‘Ik geef de moed niet op, ik vertrouw erop dat het geweten van het volk uiteindelijk zal zegevieren. Je kunt mensen niet eeuwig voor de gek houden.’

Vlak voor de zomer verscheen een interview in deze krant met de Koerdisch-alevitische politica Zarife Atik uit Turkije, een topbestuurder van de democratisch-socialistische partij HDP die sinds afgelopen februari in Nederland verblijft. Ze verklaarde in dat interview dat ze overwoog asiel aan te vragen in Nederland, omdat in Turkije een arrestatiebevel is uitgevaardigd tegen haar op basis van terreurbeschuldigingen. Het interview kreeg positieve reacties van lezers (en natuurlijk ook negatieve reacties doorspekt met haat en aantijgingen zoals ‘landverrader’ en ‘terrorist’). Velen vroegen om een vervolginterview met Atik; men wilde weten hoe het met haar ging en of ze wel of niet teruggekeerd was naar Turkije. Uw reporter nam opnieuw contact met haar op en kwam erachter dat ze inmiddels een asielaanvraag heeft ingediend in Nederland en verblijft in een vluchtelingenkamp.

De vorige keer dat ik je sprak twijfelde je nog over of je asiel wilde aanvragen in Nederland. Je liet je besluit afhangen van de Turkse parlements- en presidentsverkiezingen van 24 juni. ‘Als het regime verliest, keer ik huiswaarts’, zei je hoopvol. Het regime heeft aan het langste eind getrokken, dus jij bent voorlopig ver van huis. Hoe voelt dat?
‘Zoals het er nu naar uitziet, kan ik niet terugkeren. Natuurlijk wil ik terugkeren, omdat mijn man, dochters, moeder, vrienden, partijgenoten en andere dierbaren, mijn decennialange strijd voor democratie, kortom heel mijn leven, daar is. Het was dan ook niet gemakkelijk voor mij om de knoop door te hakken en hier asiel aan te vragen. Ik heb er goed over nagedacht. Ik heb lang geworsteld met mezelf. Allerlei vragen spookten door mijn hoofd. Als mijn asielaanvraag wordt ingewilligd, hoe gaat mijn leven er dan uitzien, wat ga ik hier doen, hoe lang blijf ik hier? Na de coup van 1980 emigreerden veel linkse, socialistische generatiegenoten naar West-Europese landen, maar ik bleef. De situatie in Turkije is nu echter zelfs erger dan na de coup van 1980, daarom pas ik deze keer. Als ik terugga riskeer ik een lange gevangenisstraf. Ik ben geen twintig meer, ik ben zestig, niet veel zestigers komen de Turkse gevangenis levend uit. Ik heb mijn asielaanvraag ingediend op 2 juli. Op die dag vond vijfentwintig jaar geleden het Bloedbad van Sivas plaats, dat aan vijfendertig mensen, vooral alevitische intellectuelen en kunstenaars, het leven kostte.’

Wat als je asielaanvraag wordt geweigerd?
‘Dat zou betekenen dat Nederland mij overlevert aan de ongenade van Erdogan. Maar ik heb vertrouwen in een goede afloop, want Nederland is een ontwikkeld land, een democratische rechtsstaat. Democratieën leveren doorgaans geen onschuldige mensen uit aan tirannen.’

En als je asielaanvraag wordt ingewilligd?
‘Dan richt ik mij op integreren in Nederland, wat begint met het leren van de taal. Of ik later, wanneer het beter gaat in Turkije wel of niet terugkeer doet er niet toe, want zolang ik hier ben, moet ik integreren. Let wel, integreren, niet assimileren, want diversiteit is een verrijking. Daarnaast wil ik mijn strijd als HDP’er hier voortzetten. Tienduizenden mensen zitten vast in Turkije, onder wie duizenden HDP’ers. De HDP is de enige partij in het land die écht zegt waar het op staat, over de repressie, de mensenrechtenschendingen, de ziekelijke propaganda, de corruptie en het nepotisme. Daar betaalt de partij nu de prijs voor. De strijd van de HDP is broodnodig en moet, hoe en waar dan ook, gevoerd blijven worden.’

Wat voor mensen verblijven zoal in het vluchtelingenkamp?
‘Veel vluchtelingen uit Syrië en Afrikaanse landen, zoals Eritrea en Soedan, maar ook uit onder meer Oekraïne, Rusland en Turkije. Uit Turkije is er bijvoorbeeld een groep HDP’ers, zoals familieleden van HDP-bestuurders en een jongeman die beschuldigd wordt van het ‘beledigen’ van Erdogan. De meeste vluchtelingen uit Turkije zijn van de Gülen-beweging. Net als de HDP’ers hebben zij opmerkelijke, ontroerende verhalen. Bijvoorbeeld verhalen over hoe ze via de Egeïsche Zee zijn gevlucht naar Griekenland en hoe velen, onder wie kinderen, onderweg zijn verdronken. Verschrikkelijk. Of het verhaal van een man die drieëndertig jaar in Nederland heeft gewoond, met pensioen is gegaan, afstand heeft genomen van zijn Nederlandse nationaliteit en naar Turkije is vertrokken, om vervolgens Turkije te ontvluchten, eerst naar Griekenland en uiteindelijk weer terug naar Nederland waar hij asiel heeft aangevraagd.’

