Arabist Jan Jaap de Ruiter analyseert in zijn nieuwe boek de ideologie van de PVV. ‘Wie overweegt op Wilders’ partij te stemmen, moet begrijpen wat die werkelijk wil.’

Jan Jaap de Ruiter, arabist aan Tilburg University, schreef voor een internationaal publiek het boek The Ideology of the Dutch Party for Freedom. Geert Wilders Explained. Toch is het boek, dat gratis online te downloaden is, minstens zo interessant voor Nederlandse kiezers die op 29 oktober weer naar de stembus gaan. Wij spraken De Ruiter over zijn analyse van de PVV-ideologie.

In je boek analyseer je twee belangrijke PVV-boeken: De schijn-élite van de valsemunters (2011) van PVV-ideoloog Martin Bosma en Marked for Death (2012) van Geert Wilders zelf. Waarom juist deze boeken?

‘Mijn onderzoek begon ooit als een serie voor de website Nieuw Wij. Kijk, de partijprogramma’s van de PVV zijn heel kort en fragmentarisch en geven geen goed beeld. Dat doen speeches ook niet. Deze twee boeken daarentegen vormen samen een coherent verhaal over hoe de PVV de wereld ziet. Daarom heb ik ervoor gekozen deze boeken te analyseren.’

Maar je kijkt dus niet naar het boek Minderheid in eigen land, waarin Bosma de omvolkingstheorie verdedigt?

‘Misschien had ik dat boek nog kunnen meenemen, maar ik heb ervoor gekozen dit niet te doen. In zijn boek De Schijn-élite gaat Martin Bosma specifiek in op de wording van de partij, het gedachtegoed ervan en zijn rol daarin en daarom vond ik dat boek leidend om te gebruiken als basis voor mijn boek.

‘Hij demoniseert de islam en alles wat links is’

‘Mijn nieuwe boek is een Engelstalige bewerking van een eerder Nederlandstalig werk en vooral bedoeld om buitenlandse lezers inzicht te geven in de PVV. Daarom heb ik het ook gratis beschikbaar gesteld. Ik heb het naar alle leden van de Tweede en Eerste Kamer gestuurd, en zelfs een persbericht naar internationale media. Binnenkort gaat er ook een Arabische vertaling van het persbericht de deur uit, voor Al Jazeera en andere Arabischtalige media.’

De boeken die jij analyseert, zijn al meer dan tien jaar oud. Is de PVV-ideologie niet veranderd in de tussentijd?

‘Het is mijn stellige overtuiging dat de ideologie hetzelfde is gebleven. Ik heb de Algemene Politieke Beschouwingen nog gevolgd en het verhaal van Geert Wilders past daar naadloos in. De kern is nog steeds hetzelfde. Hij demoniseert de islam en alles wat links is. Toen Wilders in 2024 deelnam aan het kabinet-Schoof zette hij zijn islamstandpunten tijdelijk in de ijskast. Maar inmiddels zijn ze er weer uitgehaald.’

Er is dus geen ideologische ontwikkeling?

‘Niet echt. Hoogstens worden standpunten soms wat afgezwakt of juist versterkt. Wel zijn er nieuwe thema’s bij gekomen, zoals de omvolkingstheorie die jij net terecht noemde, klimaatscepsis en kritiek op woke en gender. Ook de houding ten opzichte van Donald Trump is een onderwerp geworden. Maar de kern blijft overeind staan. Alles bij de PVV draait om de vraag of iets de islamisering bevordert of tegengaat.’

Wat is volgens de PVV het probleem met de islam?

‘De PVV beschouwt de islam niet als religie maar als een ideologie, en dus is er ook geen sprake van godsdienstvrijheid. De islam wordt gezien als totalitair en gericht op wereldheerschappij. Individuele moslims kunnen wel ‘deugen’, maar de islam niet. Wilders schrijft dat gematigde moslims slechts moslims zijn die nog niet helemaal begrijpen hoe gevaarlijk hun eigen religie is. In de boeken van Bosma en Wilders vind je geen enkele positieve uitspraak over moslims.’

‘Het gaat om een geromantiseerd beeld van een christelijke cultuur die de islam moet afweren’

En hoe kijkt de PVV naar het christendom?

