Na overleg met vertegenwoordigers van actiegroep Kick Out Zwarte Piet kondigde minister-president Mark Rutte aan de bestrijding van racisme vanuit de overheid serieuzer te willen gaan oppakken. Maar wat is de beste aanpak? En moeten we Rutte eigenlijk wel geloven? We vroegen het ons panel.

Pritam Soekhradj (18), student

‘Racismebestrijding is sowieso wel goed, denk ik. Racisme is een groot probleem in Nederland, al zijn de gevolgen van racisme hier niet zo heftig als in Amerika, waar zwarte mensen op grote schaal worden doodgeschoten door de politie. Ik moet er overigens bij zeggen dat ik zelf geen last heb gehad van racisme, dus dat kleurt mijn beleving misschien. Ik denk dat vooral Turken en Marokkanen last hebben van racisme op dit moment.

‘De Tweede Kamer is de baas in het land, dus daar zou zeker wel iets kunnen of moeten worden gedaan tegen racisme. Bijvoorbeeld kijken of werkgevers wel genoeg hun best doen om racisme op de werkvloer te bestrijden. De overheid zou boetes kunnen uitdelen aan bedrijven die aantoonbaar racisme faciliteren. Ik herinner mij een glazenwassersbedrijf dat expliciet aangaf geen Turken of Marokkanen aan te willen nemen. Geef dat bedrijf een fikse boete en dwing ze om wel een Turk aan te nemen. En als ze weigeren, geef ze dan weer een boete. Net zolang tot die mensen het leren.

‘Boetes uitdelen aan bedrijven die aantoonbaar racisme faciliteren’

‘Diversiteitsquota vind ik dan wel weer onzin. Racisme bij de politie kun je denk ik nog directer bestrijden dan bij bedrijven. Racistische uitlatingen op apps? Direct ontslag, boetes, of heropvoedingslessen. Maar goed, racisme is een groot onderwerp. Dus de aanpak van verschillende soorten racisme zal ook divers moeten zijn.’

Salma Karim (25), CEO en graphic designer

‘Ik ben voor een actieve bestrijding van racisme vanuit de overheid, want ik zie dagelijks hoeveel racisme er voorkomt in alle aspecten van de samenleving. Van onderadvisering op school, jongens weigeren bij clubs, tot mensen die online de meest racistische opmerkingen maken en weten dat ze ermee wegkomen.

‘Of neem die journaliste Clarice Gargard, die door zoveel mensen wordt bedreigd en waar nu eindelijk een rechtszaak over wordt gevoerd. Ik denk dat de overheid mensen zou moeten wakker schudden, laten zien wat racisme is – en wat het doet. Daarbij zet informeren meer zoden aan de dijk dan alleen bestraffen. Je moet echt duidelijk zien te maken wat racisme is aan de mensen die zich racistisch uitlaten.

‘Campagnes met abri’s en filmpjes op social media. Die zijn er nu ook al, maar de kwaliteit daarvan is niet goed genoeg. Misschien moeten we ‘sociale experimenten’ organiseren die allochtonen en witte, racistische Nederlanders meer bij elkaar brengen. Een publiekscampagne moet echt inspelen op het gevoel van mensen en dat doen de huidige campagnes niet. Racisme wordt nu wel besproken, maar niet sterk genoeg en ook niet op een goede manier.

‘Allochtonen en witte, racistische Nederlanders meer bij elkaar brengen’

‘Ik denk ook dat dit komt omdat de communicatiebureaus en de ambtenaren die de campagnes maken waarschijnlijk wit zijn, of misschien zelfs racistisch. Er zijn inmiddels teveel stemmers op Wilders en Baudet om er vanuit te kunnen gaan dat bij overheidsorganisaties zelf geen mensen rondlopen die racistische ideeën hebben. Je ziet ook hoe diep racisme in de samenleving zit, zelfs in het overheidsapparaat, de instituties. Kijk hoe al die racistische whatsappgroepen van de politie zijn aangepakt: niet. Totdat het in de media kwam.

