‘Onder het mom van ‘we gaan IS aanpakken’, worden de Koerden aangepakt.’

De Turkse regering steunt IS en soortgelijke terreurgroepen. Die bewering is het afgelopen jaar veelvuldig naar voren gebracht door Turkse oppositiepartijen, journalisten, academici en andere waarnemers. Ook CDA-Tweede Kamerlid Raymond Knops, die namens zijn partij woordvoerder Buitenlandse Zaken en Defensie is, twijfelt er niet aan. ‘Er zijn ontzettend veel aanwijzingen dat dit tot op het hoogste niveau aan de hand was’, aldus Knops in een interview met deze krant.

Er zijn meerdere keren Kamervragen gesteld aan minister Bert Koenders (Buitenlandse Zaken) over de mogelijke Turkse steun aan IS en soortgelijke terreurgroepen in de regio. Ook door u. Steunt de AKP-regering terreurgroepen?
‘Er zijn ontzettend veel aanwijzingen dat dit tot op het hoogste niveau aan de hand was. Het feit dat de Turkse regering het telkens ontkent, is voor mij geen geruststelling. Integendeel. Dat de Amerikaanse ambassadeur, maar ook vele anderen erover schrijven, de officier van justitie die de zaak onderzocht is opgepakt, iedereen die deze zaak onderzoekt zelf vervolgd wordt, zijn buitengewoon verdachte omstandigheden. Er zijn te veel aanwijzingen, en te veel uit betrouwbare bronnen, om te zeggen ‘het is een complot tegen de regering’. Ik geloof dat niet. Ik ben van mening dat de AKP-regering op een aantal punten passief dan wel actief de verkeerde dingen heeft gedaan.’

U bent persoonlijk overtuigd van die steun?
‘Ik zeg dat er veel aanwijzingen zijn die daarop wijzen en het te gemakkelijk is om genoegen te nemen met de antwoorden van Koenders, die zegt dat de Turkse regering het ontkent. Bij de Turkse wapen- en munitietransporten naar Syrië ging het bijvoorbeeld tot het hoogste niveau en wellicht tot Erdogan, blijkt uit uitgelekte telefoongesprekken. Om dan te zeggen dat de president en regering van niets weten, lijkt mij moeilijk vol te houden.’

De AKP-regering beweert juist dat ze IS bestrijdt.
‘Dat ze nu kiezen om IS wel aan te pakken na een heel lange tijd passiviteit, sterker nog na IS zelf gefaciliteerd te hebben, vind ik niet overtuigend. Absoluut niet. Het heeft er alle schijn van dat deze stap is gezet om redenen die te maken hebben met de binnenlandse politiek. Turkije gaat zich opeens mengen in het conflict, het lijkt wel alsof het land een dubbele agenda heeft. Onder het mom van ‘we gaan IS aanpakken’, worden de Koerden aangepakt.’

In de Turkse media doen geruchten de ronde dat Erdogan zowel in Turkije als door het Internationaal Strafhof (ICC) vervolg gaat worden voor onder meer zijn rol in het leveren van wapens en munitie aan terreurgroepen. Wat vindt u daarvan?
‘Eerlijk gezegd is het ICC de afgelopen tijd niet zo succesvol geweest. Ik snap die strafrechtelijke kant, maar ik zou persoonlijk liever de politieke lijn bewandelen en tegen Erdogan zeggen ‘wat jij daar doet draagt niet bij aan stabiliteit in je land of regio’. Want stabiliteit is vooral in het belang van Turkije zelf.’

U bent kritisch over de houding van de Nederlandse regering tegenover de AKP-regering. Wat wilt u precies dat Koenders doet?

‘We hebben de afgelopen anderhalf jaar samen met collega Pieter Omtzigt onze minister van Buitenlandse Zaken uitgedaagd wat betreft Turkije. We hebben concreet gezegd: ‘Doe een onafhankelijk onderzoek, bijvoorbeeld een VN-onderzoek, naar de situatie in Turkije. Want er is bewijs van wapen- en munitietransporten naar IS. De officieren van justitie die dat boven water hebben gebracht worden vervolgd en er is groeiende druk op journalisten die over deze zaak berichten.’ Er is heel veel mis en heel veel onduidelijkheid. Onze regering zegt wat ze van de Turkse regering hoort en die ontkent natuurlijk altijd dat ze IS hebben gesteund of IS’ers hebben doorgelaten. Dus daar komen we niet verder mee. Ik zie bij Koenders een heel afwezige houding als het om Turkije gaat, hij durft geen stelling te nemen.’

