De reformatorische christenen – in de volksmond: ‘refo’s’ – waren weer volop in het nieuws toen de Hersteld Hervormde Kerk van Staphorst twee weken geleden besloot drie kerkdiensten voor zeshonderd personen te organiseren, waarbij werd gezongen en mondkapjes niet verplicht waren.

Volgens de Leidse migratieprofessor Leo Lucassen zijn moskeeën die hun deuren sloten ‘beter geïntegreerd’ dan deze streng-protestantse christenen. Waarom hebben sommige streng-protestantse kerken schijnbaar zoveel moeite met de anticoronamaatregelen? Maken de media zich schuldig aan ‘christenbashen’ of valt dit wel mee? En staat in de Bijbel niet dat de overheid moet worden gehoorzaamd? We vroegen het aan de protestantse advocaat, ondernemer en SGP-lid Cor Verkade en de katholieke cultuurtheoloog Frank Bosman.

Even naar Staphorst rijden

Hoewel Cor Verkade het goed vindt dat veel kerken er nu voor kiezen om online kerkdiensten te beleggen, vindt hij ook dat kerken het grondwettelijke recht hebben om in het kerkgebouw samen te komen. Dit mag grondwettelijk gezien ook met meer dan dertig personen, vanwege het recht op godsdienstvrijheid. De Hersteld Hervormde Kerk in Staphorst en andere kerken hebben zich bovendien keurig aan de verplichte coronamaatregelen gehouden, vindt hij. Dat deze kerken toch onder vuur liggen heeft volgens Verkade niet zo zeer te maken met de coronaregels, maar met intolerantie richting deze kerkdiensten.

‘De overheid stelt regels en ik mag denken – en doe dat voorlopig ook maar – dat dat gebeurt op grond van advies van deskundigen. Als ik het goed zie, zijn het de media en vervolgens politici die gaan zeuren. In het geval van kerkdiensten wordt het niet veroorzaakt door een explosie aan uitbraken, maar door media die gaan wijzen – ‘Wat daar toch gebeurt…’ – en dat proberen te framen als ‘illegaal’ of ‘onverantwoord’.’

Volgens Verkade zijn de media zelf onverantwoord bezig. ‘Op zondag even naar Barneveld, Elspeet, Staphorst of Urk rijden en je hebt een populair verhaal. Sneu voor Barneveld, Elspeet, Staphorst of Urk dat journalisten bijvoorbeeld niet naar de Sint Jan van Gouda komen, waar we relatief dezelfde maatregelen lijken gehad te hebben als in Staphorst – één van de vier zitplaatsen gebruiken bij de kerkdiensten – maar Gouda scoort veel minder en in Gouda is klederdracht al een tijdje afgeschaft…’

Omgang met de pers

Frank Bosman staat wat luchtiger in deze discussie. Voor het reformatorische standpunt heeft hij wel begrip, legt de cultuurtheoloog uit. ‘Voor grote kerken, met veel leden, komen de coronamaatregelen extra hard aan. Als kleine vrijzinnige kerkgemeenschap met vijftig bezoekers op een zondag is het veel makkelijker om terug te gaan naar dertig personen, dan voor een reformatorische gemeente met een paar duizend leden.’

Kerken mogen, vanwege het grondwettelijke recht op godsdienstvrijheid, ook in coronatijden kerkdiensten beleggen waar meer dan dertig personen op af komen. ‘Maar in de beeldvorming komt dat vreemd over. En die strijd verlies je’, zegt Bosman. ‘Strenge gelovigen zijn niet zo handig in hun omgang met de pers. De midden-orthodoxie kan dat beter. Daar zijn ze beter in staat om met de media te praten, dat vinden ze ook leuk. Op de flanken vinden mensen dat moeilijker. Ik zit in een katholieke kerk in Den Bosch. Als ik een journalist met een camera zie bij de kerk, dan zeg ik dat we meteen stoppen moeten met het vieren van deze kerkdienst. Want we verliezen de strijd in de media. Het beeld is: die eigenwijze gelovigen mogen hun kerkdiensten beleggen, terwijl andere bijeenkomsten beperkt zijn tot maximaal dertig personen.’

