In het Friese Dokkum komt een azc. Een meerderheid in de gemeenteraad is voor, ondanks bezwaren van inwoners. ‘Er is een illusie van participatie geschapen.’

‘Zet maar bij de burgemeester in de tuin én waarom een onderzoek doen als het besluit al vast staat?’ Het is een kleine greep uit de honderden online reacties op een nieuwsbericht over de mogelijke komst van een azc in Dokkum. Ook in een draagvlakonderzoek sprak de meerderheid van de inwoners zich uit tegen een asielzoekerscentrum. Toch lijkt het een kwestie van tijd voordat er een azc in de Elfstedenstad verrijst. De gemeente wees al drie mogelijke locaties aan.

Hoe is dit zo gekomen? Een reconstructie.

Enquête

Het is enkele weken na 22 november, de dag waarop de PVV als winnaar van de Tweede Kamerverkiezingen wordt uitgeroepen, als bij 36.383 volwassenen in de Friese gemeente Noardeast-Fryslân een enquête op de mat valt. De onderliggende vraag luidt: Hoe denkt u over de vestiging van een azc, met maximaal 250 asielzoekers, in Dokkum?

Bij de presentatie van de resultaten, blijkt dat zes op de tien inwoners van de gemeente negatief tegenover de komst van een azc in Dokkum staat. Tenminste, van hen die gehoor gaven aan het draagvlakonderzoek. Uiteindelijk stuurt nog geen veertig procent van de geënquêteerden het antwoordformulier terug.

De mening van de inwoners strookt echter niet met de mening van de meerderheid van de gemeenteraad. Van de acht partijen zijn de lokale VVD en BVNL, samen goed voor drie zetels, vanaf het begin tegen. Gemeentebelangen en de Fryske Nasjonale Partij (FNP), een provinciale partij in Friesland, twijfelen openlijk. ChristenUnie, CDA, PvdA en Sociaal in Noardeast-Fryslân (S!N), een samenwerking tussen verschillende progressieve partijen, zijn echter voor. Zij vormen met zeventien zetels een raadsmeerderheid.

Hoe denkt u over de vestiging van een AZC, met maximaal 250 asielzoekers, in Dokkum?

Het politiek interessante in deze casus is echter de opstelling van Gemeentebelangen en FNP. Zij zitten samen met S!N in de coalitie. In het coalitieakkoord staat wel iets over ‘kleinschalige opvang’, maar dat akkoord geeft niet duidelijk aan wanneer opvang kleinschalig is.

Als het verzoek van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) bij de gemeente binnenkomt zitten de drie partijen dan ook met de handen in het haar. Wat moeten ze nu? Gemeentebelangen, FNP en S!N komen tot een compromis, een draagvlakonderzoek onder de bevolking. De drie partijen kiezen ervoor om dit draagvlakonderzoek onder alle inwoners van de gemeente te verspreiden.

Representativiteit

In de raadszaal leidt dit tot vragen van oppositiepartij ChristenUnie over de representativiteit van het onderzoek. Die partij is vóór de komst van een azc, maar tegen een draagvlakonderzoek. De gemeente bestaat uit 52 dorpen en de stad Dokkum. Raadslid Lysbeth Vellinga van de ChristenUnie ziet niet zo goed in wat de mening van inwoners aan de randen van de uitgestrekte gemeente er toe doet. Zij ziet zich hierin gesteund door het CDA en de PvdA.

Uiteindelijk stemmen alleen de coalitiepartijen in met het draagvlakonderzoek. Als de resultaten van dit onderzoek binnen zijn leidt dit wederom tot hoofdbrekens bij de coalitie. 60 procent van alle inwoners is negatief tot zeer negatief over de komst van een azc. 16 procent staat er neutraal in en slechts 23 procent van de ondervraagden is positief tot zeer positief.

De progressieve partij S!N ziet kans om schoon schip te maken. Die partij vindt dat ze met het draagvlakonderzoek genoeg water bij de wijn gedaan hebben. Uit naam van raadslid Sjoerd Keizer bieden ze excuses aan voor het onderzoek, dat naar verluidt meer dan 50.000 euro heeft gekost. ‘We hadden naar de oppositie moeten luisteren,’ verklaart S!N-raadslid Sjoerd Keizer.

