‘Het is problematisch dat mensen Joden identificeren met wat Israël doet. Dat is een vorm van antisemitisme. Maar het is moeilijk om die vorm van Jodenhaat te bestrijden als ook de mensen die hiertegen ageren Israël en de Joden vereenzelvigen.’
Aan het woord is David Wertheim, cultuurhistoricus en auteur van het boek Waar gaat het over als het over Joden gaat? waarover we hem in 2022 interviewden. Wertheim maakt zich grote zorgen over de inflatie van het begrip antisemitisme. ‘Dat is nu, in deze tijd, een reëel gevaar. Kijk naar de pro-Israëlische demonstratie van CIDI en Christenen voor Israël van vorige week donderdag. Het was een demonstratie tegen antisemitisme, zeiden ze, maar het stikte er van de Israëlische vlaggen en leek zo ook een solidariteitsbijeenkomst voor Israël. Hierdoor wordt het in de praktijk steeds moeilijker om kritiek op Israël en antisemitisme van elkaar te onderscheiden. Ook de Israëlische premier Benjamin Netanyahu noemt alles wat tegen hem is antisemitisme, zoals recent het arrestatiebevel dat tegen hem is uitgevaardigd door het Internationaal Strafhof.’
Vergelijkingen tussen Israël en nazi-Duitsland
Het bestrijden van antisemitisme wordt moeilijk gemaakt, omdat er nu verwarring is ontstaan over wat het precies is, aldus Wertheim. De verwarring wordt versterkt door de problematische IHRA-definitie van antisemitisme van de International Holocaust Remembrance Alliance, vervolgt hij. ‘Er staat ook veel goeds in, maar er staan twee dingen in die ik moeilijk vind. Ten eerste ziet de IHRA-definitie het ontkennen van het recht op zelfbeschikking voor de Joden als een vorm van antisemitisme. Dit zorgt voor veel onduidelijkheid. Bedoelen ze hiermee Israël? Ben je antisemiet als je wilt dat het gebied van de rivier tot de zee één bi-nationale staat is? Ik denk dat die positie op zijn minst legitiem moet zijn, zonder dat je het stempel antisemiet opgeplakt krijgt. Ten tweede ziet de IHRA-definitie vergelijkingen tussen Israël en nazi-Duitsland als antisemitisch. Ik vind zulke vergelijkingen smakeloos, maar wel dat ze moeten vallen binnen het recht op vrije meningsuiting. Bovendien maken sommige politici in Israël hun tegenstanders regelmatig uit voor nazi’s. Zijn de politici die dit doen ook antisemitisch?’
‘De reactie van het kabinet was te gretig, te prematuur’
Wertheim heeft moeite met de reactie vanuit de politiek en vanuit diverse media op de rellen in Amsterdam van 7 november tussen Maccabi-supporters en Amsterdammers. ‘Er zijn wel erg snel conclusies getrokken, over hoe groot het probleem was, wie hiervoor verantwoordelijk waren, enzovoort. Ik vind dat we eerst het onderzoek moeten afwachten. Het kabinet sprak meteen over een integratieprobleem. Als het onderzoek concludeert dat dit daadwerkelijk een rol speelde tijdens de rellen, dan moeten we dit ook niet ontkennen. Maar de reactie van het kabinet was te gretig, te prematuur.’
Karikatuur
De gebeurtenissen in Amsterdam leidden tot een opinieoorlog in de kranten, op blogs en op social media, waarbij mensen hun ideologische tegenstanders antisemitisme verweten, of islamofobie en racisme. Wertheim beziet het allemaal van een afstandje, vertelt hij. ‘In dit soort discussies reageren mensen op de extremen van de andere kant. Daardoor lijkt het alsof er alleen extreme posities zijn. Mensen maken een karikatuur van de tegenpartij, die slechts uit extremisten zou bestaan. En door daar vervolgens weer harde dingen over te zeggen verscherpen ze de tegenstellingen nog meer. Er zijn ook gematigde en genuanceerde geluiden, neem bijvoorbeeld GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans.
Maar bij een programma als Vandaag Inside kijken ze alleen naar de extreme stemmen ter linkerzijde, waarmee ze direct ieder links geluid in diskrediet brengen. Aan de andere kant gebeurt overigens hetzelfde. Daar is nu soms de teneur dat er helemaal geen antisemitisme in het spel zou zijn geweest op 7 november, omdat sommigen de incidenten aangrepen om het integratieprobleem op de agenda te zetten.’
‘De strijd tegen antisemitisme moet worden losgekoppeld van het verdedigen van Israël’
Tot slot: hoe zorg je ervoor dat antisemitisme echt wordt teruggedrongen? Wertheim denkt even na en antwoordt dan: ‘Allereerst moet er een einde aan de oorlog komen in Gaza. Dat is een enorme aanjager van het antisemitisme. Maar hierop hebben we helaas vrijwel geen invloed. Daarnaast moet de strijd tegen antisemitisme worden losgekoppeld van het verdedigen van Israël. Dat zorgt immers voor inflatie van het begrip antisemitisme, dat het wordt gepolitiseerd en door sommige mensen niet meer serieus wordt genomen. Ten slotte moeten we antisemitisme en racisme niet tegenover elkaar zetten, wat nu te veel gebeurt, maar beide kwaden in samenhang bestrijden.’
Nu u hier toch bent...
Goede journalistiek kost geld. Leden en donaties maken onze gebalanceerde berichtgeving over biculturaliteit, zingeving en vrijheid mogelijk. Steun ons daarom als u ons werk belangrijk vindt.
Vertel mij meer!