‘Dat Rutte naar aanleiding van het gesprek met Kick Out Zwarte Piet beloofde meer te gaan doen tegen racisme klinkt leuk, maar ik moet het eerst zien. Hij is gewoon een VVD’er, selfish. De VVD voerde zelf jarenlang campagne waarin wordt gedaan alsof Nederland te lijden heeft onder ‘mensen van buiten’. Wanneer je dat soort dingen roept, heb je geen idee wat racisme echt betekent en doe je ook geen moeite om jezelf daadwerkelijk te verplaatsen in andermans schoenen. Iemand als Sylvana Simons, daar ben ik het wel mee eens – net zoals met Akwasi. Toch vind ik ook dat ze het verhaal soms op zo’n manier verwoorden dat ze hierdoor mensen tegen zich in het harnas jagen, in plaats van dat ze mensen voor zich winnen.’

Daryll Landbrug (34), HvA-docent en jongerenwerker

‘Of de Nederlandse politiek racisme moet aanpakken? Ja, liever gisteren dan vandaag. Maar mag ik ook even eerlijk zijn? Ik denk niet dat Rutte werkelijk iets gaat doen – en andere partijen in de Kamer ook niet. De afgelopen 25 jaar is het in ieder geval niet gebeurd. Sterker nog, de Nederlandse politiek is de laatste decennia misschien wel de grootste aanjager geweest van de etnische, racistische manier van kijken naar problemen die primair sociaaleconomisch van aard zijn, zoals armoede, criminaliteit en patriarchaal seksisme.

‘En dan heb ik het niet alleen over een Wilders die roept dat hij Nederland etnisch wil zuiveren van Marokkanen, maar ook over een PvdA’er als Paul Scheffer (de auteur van het roemruchtige essay ‘Het multiculturele drama’, dat in 2000 in NRC verscheen, red.). Samen met Frits Bolkestein stond hij zo’n twintig jaar geleden aan de wieg van het racistische frame waarin de sociaaleconomische achterstand van arbeidsmigranten werd geanalyseerd als een primair etnisch, ‘multicultureel’ drama. Terwijl armoede, criminaliteit, weerstand tegen vrouwen- en LGBTQIA+-emancipatie net zo goed voorkomen onder grote groepen witte Nederlanders – hoog- en laagopgeleid.

‘Het zijn precies die racistische frames waarbij gecultiveerde angst voor immigranten de allergrootste stemmentrekker blijft. Dat is de kurk waar rechtse partijen op drijven. Zonder het cultiveren van angst voor ‘de immigrant’ zou de VVD nooit de grootste partij in het parlement zijn, want verder heeft de gemiddelde Nederlander helemaal niks te zoeken bij een club die zorg, onderwijs en de woningmarkt overlevert aan de vrije markt.

‘De Kamer die iets doet aan racisme in Nederland? Mag ik even lachen?’

‘Ook een partij als het CDA zit vol prominenten die vinden dat ‘mensen van buiten’ onze manier van leven bedreigen. Terwijl ons eigen Forum voor Democratie, dat het graag heeft over geïmporteerde homohaat uit de islamitische wereld, dikke vrienden is met de Poolse regeringspartij PiS, dat voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog homovrije zones heeft geïntroduceerd in de EU. Hoe hypocriet en racistisch kun je zijn, met je zogenaamde Nederlandse en Europese waarden? En die Tweede Kamer moet iets gaan doen aan racisme in Nederland? Mag ik even lachen?’ 

Lourdes Boasman (69), gepensioneerd en taalvrijwilliger

‘Racisme is als een etterend gezwel. Helaas is het van alle tijden. Ik denk zelf dat het weinig zin heeft om teveel te focussen op racisme – ook vanuit de overheid. Er zullen altijd mensen zijn die een donkere huidskleur als bedreigend ervaren, of mensen die vinden dat ze ‘superieur’ zijn aan mensen met een kleurtje.