Coalitiegenoten FNP en Gemeentebelangen twijfelden lang over de komst van een azc. Naar aanleiding van het draagvlakonderzoek verklaren zij tegen te zullen stemmen. Saillant detail: het is burgemeester Johannes Kramer (FNP) die met dit onderwerp in zijn portefeuille behept is en vóór de komst van een azc is.

Nu de meerderheid van de gemeenteraad voor de komst van een azc is gooit ChristenUnie-politica Vellinga nog wat extra olie op het vuur. ‘Wat willen jullie nou eigenlijk?’, vraagt ze aan de coalitiepartijen. ‘Onze burgers zijn nu dat laatste beetje vertrouwen in de politiek kwijt. Daarnaast is er een illusie van participatie geschapen en dat vind ik een kwalijke zaak.’

Participatie

Een illusie van participatie dus volgens Vellinga. Op 18 maart, lang nadat de resultaten van het draagvlakonderzoek gepresenteerd zijn, kunnen raadsleden van Noardeast-Fryslân meedoen aan een webinar van de Relevant Gesprek Academie. Dit Enschedese opleidingscentrum geeft presentaties en trainingen over burgerparticipatie. In maart staat ‘Participeren als raadslid’ op de rol.

Raadsleden die online aanschuiven krijgen verschillende valkuilen voorgeschoteld. Zo stelt de Academie dat participatie geen doel op zich moet zijn, zeker niet als oplossing voor politieke onenigheid. Als tweede valkuil noemen ze de wens om ‘iedereen’ te laten participeren. Daarnaast is een te krappe planning van het participatieproces funest.

In deze drie valkuilen lijkt Noardeast-Fryslân te zijn getrapt. De coalitie werd het niet eens over de komst van een azc, dus zagen ze een draagvlakonderzoek als oplossing. Iedere volwassen burger werd vervolgens om zijn of haar mening gevraagd, waardoor het voor de meeste inwoners van de gemeente niet relevant is om aan het draagvlakonderzoek deel te nemen.

Dat zie je ook terug aan de ingevulde enquêtes. Die komen voornamelijk uit Dokkum en niet uit de dorpen van de gemeente. Dat kan een teken zijn dat het verspreidingsgebied te groot is geweest. Uit het rapport is niet te herleiden of tegenstanders uit de dorpen oververtegenwoordigd zijn ten aanzien van het algehele gemiddelde.

Daarnaast speelt de planning een rol. Eind juli stemde de gemeenteraad voor het draagvlakonderzoek en begin januari waren de resultaten al binnen. Relevant Gesprek noemt draagvlak een effect van het goed doorlopen proces. Zij geven aan dat je door ondeugdelijke participatie juist meer tegenstand kán oproepen.

Wil je de burgers informeren? Organiseer een inloopavond

Hoe moet het dan wel? Daar geeft de Academie in haar webinar een antwoord op. Geef duidelijk aan wát je van de burger verwacht. Mogen ze meebeslissen of vraag je om advies? Zorg ook voor een heldere vraagstelling. Niet: ‘Wat vindt u van een azc in Dokkum’, máár: ‘Welke criteria bepalen de beste locatie voor een azc in Dokkum.’ Het is aan de raad om het college hiervoor een duidelijke opdracht mee te geven.

De gespreksvorm is hierin belangrijk. Wil je de burgers informeren? Organiseer een inloopavond. Wil je ze raadplegen, doe dan een wijkschouw. Coproduceren? Beleg een burgertop. Voor het meebeslissen door burgers geeft Relevant Gesprek aan dat daar al een vorm voor is. Namelijk de verkiezingsavond. Hierin geven de burgers het mandaat aan de raadsleden voor beïnvloeding van beleid.

Voor Noardeast-Fryslân komt het webinar te laat. Het participatieproces is al min of meer doorlopen. Inmiddels zijn er drie mogelijke locaties voor een azc aangewezen waaruit de raad straks kiest. Gezien de politieke consensus duurt het niet lang meer voor er definitief een azc in Dokkum verrijst.