Rikko Voorberg, theoloog en oprichter van stichting We Gaan Ze Halen, kon het niet langer aanzien: de staat die laks omgaat met vluchtelingen, mensen die op de rand van wanhoop verkeren. Daarom besloot hij in actie te komen. ‘We willen zorgen dat Nederland zich aan zijn beloftes houdt.’

‘Officieel hebben we stichting We Gaan Ze Halen opgericht zodat we de staat voor de rechter konden dagen’, lacht theoloog en oprichter Rikko Voorberg tijdens een videocall. Dat was in 2016. Sindsdien heeft zijn burgerinitiatief vaker in de nationale spotlights gestaan. In 2018 bijvoorbeeld, toen We Gaan Ze Halen met vijftig auto’s naar Griekenland reed om vluchtelingen op te halen. Of in 2020, toen ze met een vliegtuig hetzelfde probeerden.

Het lukte We Gaan Ze Halen niet om daadwerkelijk vluchtelingen mee terug te nemen. Niet per auto, niet per vliegtuig. Het waren deels oprechte pogingen om mensen uit de wanhoop te redden, maar ook deels, geeft hij toe, een schreeuw om aandacht. ‘Tijdens de crowdfunding vertelden we: de kans dat het daadwerkelijk lukt is nul tot nihil. Toch wilden we eraan beginnen, omdat het voor verandering kan zorgen.’

Het onderwerp op de publieke agenda zetten om zo de overheid tot actie te dwingen, dat was het eigenlijke doel. ‘Iemand moest die beweging een andere kant opduwen, zodat we misschien méér zijn dan alleen hekkenbouwende, gewelddadige, uithalende anti-vluchtelingenmensen.’

Méér vluchtelingen naar Nederland, het is geen dogma. Voorberg wil simpelweg dat de staat zich aan zijn beloften houdt. Want Nederland beloofde in 2017 om negenduizend vluchtelingen op te nemen, maar deed dit alsmaar niet. Voorberg, secretaris Johannes van den Akker en penningmeester Suzan Doodeman waren het stilzitten zat: ze vormden stichting We Gaan Ze Halen, klaagden de overheid aan en organiseerden twee tochten naar Griekenland.

En nu, nadat een andere activist van de NGO Team Humanity om hulp vroeg, gaat We Gaan Ze Halen proberen Afghanen naar Nederland te halen vanwege de machtsovername van de Taliban in augustus vorig jaar. Het ging eerst om zeven mensen, waar nu de papierwinkel voor in orde wordt gebracht. Inmiddels wordt er geld ingezameld voor reisdocumenten zodat een groep van twintig mensen uitzicht op evacuatie heeft, vertelt Voorberg enthousiast.

Waarom zijn jullie juist bezig met Afghanen?

‘Volgens Buitenlandse Zaken is de evacuatie gestokt vanwege gebrek aan reisdocumenten, dat schrijven ze overal. Een vriend van ons heeft een legale manier gevonden om via contacten een paspoortaanvraag te realiseren. Vluchtelingen kunnen in Afghanistan zelf geen reisdocumenten aanvragen, dan moeten ze zich gaan melden bij een officiële instantie en dat is onveilig. Maar er zijn meer plekken waar officiële paspoorten worden gecreëerd, en dan is het gewoon een kwestie van een aanvraagformulier en een betaling.’

Griekenland was deels een publiciteitsstunt. Dan denk ik: dat kan ook nu weer het geval zijn.

‘Een stunt zou ik het niet willen noemen, maar publiciteit was aanvankelijk nodig omdat Nederland eerst niet wilde evacueren, of niet leek te willen. Nu wil Nederland dat wel, dat staat in ieder geval in alle communicatie-uitingen. Dus dat neem ik van ze aan. Ik kan er van alles achter verzinnen, maar dat hoeft niet. Je kunt ook gewoon mensen op hun woord geloven. Geen reisdocumenten was het probleem, wij hebben een weg gevonden om die te regelen. Dat doen we dan.’

En het is 700 euro voor al die papieren, per persoon?

‘Wij schrokken er niet van. We hebben hele gekke bedragen gehoord van valse documenten in Italië en Griekenland. Dus wij waren dankbaar dat we het op een legale manier kunnen doen voor dít bedrag. De paspoorten zijn ondertussen in Afghanistan bij de juiste mensen aangekomen.’

Daarmee zijn ze nog niet in Nederland of Europa.

‘We kunnen niet alles maar we kunnen wél gewoon ergens beginnen. Als kleine organisatie ben je minder kwetsbaar dan een grote organisatie, met besturen en achterbannen. Wij kunnen op een gegeven moment zeggen: we failed. Het is mislukt. Maar hoe groter de organisatie, hoe afhankelijker je bent van de publieke opinie. Wij zeggen gewoon: volgens ons past dit bij wat er moet gebeuren, laten we het risico nemen. We zijn allemaal zelfstandig ondernemer, dus als iedereen je achterlijk vindt dan, nou ja, dan is het op een gegeven moment misschien klaar. En dan ga je verder met ondernemen.’

Dat klinkt wel makkelijk. Je kan roepen ‘We gaan dit proberen’ en als het niet lukt zitten er nauwelijks gevolgen aan verbonden.