‘Het christendom wordt daarentegen juist als een positieve kracht gezien. Bosma schrijft dat alle goede zaken in onze samenleving, zelfs de scheiding van kerk en staat, te danken zijn aan het christendom. Het christendom is volgens hem tolerant en vol naastenliefde. Maar de PVV zelf laat ironisch genoeg weinig van die naastenliefde zien richting moslims of linkse mensen. Bovendien gaat het niet over theologie, Jezus Christus of het celibaat, het gaat om een geromantiseerd beeld van een christelijke cultuur die de islam moet afweren.’

En het jodendom en Israël? En maakt Wilders wel een onderscheid tussen Joden en de staat Israël? Nee toch?

‘Dit onderscheid maakt hij niet. Geert Wilders werpt zich op als de belangenbehartiger van de Joden in Nederland en als vriend van Israël. Maar net als de liefde voor christenen is deze liefde voor de Joden en Israël slechts instrumenteel. Israël wordt gezien als een voorpost tegen de islam in een vijandige omgeving.’

Je schrijft ook dat Bosma Adolf Hitler een socialist noemt. Bedoelt hij dat serieus? Of is dat gewoon om links te ‘trollen’?

‘Martin Bosma wijdt er een heel hoofdstuk aan, waarin hij betoogt dat het nationaal-socialisme sociaal-economisch in wezen links was en de SS linkse ideeën had over bio-dynamisch eten. De socioloog A.A. van Doorn bespreekt de wording van het socialisme en stelt – ik zeg het even heel kort door de bocht – dat het de sociaal democratie voortbracht, maar ook het nationaal-socialisme. Middels slimme redeneringen labelt Bosma dan de linkse partijen in Nederland als behorend tot die nazi-familie, hetgeen uiteraard een gotspe is. Bovendien negeert Bosma het feit dat Hitler communisten en sociaaldemocraten vervolgde. Bosma’s conclusie is dat Nieuw Links, de progressieve vleugel in de PvdA, de erfgenaam van de nazi’s is. Tegenwoordig hoor je dat argument minder, maar het voortdurende bashen van links vindt daar wel zijn oorsprong.’

Hoe zou jij de ideologie van de PVV typeren?

‘Veel mensen noemen het populisme, omdat de PVV vaak dingen belooft die onuitvoerbaar zijn en de partij volledig om de leider draait. Sociaal-economisch heeft de PVV linkse trekjes, maar op cultureel gebied is ze zeer rechts. Ik noem de partij vooral ondemocratisch. Want als je het PVV-programma echt zou uitvoeren dan zou dat het einde van de democratie betekenen, omdat de PVV de grondrechten wil afschaffen.’

‘Ik weet dat veel PVV-stemmers mijn boek waarschijnlijk nooit zullen lezen’

In hoeverre kun je Wilders’ partij vergelijken met Alternative für Deutschland, Rassemblement National, Vox en andere uiterst rechtse partijen?

‘Wilders zegt zelf dat hij puur nationaal georiënteerd is, geen internationale stroming wil vormen. Toch zie je wel dat hij contact zoekt met Viktor Orban en Marine Le Pen. Maar elke partij in dit soort allianties heeft weer zijn eigen nationale agenda. Ik zou de PVV dus niet in één hokje duwen. Maar gevaarlijk voor de democratie is ze zeker.’

Wat is je boodschap aan de kiezer, die op 29 oktober weer naar de stembus moet?

‘Ik geef geen stemadvies. Maar ik vraag mensen wel: denk even goed na voordat je op de PVV stemt. Deze partij legt de bijl aan de wortel van de democratie en kan veel onheil veroorzaken.’

Maar is jouw boek niet vooral bedoeld voor mensen die toch al tegen de PVV zijn?

‘Niet per se. Het is geschreven voor academici, beleidsmakers en journalisten, maar in principe kan iedereen het lezen. Ik leg in mijn boek het gedachtegoed van de PVV uit, en wat je daarna ermee doet is aan jou. Ik weet dat veel PVV-stemmers mijn boek waarschijnlijk nooit zullen lezen, maar dit is mijn manier om een bijdrage te leveren aan het debat. Hoe ouder ik word, hoe meer ik mij zorgen maak over de democratie. Dit is mijn manier om mijn punt te maken.’