct en to the point. Soms is hij scherp en weerspreekt hij de aantijgingen. In de meeste gevallen is hij heel gevat. Dat maakt het boek zo lezenswaardig en effectief.

Goede humor heeft altijd een flinke dosis zelfspot en relativering en dat gebruikt Kazim in ruime mate. Maar hij blijft ook op het spoor. Hij laat zien dat hij niet gediend is van scheldkanonnades en hij corrigeert, maar doet dat op een relativerende toon. Daarmee doorbreekt hij de spanning en dat werkt.

Eentje dan.

• ‘Hey Kazim, met je hetze tegen Pegida. Dat zijn de echte democraten die zich niet de mond laten snoeren. Begrijp dat nou eens! Je bent een gast hier en zou dankbaar moeten zijn.’
• ‘Dag meneer S. Dank voor uw interesse in mijn werk, maar eigenlijk moet u als inwoner van Dresden mij dankbaar zijn. Wij hebben jullie immers in 1989 deel van ons gemaakt. Ik ben al veel langer in Duitsland dan u.’
• ‘Wat, hoe durf je? Je voert niet alleen een hetze tegen Pegida, maar tegen alle Oost-Duitsers. Ik klaag je aan!!!’
• ‘Beste heer S. Dank voor uw kritiek. Ik zie uit naar uw aanklacht. Ik heb zelf geen tijd om naar Dresden te komen, maar laat dit door mijn zeventien advocaten afhandelen. Overigens hebben jullie ons nooit bedankt toen jullie direct na de hereniging al onze bananen bij Aldi hebben opgevroten.’

Is humor cultureel bepaald? Ja, tot op zekere hoogte is dat zo, maar er is ook humor die juist die culturele grenzen overstijgt. Veel Joodse humor heeft die kwaliteit. Altijd leuk, altijd leerzaam om over na te denken, maar ook zelfrelativerend. Wat mij betreft heeft Kazim die kwaliteit ook. Als ik op zoek naar plaatjes weer op bagger op internet stuit, dan denk ik maar even aan Kazim.