Erdogan heeft de tweede ronde van de presidentsverkiezingen van Turkije met ruim 52 procent gewonnen. Heel de wereld kijkt met verbazing toe. Hoe komt het dat hij nog altijd wint?

In Turkije gaat het immers allesbehalve voorspoedig. Iedereen, de oppositie voorop, dacht dat de Turken de president zouden wegstemmen. Vanwege de aardbevingsramp, die zoveel slachtoffers kon eisen vanwege zijn corrupte beleid; vanwege de onkunde van de regering in combinatie met een ongekende economische crisis; en vanwege de uitgeholde democratie en rechtstaat, de duizenden opgepakte onschuldigen, journalisten, academici, politieke tegenstanders, de haattaal en de polarisatie. Maar niets lijkt het Turkse volk te deren. Erdogan is een machiavellist, een sluwe machtspoliticus. Hij kent de Turken door en door en grijpt telkens nieuwe kansen om hen te misleiden. En hij slaagt daar telkens weer in.

Conservatieve moslims zien Erdogan als de Turkse messias en dichten hem goddelijke eigenschappen toe. Zijn politieke strijd is voor hen een dawa en jihad tegen de ongelovigen en het Westen. Turkse media en moskeeën verkondigen al eenentwintig jaar deze boodschap, die via Diyanet-moskeeën ook Nederland bereikt. Iedere dag wordt gebeden voor de overwinning van Erdogan en worden er Koranverzen uitgedeeld waarmee thuis gebeden kan worden. Hoge geestelijken dragen bij aan de verering van de president. Zij zien hem als kalief. Zo is er een Turks fatwa die stelt dat corruptie niet gelijk staat aan stelen. Met andere woorden: de grootschalige corruptie van de AK-partij is niet slecht en evenmin strafbaar.

Vorige week sprak ik iemand bij een lezersbijeenkomst van de Kanttekening in Zwolle. Hij vertelde een schrijnend verhaal over de aardbeving van februari. De man verloor veertig familieleden, waaronder zijn achttienjarige zoon. Die zat vast onder het puin. Hij was minder dan een meter verwijderd van zijn vader, die hem met een rietje sinaasappelsap gaf en hem zo in leven hield. Na drie dagen vroor de jongen dood. Een hartverscheurende gebeurtenis. De gehoopte hulp kwam niet. Je denkt: deze man, die zoveel verloren heeft, kan nooit meer op Erdogan stemmen. Maar hij reed rond met een grote campagneposter van de AK-partij op zijn auto. Volgens hem kwam de aardbeving van Allah. Hier in Nederland zouden wij Rutte IV wegstemmen, maar in Turkije geldt een andere logica.

Een ander verhaal dat Erdogan al eenentwintig jaar vertelt is dat de CHP van Mustafa Kemal Atatürk (1881-1938) gelovigen in Turkije decennialang onderdrukte en vervolgde. De kemalisten wilden een seculiere samenleving die zo min mogelijk met de islam te maken had. De islam moest zo veel mogelijk binnenhuis beleden worden, en in het openbaar gezuiverd worden van Arabische elementen, met een ‘geturkificeerde’ islam als resultaat. Zo veranderde de regering de Arabische gebedsoproep in een Turkse. Imams die de gebedsoproep toch in het Arabisch deden, werden hardhandig opgepakt. Orthodoxe moslims hebben hier nog steeds traumatische herinneringen aan. Erdogan speelt hier handig op in, door te stellen dat dit weer gaat gebeuren als de oppositie wint. Kilicdaroglu spreekt verzoenende taal en maakte excuses voor seculiere excessen. Toch is hij er niet in geslaagd conservatieve gelovigen te overtuigen.

Erdogan gebruikt ook angst voor terrorisme, in combinatie met nationalisme. Zijn motto ‘één land, één religie en één vlag’ gaat erin als zoete koek. Turken houden bovenmatig van hun land en hun religie. Ze verlangen terug naar de gloriedagen van het Ottomaanse wereldrijk. Erdogan maakt de Turkse bevolking bang voor de verboden Koerdische Arbeiderspartij PKK, die zou samenwerken met de oppositie. Een gefabriceerde campagnevideo brengt Kilicdaroglu in verband met de PKK. Turken geloven hem klakkeloos.

De afgelopen twee decennia heeft Erdogan een van hem afhankelijke economische elite gecreëerd. Dat deed hij met aanbestedingen van de staat en de duizenden gemeenten die hij in handen heeft. Iedere aanbesteding, zelfs die van een kleine kantine op een middelbare school in een provinciestadje, loopt via de overheid, dus via Erdogans AK-partij. Hij heeft honderdduizenden eigen mensen als ambtenaar aangesteld. En via aanbestedingen en banen zijn miljoenen mensen bovendien van zijn partij afhankelijk geworden. Natuurlijk willen zij hun privileges niet kwijtraken.

Turken hebben een relatief laag opleidingsniveau. Volgens het TUIK (het Turkse Statistiekinstituut) is slechts 17,6 procent van de Turken hoogopgeleid. De meeste Turken krijgen hun nieuws via staats- en regeringsgezinde televisiezenders, die propagandakanalen zijn. Turken missen daardoor intellectuele bagage, waardoor zij niet onafhankelijk kunnen oordelen. Dag in dag uit zijn ze blootgesteld aan islamistische en nationalistische indoctrinatie.

In de Verenigde Staten koos 82 procent van Turken voor de oppositie, maar in Nederland stemde 72 procent van de stembusgangers van Turkse Nederlanders op Erdogan. In Amerika wonen vooral hoogopgeleide Turken. Erdogan weten dat hij laagopgeleide kiezers makkelijker kan misleiden. Want velen geloven helaas letterlijk alles wat de president zegt.

Zo kon Erdogan verkiezing na verkiezing winnen. Zelfs dit jaar weer.