CHP’er Ince werd door opiniepeilers getipt als favoriet om Erdogan te verslaan in de presidentsverkiezingen. Ben je teleurgesteld in Ince en de CHP?
‘Ook ik dacht dat een serieuze mogelijkheid bestond dat het regime zou verliezen. De toespraken en beloften van Ince, de manier waarop hij verschillende groepen bij elkaar wist te brengen en tijdens verkiezingsbijeenkomsten de pleinen en zalen vol wist te krijgen, hadden mij en vele anderen hoop gegeven. Ik had het gevoel dat het politieke tij zou keren. Helaas is dat niet gebeurd. De democratie heeft verloren, de rechtsstaat is uitgeschakeld. De situatie was al uitermate zorgwekkend, maar met de verkiezingen van 24 juni is Turkije een hel geworden voor de democratisch gezinden. De CHP kan zich maar niet losmaken van haar traditionele staatsgeoriënteerde politieke visie. Dat vormt het grootste obstakel voor de partij om een grotere groep kiezers aan zich te binden. CHP’ers denken nog steeds ‘dit is onze staat, ons systeem, blijf er vanaf’. Ze lijken zich niet te beseffen dat de staat en het systeem inmiddels gedomineerd worden door de AKP. Daarnaast heeft de CHP vanaf de oprichting van de republiek in 1923 decennialang een bizarre, repressieve ideologie proberen op te leggen aan de bevolking. De partij noemde dat laïcisme, maar iedereen die weet wat laïcisme is, weet dat wat de partij probeerde af te dwingen weinig te maken had met laïcisme. Het was pure repressie. Een voorbeeld van die repressie was de obsessie van de partij om vrouwen ervan te weerhouden een hoofddoek te dragen in openbare gebouwen. Dat soort belachelijke, nutteloze maatregelen hebben de politieke islam groot gemaakt in Turkije. De AKP, die de anti-islamitische obsessies van de CHP heeft gebruikt om conservatieven voor zich te winnen, heeft haar succes voor een groot deel dan ook te danken aan de CHP. Verder weet de CHP nog steeds niet hoe ze effectief oppositie kan voeren. De partij heeft geen poot om op te staan. De partij toont veel te weinig lef, zegt zelden de dingen die gezegd moeten worden en draait om de feiten heen. Zo bood Ince na de verkiezingen geen weerstand tegen het regime. Hij erkende en accepteerde de verkiezingsresultaten, terwijl er zoveel meldingen waren van stemfraude en andere onregelmatigheden. De miljoenen mensen die hun hoop hadden gevestigd op de CHP zijn met volstrekt lege handen achtergebleven.’

Zou Demirtas (gedetineerde HDP-leider) het dan beter hebben gedaan als hij op vrije voeten was?
‘Demirtas zou zijn rug recht hebben gehouden en weerstand hebben geboden. Daarom zit hij in de gevangenis.’

Wat is de oplossing voor Turkije?
‘Het implementeren van westerse standaarden op het gebied van democratie en rechtsstaat. Mensenrechten dienen de hoogste prioriteit te hebben. Dat lijkt nu verder weg dan ooit door de barre omstandigheden die het regime Erdogan heeft gecreëerd. Maar vergis je niet, het is geen utopie, want er bestaat nog altijd een democratiecultuur in Turkije. Onder morele leiders rijpt die cultuur, de bevolking plukt daar de vruchten van, terwijl onder immorele leiders die cultuur wordt uitgehold. De republiek bevindt zich nu in de extreemste uithollingsfase sinds haar oprichting. Erdogan is vastbesloten een Midden-Oosten-land à la Iran te maken van Turkije. Maar de democratische krachten in Turkije zijn niet dood, ze zullen Erdogan overleven, net zoals ze vele anderen vóór Erdogan hebben overleefd.’

Je blijft hoopvol.
‘Ik ben ervan overtuigd dat langzaam maar zeker steeds meer en meer mensen zullen ontwaken uit hun roes en zullen zeggen ‘en nu is het genoeg geweest’. Dat heeft tijd nodig, vooral omdat de vrije pers vrijwel compleet is weggevaagd en desinformatie wijdverspreid is. Ik geef de moed niet op, ik vertrouw erop dat het geweten van het volk uiteindelijk zal zegevieren. Je kunt mensen niet eeuwig voor de gek houden.’