‘We kunnen dit nu doen, we kunnen in 24 uur 24.000 euro crowdfunden omdat mensen vertrouwen dat we zorgvuldig zijn. Samen met Johannes van den Akker en Suzan Doodeman lopen we alles echt tot in den treure door. Als je dat vertrouwen één keer beschadigt, dan is het voorbij. Dat is het laatste wat we zouden willen. Die paspoorten zijn iets wat mensen nodig hebben, dat zegt Buitenlandse Zaken ook steeds. We hebben hier een weg die eerder bewandeld is en gewerkt heeft. Dat is één, en twee: wij kunnen snel handelen.’

‘Gaan wij mensen redden? Nee, we willen zorgen dat Nederland zich aan zijn beloftes houdt’

Ben je bekend met ‘white saviorism’, het fenomeen waarbij welgestelde, witte mensen de Ander ‘wel even gaan helpen’?

‘Ja. Ik ken het probleem.’

In hoeverre vind je dat zinnige kritiek op We Gaan Ze Halen?

‘Er heeft wel eens een verdwaalde stem ons van white saviorism beticht, maar het gebeurt weinig. Ik denk dat dat zo komt omdat we voortdurend in contact zijn met de mensen over wie het gaat. We checken altijd bij vluchtelingen: ‘Hebben jullie dit nodig? Werkt dit?’ We verzetten ons ook tegen vormen van white saviorism, waarbij noodhulp bijvoorbeeld de oplossing zou zijn. De mensen zelf vragen niet om noodhulp, maar juist om veiligheid, een toekomst en papieren.’

Dus door te luisteren naar de mensen in vluchtelingenkampen, ontloop je white saviorism?

‘Je kan in ieder geval zeggen dat het serieus nemen van de vraag van de mensen zelf belangrijk is. Uiteindelijk richten onze acties van We Gaan Ze Halen zich direct op onze regering. Gaan wij mensen redden? Nee, we willen zorgen dat Nederland zich aan zijn beloftes houdt. Ik heb de afgelopen jaren een quote in mijn achterhoofd van de Australische indigenous activiste Lilla Watson. Zij schrijft: ‘Als je hier kwam om te helpen, don’t bother. Als je hier kwam omdat je weet dat jouw vrijheid onlosmakelijk verbonden is aan de mijne, laten we dan samenwerken.’

Zetten jullie jezelf niet een beetje als witte redder neer in jullie YouTube-video over jullie vliegtuig-actie, door er zelf de hoofdpersoon in te zijn?  

‘Dat zou een reflectie kunnen zijn op de video, dat weet ik niet zo goed. We Gaan Ze Halen gaat over Nederlanders die doen waarvan ze vinden dat de regering het moet doen. Dus daar zit het interne gesprek. De spanning is zeker bij deze acties: over wie moet dit gaan? Het zou een verhaal moeten zijn over mensen die allemaal vastzitten en daar weg moeten. Maar het interne gesprek in Brussel, Nederland en de regering gaat niet over individuen die verplaatst gaan worden, het gaat altijd over: ‘Wij hebben toegezegd onze bijdrage te leveren, maar we doen het niet.’ Daar komen Nederlanders tegen in verzet. Ik vind het grootste ongemak misschien wel onze naam: We Gaan Ze Halen.’

Dat ontlokt de reactie wel een beetje: ‘We gaan even die mensen helpen, wij weten wat goed voor ze is.’

‘Er zit een anonimiteit in beide partijen: we gaan ze halen. Het woord ‘we’ hebben we altijd naar ‘Nederland’ toe geframed. Nederland heeft gezegd: ‘we gaan ze halen’. Dat was de belofte. Daar refereert het naar, dat proberen we ook in alle communicatie te verwerken. Maar als de regering zich niet aan die belofte houdt, dan moeten wij maar een start maken, wij zijn óók Nederland.’

Jij bent gereformeerd, toch?

‘Christelijk, zou ik zeggen.’

Speelt jouw geloof mee in jouw inzet voor We Gaan Ze Halen?

‘Ik denk dat meespeelt dat ik ben opgevoed en opgegroeid in een hele religieuze context. Tijdens mijn studie Theologie had ik het gevoel dat het een heleboel woorden waren die niet verder kwamen dan de muren van de kerk. Ik vroeg mij af: ‘Als het christelijke verhaal goed nieuws voor de hele wereld is, niet alleen voor mensen die dezelfde woorden spreken of in dezelfde cultuur leven, wát is dan goed nieuws aan dit verhaal?’ Dat ben ik gaan onderzoeken, en dat doe je het beste door op plekken te komen waar goed nieuws nodig is, waar de pijn zit. Je komt dan terecht tussen activisten, idealisten en theatermakers. Mensen die de moed hebben en de overtuiging dat er in het donkerste van onze samenleving iets te doen is, iets te vinden is dat waarde heeft.’

Wat drijft jou verder om hiermee door te gaan? Je verkeert regelmatig in onzekerheid en je moet telkens verantwoording afleggen aan donateurs.

‘Omdat het maar een fractie van de onzekerheid is waar vluchtelingen mee zitten. Zij betalen duizenden euro’s aan mensen van wie ze weten dat het slechte mensen zijn, mensensmokkelaars. In de hoop dat ze weer een stapje verder komen. Die moeten echt veel gekkere dingen doen om te overleven. Zij kúnnen de moed niet opgeven, dus daarom kan ik dat ook niet.’