Hoe verklaart u Koenders’ ‘afwezige houding’?
‘Op heel veel vragen krijgen we geen antwoorden. ‘We krijgen geen reactie’, ‘het wordt niet bevestigd’, zegt hij dan. Dus accepteer je het dan zomaar? Koenders accepteert heel veel, ja. Het kan zijn dat handelsbelangen een rol spelen. Tegelijkertijd denk ik, omdat ik met veel Turken contact heb, dat die handel gewoon door blijft gaan. Ik snap niet waarom Koenders niet veel duidelijker kan zijn tegen de Turkse regering. Hij heeft de mondvol van mensenrechten over de hele wereld, maar als het om Turkije gaat, vindt hij het heel ingewikkeld.’

Is het puur economisch of spelen er ook andere zaken?
‘Het feit dat er door de Nederlandse regering zo omzichtig wordt gereageerd op zulke verzoeken, geeft te denken. Iedereen heeft er natuurlijk belang bij dat Turkije een goede bondgenoot is, maar dat betekent ook dat de Turkse regering mensenrechten moet respecteren en handelen als een rechtsstaat. Net als iedereen ben ik ontzettend blij dat Turkije heel veel doet voor de opvang van vluchtelingen en weet ik dat het in de regio geen gemakkelijke situatie betreft, maar dat is geen alibi om allerlei dingen te doen die in strijd zijn met onze grote missie om terrorisme aan te pakken.’

Het vredesproces tussen de AKP-regering en de PKK is aan zijn einde gekomen. Hoe is men van een vredesproces weer tot oorlog gekomen?
‘Wat ik – en samen met mij meerdere mensen – niet begrijp, is hoe Erdogan eerst aan een vredesproces begon en nu door de verkiezingsnederlaag en de opkomst van de HDP (linkse pro-Koerdische partij, red.), die hij als een bedreiging ziet, zo snel van koers verandert. De aanslag na de verkiezingen in Suruc heeft er toe geleid dat hij zich anders is gaan opstellen. Ik keur geen enkele vorm van geweld goed, ook niet vanuit Koerdische kant. De situatie in Turkije is enorm verslechterd en de verantwoordelijkheid van Erdogan daarin is zeer groot.’

De onderdrukking van de persvrijheid in Turkije bereikte onlangs een nieuw dieptepunt met de politie-inval in het hoofdkantoor van een regeringskritische mediagroep. Ook andere media zouden aan de beurt zijn. Kunnen we nog wel spreken van persvrijheid in Turkije?
‘Van een ‘absolute’ persvrijheid kunnen we zeker niet spreken. Mensen riskeren nu vervolgd te worden en de straffen zijn niet mals. Journalisten die zich nu uitspreken zijn buitengewoon moedig en lopen risico’s die ze als journalist niet zouden moeten lopen. Ik denk ook dat een heleboel journalisten zich zelfcensuur opleggen. Ze weten ongeveer waar de grenzen liggen. Als de Turkse regering zegt dat er niet zoveel journalisten worden opgepakt, moet ze er ook bij melden dat journalisten in Turkije heel vaak bepaalde zaken niet aan de orde durven te stellen. Het is de afgelopen jaren écht de verkeerde kant op gegaan. Er is in plaats van vooruitgang, achteruitgang geboekt. Een land in die regio met die verantwoordelijkheden, die uitstraling, die invloed, zou de andere kant op moeten gaan.’

In Duitsland zijn onlangs Turkse spionnen gearresteerd die tegenstanders van Erdogan zouden bespioneren en moskeeën van Diyanet (Turks Presidium voor Religieuze Zaken) daarvoor als basis zouden gebruiken. Kunnen we met zekerheid zeggen dat een vergelijkbaar scenario ook niet in Nederland aan de hand is?
‘Nee, dat kunnen we niet zeggen. Spionnen opereren per definitie onder de radar en als ze niet worden opgemerkt, kunnen ze het ook hier doen. Er wordt al langer gesproken over de lange arm van Erdogan in Europa. Als mensen hier vervolgd worden op basis van informatie die door spionage is verkregen, moet dat voorkomen worden. Als het in Duitsland gebeurt, lijkt het me dat het ook wel in Nederland aan de hand zal zijn.’