Sharda Nandram wordt vandaag officieel hoogleraar Hindoe-spiritualiteit en Samenleving aan de Vrije Universiteit Amsterdam. ‘Ik hoop dat mensen natuurlijker over spiritualiteit gaan denken’, zegt ze. Spiritualiteit is volgens haar namelijk veel dichterbij dan we vermoeden.

Het was even zoeken voor haar. Dat spiritualiteit antwoorden zou kunnen bieden op haar vragen – daar heeft ze eerst niet bij stilgestaan. Sharda Nandram probeert al van jongs af aan te doorgronden hoe mensen in elkaar zitten. Waarom doen ze wat ze doen? Wat beïnvloedt hun gedrag? Suriname, waar ze geboren en getogen is, leende zich bij uitsteek voor observaties.

‘Je hebt er zo veel verschillende culturen en allerlei soorten mensen. Ik wilde weten wat er achter menselijk gedrag schuilt.’ Daarom ging ze psychologie studeren, met het idee om later als klinisch psycholoog aan de slag te gaan. Ze koos voor de Universiteit van Amsterdam, pakte haar koffers en verhuisde op haar negentiende naar Nederland. Al snel bleek dat ze zich meer kon vinden in de arbeids- en organisatiepsychologie dan in de ‘probleemkant van de psychologie’.

In 1999 dook spiritualiteit voor het eerst op in haar carrière. Dat jaar vroeg Nandrams werkgever, de Nyenrode Business Universiteit, haar om te helpen met een onderzoek bij de opzet van een centrum voor ondernemerschap. Hiervoor interviewde ze veel ondernemers. Het viel haar op dat de bevraagden vaak met existentiële vragen zaten.

Sommige mensen vroegen zich af hoe ze moesten leven nadat ze maatschappelijk succesvol waren geworden, maar de maatschappij hen allerlei normen oplegde. Bovendien bleek dat het onzichtbare aspect van de werkelijkheid, de intuïtie, een belangrijke rol speelde bij het maken van beslissingen, het omgaan met tegenslagen en het inzien van nieuwe kansen. Nandram ging verder aan de slag met spiritualiteit toen professor Paul de Blot, hoogleraar Business Spiritualiteit op Nyenrode, in 2006 voorstelde om samen deze leerstoel op te bouwen.

Sinds januari 2008 reist Nandram regelmatig naar India, waar haar grootouders vandaan komen, om spiritualiteit zelf te beleven. Ze bezocht verschillende ashrams (bezinningsplaatsen) om spirituele technieken onder de knie te krijgen.

‘Ik probeerde van alles uit. In de praktijk is het zo dat er voor iedereen iets anders werkt. Sommigen beginnen hun dag met yoga, anderen met meditaties. Terwijl de een soelaas vindt in het reciteren van mantra’s, gaat de ander naar buiten om in de natuur te zijn.’ Het doel is telkens hetzelfde: je eerst verbinden met jezelf en je energiekracht vinden, om vervolgens naar buiten te treden en je verbonden te voelen met de werkelijkheid om ons heen.

Verbinding is het sleutelwoord in het werk van Nandram. Hindoegeschriften bieden een holistische en coherente kijk op de wereld. Nadram: ‘Alles staat met elkaar in verbinding. Spiritualiteit geeft ons de ruimte om ons open te stellen voor de realiteit, met al haar diversiteit en verschillende perspectieven. Deze benadering is cruciaal om complexe fenomenen en het menselijke gedrag te begrijpen. En om de wereldwijde problemen op te lossen, waarmee we tegenwoordig worden geconfronteerd. Denk aan de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Je kan al die puzzelstukken – zoals armoede, honger, klimaatverandering – niet afzonderlijk aanpakken. Een integratieve benadering, waarbij we allemaal betrokken worden, elkaars perspectieven en doelen begrijpen en in samenhang bestuderen, is doorslaggevend.’

Samenhang en saamhorigheid zijn niet alleen vereist om de verschillende uitdagingen in de maatschappij aan te gaan, maar de mens heeft ook behoefte hieraan. De drang om erbij te horen, om deel uit te maken van een krachtiger geheel en de behoefte aan spiritualiteit nemen volgens Nandram toe. ‘Het lijkt mij logisch dat mensen meer houvast nodig hebben in deze onzekere en complexe tijden, waarin technologische vooruitgang steeds sneller gaat, wat een enorm aanpassingsvermogen van mensen vergt.’

‘We gaan ons steeds vaker afvragen wie wij zijn en waarom wij bestaan’

In haar oratie spreekt Nandram over de rol van spiritualiteit in de vierde industriële revolutie, het tijdperk van kunstmatige intelligentie en robotica. Door de wijdverbreide toepassing van technologie in ons leven vervaagt volgens haar de grens tussen de waarneembare en kunstmatige werkelijkheid. We leven als het ware in twee werelden: hier en nu en digitaal. Dat roept existentiële vragen op. ‘We gaan ons steeds vaker afvragen wie wij zijn en waarom wij bestaan.’

Oorspronkelijk boden religieuze voorschriften antwoorden. Nu de aandacht voor religie in het algemeen lijkt af te nemen, is er volgens Nandram meer ruimte voor de spirituele ervaring, als kennis- en energiebron. Het fungeert als een anker, voor het dagelijks leven, maar ook in het bedrijfsleven.

‘Sommige bedrijven bieden hun medewerkers meditatietrainingen aan of nodigen een guru of monnik uit om mensen te inspireren out of the box te denken. Spirituele technieken zijn ook ingebed in de veranderingsmanagement. Het is namelijk ontzettend moeilijk om iemands gedrag bij te stellen.’

Vijftien jaar geleden, toen Nandram met haar onderzoek begon, wilden Nederlandse ondernemers de resultaten van gesprekken over spiritualiteit liever niet openbaar vermeld zien. Uit vrees voor imagoschade. Ondertussen zijn sommige technieken, zoals bijvoorbeeld meditatie, mainstream geworden. Daarom vindt Nandram het des te belangrijker om spiritualiteit een plaats te geven binnen de wetenschap.

‘Op dit moment staat het onderzoek naar spiritualiteit nog in de kinderschoenen. In verschillende wetenschappen is er aandacht voor – in de antropologie, psychologie, filosofie en economie – maar er bestaat nog geen gemeenschappelijke basisdefinitie. Gedurende mijn onderzoek heb ik ongeveer 140 verschillende omschrijvingen verzameld. Om deze kwestie verder grondig te onderzoeken is er een gemeenschappelijke taal nodig, zodat verschillende experts weten waar hun collega’s naar refereren.’

Een gebrek aan een eenduidige definitie is niet de enige uitdaging in het bestuderen van de spiritualiteit. Nandrams leeropdracht is veel breder. ‘Het hindoeïsme is als een kennisboom met heel veel bladeren. Je kan er echt heel veel uit halen. Op dit moment focus ik mij op de spirituele begeleiding in de diverse domeinen van de zorg, in het bijzonder de ouderenzorg, de palliatieve en de terminale zorg. Maar omdat het zo’n breed thema is ben ik wel even zoet met mijn leeropdracht.’

Nandram vertelt dat ze altijd blijft doorleren. ‘Het is een kwaliteit die je steeds verder ontwikkelt. Dat proces is nooit af. Het is een weg die iemand onderneemt om een verbinding te creëren met de eigen potentie, met een ander en met de rest van het universum.’ Hindoeïsme is eigenlijk een westerse term, legt Nandram ten slotte uit. ‘Hindoes zelf noemen hun geloof ‘sanatana dharma’, dat betekent ‘de eeuwige leer’.’