Na de excuses voor het slavernijverleden volgde een komma, geen punt, zei Mark Rutte in 2022. Maar wat moet er gebeuren na de komma?

Schoolbestuurder Dave Ensberg van stichting Zonova, bestuursvoorzitter van de Martin Luther King Lezing en voorzitter van de Maatschappelijke Alliantie, vindt het goed dat het kabinet-Rutte IV 200 miljoen euro heeft uitgetrokken voor bewustwording. ‘Het afgelopen jaar zijn er mooie dingen georganiseerd. Zoals de Boni Musical die ik laatst in de Utrechtse schouwburg zag, over de Surinaamse opstandelingenleider die vanuit de jungle tegen de plantagehouders vocht. Daar kwam ook een heel divers publiek op af, zwart én wit. Maar veel belangrijker nog zijn de lokale initiatieven, die buiten de landelijke overheid om worden georganiseerd. Denk bijvoorbeeld aan het recente onderwijscongres over dekolonisatie in Rotterdam.’

Boni en Tula

Sinds kort is Ensberg schoolbestuurder van negentien basisscholen met samen vijfduizend kinderen in Amsterdam Zuidoost. ‘Wij willen aandacht voor meerdere perspectieven in het geschiedenisonderwijs’, vertelt hij hierover. ‘Geen eenzijdig eurocentrisch perspectief meer, dus alleen de Grieken en Romeinen en vermeende Hollandse helden als Piet Hein. We moeten juist kijken naar de wereldgeschiedenis en naar helden als Boni en Tula, waarmee leerlingen van kleur zich kunnen identificeren. Ook de Tweede Wereldoorlog moet je meer in mondiaal perspectief zien. Wat gebeurde er in die jaren in Marokko bijvoorbeeld? Of in Suriname? Leerlingen moeten zich kunnen herkennen in het onderwijsaanbod. Met meer dan 130 van onze leerlingen lopen we tijdens Keti Koti ook naar het slavernijmonument in het Oosterpark, omdat het slavernijverleden en de doorwerking daarvan heel belangrijk voor hen is.’

´Bij vrijheid hoort ook verantwoordelijkheid´

Musicus en documentairemaker Orville Breeveld, bekend van de tv-serie ‘Nieuwe Blik Terug’ over invloedrijke zwarte historische personen, vindt aandacht voor het slavernijverleden en de Nederlandse excuses hiervoor in principe oké. Maar wel waarschuwt hij de Afro-Nederlandse gemeenschap. Ze moet haar identiteit niet te zeer op het slavernijverleden baseren. ‘Het allerbelangrijkste is dat de mensen die in slavernij geboren zijn niet meer leven’, zegt hij. ‘We moeten ons nu focussen, als nazaten, hoe je je in deze samenleving kunt ontwikkelen. Als je je alleen concentreert op het slavernijverleden als Afro-Nederlandse gemeenschap, dan kom je nooit tot een positieve kijk. Ons perspectief moet breder worden. Op 1 juli vieren we onze vrijheid. En dat is leuk en aardig. Maar tegelijkertijd: bij vrijheid hoort ook verantwoordelijkheid. We zijn verantwoordelijk voor onze eigen daden, hoe we ons leven inrichten, welke keuzes we maken. Als we kijken naar de Nederlandse samenleving en de Afro-Nederlandse gemeenschap, dan zie je naast positieve ontwikkelingen ook veel problemen. Denk aan schooluitval en tienermoeders. Je kunt de slavernij wel overal de schuld van geven, maar belangrijk is wat je nu doet, in het heden.’

