Toen de legermacht van de Israëlieten terugkeerde van hun strijd tegen de Midjanieten bracht ze rapport uit aan haar leider Mozes. De strijders hadden alle mannen gedood, conform instructies. Toen vroeg Mozes ze of ze ook de vrouwen en kinderen gedood hadden. Bedremmeld gaven de legerleiders toe dat ze dat niet gedaan hadden. Mozes ontstak in woede en beval hen alsnog de vrouwen en mannelijke kinderen te doden. De Midjanieten waren er immers de oorzaak van dat de Israëlieten afgoderij hadden gepleegd. Ze hadden de ware en ene Yahweh in de steek gelaten en Hem ingeruild voor andere goden: blasfemie. U kunt het allemaal nog eens nalezen in Numeri 31.

Volkszuiverheid is een belangrijk thema in het Oude Testament. Bijbelboeken staan vol met regels waaraan de Israëlieten zich moesten houden om zuiver te blijven en zich niet te mengen met afgodische volkeren om hen heen zoals de Midianieten. En de straffen waren niet mals. Wie herinnert zich niet de straf toen het volk Israël het Gouden Kalf aanbad? Duizenden werden gedood. Het staat in Exodus 32.

Het christendom zou zich een waardig opvolger van het jodendom betonen. Toen de katholieken het religieuze primaat hadden in het middeleeuwse Europa, stelden ze op een gegeven moment het instituut van de Inquisitie in waarin de geloofszuiverheid van de mensen werd getest. Was er maar enige twijfel dan wachtte de brandstapel. Ook protestanten zouden zich later graag fysiek ontdoen van sodomieten en heksen.

Joden waren hoe dan ook het object van de christelijke woede. Er zijn haast geen Europese landen te bedenken waar ze in de loop der eeuwen niet uit werden gejaagd

Heeft de islam een betere pers omdat zij in haar religie ruimte maakte voor joden en christenen als Mensen van het Boek? De islam is daar zeker om te prijzen, maar dat wil niet zeggen dat haar geschiedenis er een is van pluriformiteit. Joden en christenen waren op hun best tweede rangburgers en in rijken als dat van de Almohaden werd het de joden en christenen heel moeilijk gemaakt. De Joodse filosoof Maimonides ontvluchtte niet voor niets de Almohadische knoet van intolerantie. En dan heb ik het nog niet eens over de praktijken van IS vandaag de dag.

Maar de Europese Verlichting heeft toch een einde gemaakt aan die religieuze intolerantie? Het is waar dat de Verlichting geleid heeft tot de Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger, die voorzag in het principe van de gelijkheid van alle mensen. Maar de grote filosoof der Verlichting, Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), stelde in zijn werken ook dat diegenen die niet mee wilden werken aan die verlichte samenleving, en die zich verzette, uiteindelijk dan maar gedood moest worden. Het linksom uit de Verlichting voorkomende communisme was ook niet bepaald zachtzinnig in de omgang met critici. Denk aan de goelags van Jozef Stalin (1878-1953) en de hongerende Chinezen onder Mao Zedong (1893-1976). En dan heb ik het nog niet eens gehad over het in Europa ontstane fascisme en nationaal-socialisme.

En zo wordt de menselijke geschiedenis gekenmerkt door die wens tot zuiverheid, culminerend in een eindeloze reeks massamoorden of genociden. Naast de Holocaust tellen we in de vorige eeuw de genocide op de Armeniërs, de Holodorm, hongersnood in Oekraïne in de jaren 30 en recent kennen we de genocides in Cambodja en Rwanda.

De Armeense genocide vond 100 jaar geleden plaats en tot op de dag van vandaag wordt er ruzie gemaakt wie er precies voor verantwoordelijk is en of het wel een genocide was of niet. Dit onsmakelijke conflict wordt tot op presidentieel en pauselijk niveau uitgevochten en is weerzinwekkend. Bottom line is toch, en dat erkennen alle partijen, dat veel Armeniërs gedood zijn of van uitputting of honger stierven. Is dat alleen al niet genoeg om te herdenken? Of moeten we weer 100 jaar doorgaan met de woordenstrijd? Mijn voorstel zou zijn dat bij de herdenking van de massamoord of genocide op de Armeniërs gedacht wordt aan het volgende al te ware woord in de Koran (soera 532): “Derhalve hebben Wij […] voorgeschreven dat wie iemand doodt […] is alsof hij de mensen gezamenlijk heeft gedood en dat wie iemand laat leven is alsof hij de mensen gezamenlijk heeft laten leven.” Als dat woord gehoord wordt, zwijgt ieder en gedenkt ieder met respect.

Jan Jaap de Ruiter is arabist aan de Tilburg University. Hij houdt zich bezig met de status en rol van het Arabisch en de islam in West-Europa en Marokko. Hij publiceert over beide thema’s in diverse talen, waaronder in het Frans, en gaat het debat erover aan in nationale en internationale context. In heden en verleden heeft hij in menig Nederlands en Europees onderzoeks- en ontwikkelproject geparticipeerd. Volg hem op Twitter: @janjaapderuiter