‘Overigens werkt die dynamiek twee kanten op. Er zijn genoeg getinte mensen die angst hebben voor witte mensen. Grote vraag is of de politiek daar iets aan kan veranderen. Ook moeten we ons afvragen of racisme niet in een groter verband moet worden gezien. Bij racisme denk ik aan discriminatie op basis van iemands huidskleur, maar daar houdt het probleem niet op. We mogen onze ogen ook niet sluiten voor de discriminatie van andersdenkenden, van bepaalde geaardheden, van godsdiensten, van ouderen en van vrouwen.

‘In theorie zou de politiek een belangrijke rol kunnen hebben bij de bestrijding van discriminatie, ja. Maar in de praktijk? Discriminatie bestrijden is niet mogelijk met het opstellen van wetten waarin staat dat discriminatie verboden is. Het gaat om een mentaliteitsverandering.

‘Discriminatie bestrijden is niet mogelijk met het opstellen van wetten’

‘Enerzijds vind ik dus dat de bestrijding van racisme en discriminatie een speerpunt moet worden van de politiek – nu en in de toekomst – maar of ik er veel vertrouwen in heb dat er een signaal vanuit de Tweede Kamer gaat komen? Nee, niet echt. Wat dat betreft staan, zelfs in de Tweede Kamer, de neuzen helaas niet dezelfde kant op. Zelfs in de Tweede Kamer wordt, door sommige partijen dan toch, een hele godsdienst in het verdomhoekje gezet op basis van een paar excessen van extremisten. Irreëel en niet oplossingsgericht. Het racisme zit zelfs daar waar je de oplossing zou mogen verwachten.’

Ibrahim Özgül (35), finance- en project professional

‘Iedereen zegt tegen racisme te zijn. Zelfs iemand als Wilders, terwijl hij zich doorlopend racistisch uitlaat. De politiek moet zeker iets doen. Racisme is meer dan een debat over een racistische karikatuur als Zwarte Piet, of een discussie over een tunnel vernoemd naar een koloniale massamoordenaar (de Coentunnel, red.). Het gaat over jongeren die geen baan of stage krijgen, over te lage schooladviezen.

‘Racisme moet echt aangepakt worden en niemand moet in de waan leven dat het probleem binnen een jaar is opgelost. Serieuze stappen zouden kunnen zijn om zelf organisaties van migrantengemeenschappen bij elkaar te krijgen en het gesprek aan te gaan over waar hun achterban tegenaan loopt. Met sleutelfiguren in de verschillende groepen haal je meer problemen naar boven dan met losse verhalen uit de media. Anoniem solliciteren zou een goede eerste stap kunnen zijn om racisme op de arbeidsmarkt aan te pakken. Maar ik ben niet voor quota – dan ga je toewerken naar een minimum.

‘Bovendien zou de overheid meer kunnen doen om racisme in het voetbal tegen te gaan. Ik hoor vaak van Marokkaanse en Turkse voetballers dat ze dubbel zo hard moeten voetballen om opgesteld of gescout te worden. Serdar Gözübüyük, de Turkse scheidsrechter die een boek schreef over zijn carrière, heeft racisme binnen het voetbal ook aangekaart bij de KNVB. Maar als individu riskeer je daarmee wel het een en ander. De politiek zou ook hier concreter en consequenter kunnen ingrijpen. Racisme is verboden bij wet, maar de handhaving laat te wensen over, net zoals handhaving ook een probleem is op andere vlakken.

‘Migrantenorganisaties bij elkaar krijgen en het gesprek aangaan’

‘Als je het probleem werkelijk wil aanpakken, moet het toezicht strenger en moeten racistische uitingen ook opgevolgd worden door straffen en boetes. Er wordt nu vaak gezegd: het is ingewikkeld om te handhaven. Maar het is niet zo ingewikkeld. Het internet staat vol racisme. Een voetballer met een donkere kleur voor aap uitmaken? Stadionverbod en een boete. Het ligt alleen electoraal gevoelig om racisme écht aan te pakken – dus de politiek durft niet. Zolang daar geen verandering in komt, zijn het loze woorden van Rutte.’