Gangstercultuur

Breeveld maakt zich in dit verband grote zorgen over het materialisme onder groepen Afro-Nederlandse jongeren. Hij koppelt dit aan het slavernijverleden. ‘Afrikaanse vorsten ruilden slaafgemaakten tegen wapens, alcohol en textiel uit Europa. In teveel rapmuziek en muziekvideo’s draait het hier ook om wapens, alcohol en textiel van dure kledingmerken. Met deze uit Amerika overgewaaide gangstercultuur moeten we breken. Hebzucht leidt er te vaak toe dat jongeren hun toekomst vergooien, omdat ze dure spullen willen hebben. Jongeren hebben dankzij rapmuziek verkeerde rolmodellen. Een vriend van mij uit de Verenigde Staten, die uit de zwarte middenklasse komt, bezocht eens de Bijlmer. Hij schrok van wat hij zag. ‘You guys imitated the wrong Afro-Americans‘, zei hij tegen mij. De muziekindustrie geeft ons een vertekend beeld, ze maken een karikatuur van zwarte mannen.’

‘Ik heb liever dat we tijd steken in de opvoeding van onze kinderen’

Breeveld ziet dat andere groepen dit imiteren. ‘Denk aan de serie Mocromaffia, waarin criminaliteit wordt geïdealiseerd.’ Hij wil dat gewone mensen van kleur zichtbaarder worden gemaakt in de media, mannen en vrouwen die hard werken voor hun geld. ‘We moeten ons niet focussen op de duisternis, maar kijken waar de lichtknop zit. Wat is er nodig om jezelf te ontwikkelen, en je kinderen? De hele hype rond het slavernijverleden en de vermeende heilzame effecten van bewustwording worden schromelijk overschat. Ik heb liever dat we tijd steken in de opvoeding van onze kinderen.’

Dave Ensberg is niet tegen het idee van eigen verantwoordelijkheid. Wel vindt hij dat we collectief oog moeten hebben voor de doorwerking van het slavernijverleden in deze tijd. Het heeft voor een transgenerationeel trauma gezorgd, waar de nakomelingen van de slaafgemaakten nog steeds last van hebben. Racistische vooroordelen en stereotyperingen, in de tijd van slavernij ontstaan, bestaan helaas nog steeds. En ten slotte wijst hij op de sociaaleconomische achterstand, die mede aan de slavernijgeschiedenis is te wijten. ‘We moeten daarom inzetten op meer bewustwording en ook het creëren van gelijke kansen.’ Tegelijkertijd vindt Ensberg dat Afro-Nederlanders ook trots moeten zijn op hun Afrikaanse roots en met een positieve blik naar de toekomst moeten kijken. ‘Dat is denk ik de volgende fase in het verwerken van ons slavernijverleden, het omarmen van onze Afrikaanse roots. Uit dna-onderzoek dat ik heb laten doen blijkt dat veel van mijn voorouders oorspronkelijk uit Nigeria komen. Daar wil ik nog een keer naartoe. En naar Ghana. Ik wil mij meer verdiepen in de Afrikaanse kunst en cultuur, het eten en drinken, de muziek. Ik heb veel waardering voor het afrofuturisme, een artistieke en filosofische stroming die op de toekomst is gericht.’

In 2030 opent het Nationaal Slavernijmuseum zijn deuren. Ensberg is heel benieuwd hoe dit museum eruit zal zien, vertelt hij. ‘Ik hoop dat dit museum lijkt op het National Museum of African American History and Culture in Washington DC, het mooiste en meest inspirerende museum dat ik ken.’ Voor Ensberg helpt een nationaal museum enorm bij de hoognodige bewustwording over het Nederlandse slavernijverleden. Hij is ten slotte niet bang dat het nieuwe PVV-VVD-NSC-BBB-kabinet straks roet in het eten gooit, bijvoorbeeld door de Nederlandse excuses voor het slavernijverleden terug te draaien. ‘Wat dat betreft heb ik vertrouwen in Pieter Omtzigt, die staat voor de basislijn van menselijkheid’, zegt Ensberg. ‘Slavernij was een misdaad tegen de menselijkheid. Omtzigt wil niet dat we de excuses terugdraaien, dat is voor hem een ‘no go’.’