Deze ramadan stelt de Kanttekening elke dag een vraag aan een Nederlandse moslim. Hoe beleven zij de vastenmaand in coronatijd? Op ramadan-dag 4: psycholoog Hanan Haddouch. Zij heeft een psychologiepraktijk in Amsterdam-Zuidoost. Wekelijks geeft Haddouch psycho-educatie en tips om mentaal gezond(er) door de coronacrisis heen te gaan: Therapy Tuesday. Daarnaast plaatst ze regelmatig een (kennis)quiz en zelftesten voor haar volgers op social media. Hiermee hoopt Haddouch psychologische zorg laagdrempelig te maken en een mentaal fittere (online) community te bouwen.

Wat verwacht u dat de ramadan in coronatijd met de psyche van mensen doet?

‘De avondklok heeft natuurlijk wel invloed op mensen. En gebrek aan autonomie op dit moment ook. Het heeft invloed op ons leven, onze mentale gezondheid en vitaliteit. We zijn ook al een jaar verder, dus de buffer is op. De batterij is bij heel wat mensen leger, en we zijn vermoeid omdat we minder hebben kunnen opladen het afgelopen jaar. Over zijn geheel genomen hebben veel mensen het best moeilijk, en tijdens de ramadan kan dat zwaarder zijn. Het is afhankelijk van hoe de gezinssituatie is, maar ook de kwaliteit van het leven. Hoe ervaart iemand normaliter de ramadan? En wat is de consequentie van de coronacrisis hierop? Dat betekent ook dat de gezelligheidsfactor er niet of minder zal zijn in de avond: ‘s avonds niet naar de moskee en geen iftarmaaltijd met een grote groep.

‘Mensen zijn prikkelbaarder geworden, de mentale buffer is minder, dus ik denk dat het tijdens de ramadan alle kanten op kan gaan. Ongetwijfeld zijn er mensen die nog steeds van de ramadan kunnen genieten. Je weet dat je niet alleen bent, je doet het samen, je lijdt ook samen. Je denkt: ‘Hé ik ben niet de enige die het moeilijk heeft’, een collectief gevoel als het ware.

‘We denken nu wat negatiever door die lege batterij, dus we hebben wat extra tools nodig om bij bezinning en reflectie stil te staan’

‘Het kan misgaan als andere mensen stiekem ‘illegaal’ samenkomen en het gezellig hebben, terwijl jij je wel aan de regels houdt. Dat je in je eentje aan het eten bent, je eigen harira aan het maken bent of je eigen chebakia. Het voelt oneerlijk als andere mensen het wel gezellig hebben en jij niet. Dat kan voor een missing out-gevoel zorgen. Maar ik denk dat de meeste moslims zich wel aan de coronamaatregelen houden en doen aan collective suffering, in het besef dat je er niet alleen voorstaat in deze vreemde tijden.

‘Voor mensen die met sociale angsten kampen is deze situatie minder vervelend. Ze hoeven nu niet op bezoek bij andere mensen. Er zijn mensen die sommige gevolgen van de coronacrisis helemaal niet erg vinden. Alleen heb je nu geen keuze. En gebrek aan keuze is wel iets wat ons allemaal beïnvloedt.

‘De ramadan is ook een maand van bezinning, een maand voor reflectie, en dan kan de lockdown ook functioneel zijn. Het voordeel is dat je nu niet te veel afgeleid wordt door andere mensen en randzaken. Ik heb vorig jaar voor mijzelf een formulier opgesteld om iedere dag bij te houden wat mij is gelukt. Een soort combinatie van mindfulness met de gebedstijden erbij, om stil te staan bij wat ik heb bereikt op een dag. Je kan kleine doelen noteren met wat gelukt is, waar je dankbaar voor bent.

‘Dat kan echt heel klein zijn. Soms is het misschien wel: ‘Het is mij gelukt om vandaag te vasten’, ‘Het is mij gelukt om een gebed op tijd te doen’, ‘Het is mij gelukt om gezond te eten’, of: ‘Het is mij gelukt om in om in de ochtend vroeg op te staan’. Dat zijn kleine overwinningen, maar wel belangrijk om bij stil te staan.

‘We denken nu wat negatiever door die lege batterij, dus we hebben wat extra tools nodig om bij bezinning en reflectie stil te staan. Tijdens de ramadan sta je stil bij dingen tijdens het gebed, maar je kan ook mindful in het gebed zitten, mindful in de reflectie zitten. Dat moeten we onszelf gewoon extra aanleren. Want in een flow van negativiteit, omdat de buffer minder is, is het moeilijker om te bezinnen en te reflecteren.

‘Voor mij persoonlijk werkte dat formulier vorig jaar goed, want ik vond het te zwaar vorig jaar. Van mijn schoonmoeder kreeg ik op een dag chebakia en ik moest daar echt van huilen, omdat ik dat echt had gemist. Het is echt belangrijk om stil te kunnen staan en de dankbaarheid die je hebt te voelen.’