De wereld is in de greep van het coronavirus. Zo ook Suriname. Ieder land en iedere regering kiest voor eigen maatregelen om de verspreiding van het virus te beperken. President Desi Bouterse heeft een oude maatregel van stal gehaald, die hij in de jaren tachtig als legerleider en dictator ook met genoegen invoerde om het land te controleren: de avondklok. Van acht uur ’s avonds tot zes uur ‘s ochtends mogen Surinamers zich niet op straat begeven, als onderdeel van een ‘partiële lockdown’.

Naast de avondklok zijn er enkele andere maatregelen, zoals het houden van anderhalve meter afstand tot elkaar en het verbieden van bijeenkomsten van meer dan tien personen. Bouterse lapte echter zijn eigen regels aan zijn laars en bood vervolgens zijn excuses aan. Wat mij verraste, was dat de nodige Surinamers verrast waren door het gebrek aan moreel leiderschap van hun staatshoofd. Deze man doet immers altijd waar hij zelf zin in heeft.

Sinds 1980 doet de man niet anders. Het handelen in drugs is in Suriname verboden, maar desondanks deed – en doet? – hij dit toch. Het gerechtshof in Den Haag legde Bouterse bij verstek elf jaar cel op voor betrokkenheid bij een transport van bijna 500 kilo cocaïne.

Ook moord is in Suriname bij wet verboden, maar Bouterse is verantwoordelijk voor de vijftienvoudige moord op landgenoten. Voor deze Decembermoorden in 1982 werd hij in Suriname veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf. En ja, het plegen van een staatsgreep of militaire coup is ook in Suriname strafbaar. Dat weerhield Bouterse echter niet om in 1980 met geweld de macht te grijpen.

Er zijn talloze voorbeelden van, eufemistisch gezegd, gebrekkig moreel leiderschap van Bouterse. Het niet respecteren van zijn eigen lockdown-maatregelen is wel het minste vergrijp op zijn lange lijst van zonden. Maar de ophef erover staat ook in het teken van de verkiezingen van 25 mei. Want gaat het Bouterse ondanks alles wat hij op zijn kerfstok heeft lukken om opnieuw president te worden? Die kans is levensgroot.

Minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken zal hierin zijn gelijk bevestigd zien dat ‘Suriname een failed state’ is. PvdA-coryfee Jan Pronk, minister van Ontwikkelingssamenwerking in het kabinet-Den Uyl en daarna in Lubbers III en Kok I, is het daarmee volkomen oneens. In zijn nieuwste boek, Suriname. Van wingewest tot natiestaat, legt Pronk uit waarom Blok ongelijk heeft.

‘De gebrekkige kennis van zaken van de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken weerspiegelde dezelfde afstandelijkheid tegenover Suriname als veel Nederlandse toeschouwers in 1975 en 1976. Blok zei maar wat. Sinds de eeuwwisseling ging het proces gepaard met vallen en opstaan, maar van falen was geen sprake. Suriname is meer dan vroeger een natie geworden, waarin etnische groepen vreedzaam samenleven. (…) maar Suriname is nog steeds een parlementaire democratie waarin gedurende die gehele periode verkiezingen plaatsvonden, die enkele malen resulteerden in een regeringswisseling, terwijl de rechtsgang overeind bleef.’

De neiging van Surinamers om keer op keer op Bouterse te stemmen, heeft volgens Pronk dus niet te maken met het functioneren van de Surinaamse democratische rechtstaat. Het is het gevolg van meerdere sociaal-culturele factoren. Daaronder valt de gebrekkige kennis van jongeren over het bloederige verleden van de jaren tachtig, waarin de hoofdrol voor Bouterse was weggelegd.

Ik blijf als optimist vertrouwen houden in een voor Suriname mooie verkiezingsuitslag

Inmiddels is er steeds meer kennis over die jaren tachtig en durft men vrijer en openlijker te praten over de militaire dictatuur. De documentaire Je kan toch lezen van de jonge Surinaamse Ananta Khemradj is in Suriname en Nederland veel vertoond en besproken. Het boek van Jan Pronk en de bijbehorende media-optredens van deze invloedrijke oud-minister kunnen ook een bijdrage leveren aan het historische besef. Binnenkort komt ook auteur en NIOD-onderzoeker Ellen de Vries met een boek, dat nu al spraakmakend is, over de rol van Nederland in de aanloop naar de militaire coup van 1980.

Politieke opponenten van Bouterse zullen deze bronnen aangrijpen om Suriname te overtuigen dat het tijd is voor nieuw en integer leiderschap. Dat het de hoogste tijd is om eindelijk eens electoraal af te rekenen met Bouterse, die het land al zo lang direct en indirect in gijzeling houdt. Als het de oppositiepartijen nu niet lukt een meerderheid te krijgen, wanneer dan wel?

Nog altijd vestig ik mijn hoop op de mentale veerkracht van Surinamers en de diepgewortelde behoefte van jonge Surinamers naar échte verandering. Ik blijf daarom als optimist vertrouwen houden in een voor Suriname mooie verkiezingsuitslag.

Er gaan nu geruchten dat de verkiezingen vanwege de coronacrisis worden uitgesteld. Ik zou dat toejuichen, omdat er door de lockdown geen buitenlandse waarnemers naar Suriname kunnen reizen (de luchthavens zijn gesloten). Deze onafhankelijke waarnemers zijn, zo leren de afgelopen jaren, hard nodig om te controleren dat er geen manipulatie van de stembusgang plaatsvindt.

Verkiezingen in deze coronacrisis zorgen er daarnaast voor dat Bouterse als president invloed kan uitoefenen op de praktische organisatie van de verkiezingen. Ik vertrouw hem niet toe dat hij dit ordentelijk kan laten verlopen. Failed state of niet: vertrouwen is goed, maar controle van Bouterse is beter.