Verkade vindt dat voor deze redenering wel iets te zeggen valt, vertelt hij. ‘Christelijke gemeenschappen dienen niet alleen het kwaad, maar ook de – geheel ten onrechte opgewekte – schijn van het kwaad te bestrijden, zo leert de apostel Paulus ons. Het is daarom wijs dat veel kerken vrijwillig het aantal afgeschaald hebben. Volgens de deskundigen was dit niet nodig om het virus te bestrijden, maar wel slim om de leugengeest een pas af te snijden.’

‘Natuurlijk mogen deze christenen hun slachtofferschap cultiveren, maar met de realiteit heeft dit weinig te maken’

In tegenstelling tot Verkade gelooft Bosman niet dat de media in Nederland bewust antichristelijk zijn. ‘Er heerst vooral onkunde ten aanzien van traditionele gelovigen, omdat we als gevolg van de secularisatie religieus analfabeet zijn geworden. Reformatorische kerkgangers in Staphorst, in hun klederdracht, beantwoorden aan alle clichés die buitenstaanders hebben van de ‘zwarte-kousen-kerken’. Natuurlijk mogen deze christenen hun slachtofferschap cultiveren – gediscrimineerd door de boze buitenwereld is altijd leuk, goed voor het groepsgevoel, wij tegen zij – maar met de realiteit heeft dit weinig te maken. Er zijn talloze groepen waarover vooroordelen bestaan, moslims en studenten bijvoorbeeld, en veel media denken nu eenmaal in stereotypen.’

‘Geef de keizer wat des keizers is’

In het christendom bestaat er een spanning over wie je als gelovige moet gehoorzamen: God of de overheid. In het Nieuwe Testament probeerde Jezus dit op te lossen met zijn gevleugelde uitspraak ‘Geef de keizer wat des keizers is’. Bosman: ‘Jezus liet een Romeinse munt zien, waarop de Romeinse keizer stond. Je kunt Jezus’ uitspraak op twee manieren uitleggen. De traditionele uitleg, ook die van reformatorische christenen en hun politieke partij de SGP, is dat je de overheid gehoorzaam moet zijn, omdat die door God zelf is aangesteld. Maar je kunt er ook een anarchistische kant mee op. De Romeinse keizer zag zichzelf ook als een God – een afgod – en die moet volgens die uitleg dood. Slechts weinigen hebben natuurlijk voor dit anarchisme gekozen.’

Volgens Bosman kwam het er in de praktijk vaak op neer dat de kerken wilden dat ze met rust werden gelaten door de overheid. Als dat gebeurt, dan kunnen kerken ook met een niet-christelijke overheid goed door één deur. Lastiger wordt het volgens hem als de overheid met allemaal maatregelen komt die ingaan tegen het geloof of tegen de kerk. ‘Abortus, euthanasie, het homohuwelijk, maar ook coronamaatregelen die de kerkdiensten beperken. Dan wordt het voor sommige gelovigen moeilijker het gezag van de overheid te aanvaarden.’

‘Je hoeft niet te luisteren naar de overheid als diens bevel in strijd is met Gods bevel’

‘In en uit principe zijn orthodoxe christenen gezagsgetrouw’, zegt Verkade, maar ook hij ziet theologische ruimte voor ongehoorzaamheid. ‘In principe wordt de overheid als een dienares van de Heere God gezien om intermenselijk recht en gerechtigheid te regelen. Een grote uitzondering hierop is Jezus’ regel dat je niemand boven Hem lief dient te hebben en dat je niet hoeft te luisteren naar de overheid als diens bevel in strijd is met Gods bevel.’