Vrij Links is deze maand precies één jaar oud. De Kanttekening blikt met voor- en tegenstanders van deze seculiere beweging terug en vooruit.

Een jaar geleden publiceerden Asis Aynan, Femke Lakerveld, Eddy Terstall en Keklik Yücel het manifest Vrij Links, waarin ze een seculiere linkse politiek bepleiten. Nu, een jaar later, is er een hele beweging rondom dit initiatief gevormd, met een eigen stichting, een website, borrels en evenementen. Welke mensen voelen zich aangetrokken tot Vrij Links? Moet Vrij Links een nieuwe politieke partij worden? Waarom roept Vrij Links bij sommige linkse politici en opiniemakers zoveel weerstand op? Is Vrij Links eigenlijk wel een linkse stroming? Of zijn degenen die Vrij Links propageren islamofoob en de ‘nuttige idioten van het nieuwe fascisme’? De Kanttekening ging op onderzoek uit.

Weerklank

Wie een beetje actief is op Twitter wist het misschien al, maar de beweging Vrij Links bestaat voor een deel uit de bloggers van Plebspraat, een opiniewebsite. Bojan van der Heide, Marieke Hoogwout, Niels Roode en Sander Zuidema schreven eerst voor Plebspraat, voordat ze actief werden voor Vrij Links. Zuidema is tegenwoordig penningmeester van stichting Vrij Links. ‘Toen ik het manifest (van Vrij Links, red.) in de Volkskrant las herkende ik mij zeer in de inhoud ervan. Ik wilde graag dit geluid versterken. In de zomer hebben we een stichting gevormd en is ook onze website vrij-links.nl de lucht ingegaan. We nemen veelvuldig deel aan debatten die door anderen worden georganiseerd, waaronder politieke partijen. We hebben bovendien een rol gespeeld in de totstandkoming van het debat over afvalligheid in debatcentrum De Balie. Dit jaar organiseren we onze eerste eigen debatmiddag.’

Ook historicus en islamdeskundige Gert Jan Geling herkent zich in het manifest. ‘Vrij Links wil meer aandacht voor het individu, keert zich tegen politieke correctheid en staat voor vrijheid en secularisme.’ Geling bezoekt regelmatig de borrels van Vrij Links, waar veel mensen op af komen. ‘De oprichters van Vrij Links komen uit de PvdA, maar de beweging is breder. Ik ben zelf actief voor D66. We hopen het seculiere geluid binnen de progressieve partijen te versterken.’ Volgens Geling is het lastig na te gaan hoeveel invloed Vrij Links heeft. ‘PvdA-leider Lodewijk Asscher heeft sympathie voor onze ideeën en er zitten invloedrijke politici, oud-politici, opiniemakers en activisten bij onze club, denk aan Tweede Kamerlid Zihni Özdil van GroenLinks, oud-parlementariër Boris van der Ham van D66, journalist en columnist Erdal Balci en Shirin Musa van de vrouwenrechtenorganisatie Femmes For Freedom. Maar of progressieve partijen hierdoor van koers veranderen? Dat kan je niet goed meten. Als ik op een D66-congres voorstellen indien die in de lijn liggen van Vrij Links betekent dat niet dat ik ze namens Vrij Links indien. Dat doe ik als D66’er natuurlijk.’

In gesprek met Wierd Duk van de Telegraaf vertelde Femke Lakerveld dat het bestuur van Vrij Links veel mailtjes kreeg van sympathisanten, die zich afvroegen of Vrij Links van een platform gaat veranderen in een politieke partij. Voormalig PvdA-Kamerlid Keklik Yücel zei in datzelfde interview echter dat ze hoopte dat dit niet hoefde, want ‘dat zou betekenen dat ons geluid niet doordringt bij de bestaande linkse partijen’. Geling en Zuidema zijn het hierin helemaal met Yücel eens. Geling: ‘Vrij Links is nu een meerstemmige club. Als je een politieke partij wordt, dan vallen er mensen af. Denk aan het Forum voor Democratie, dat is begonnen als denktank. Aanvankelijk waren journalist Arno Wellens hoogleraar en SP’er Arjo Klamer ook bij het FvD betrokken. Toen het FvD een politieke partij werd en heel duidelijk een bepaalde ideologie ging uitdragen vertrokken zij als lid.’ Zuidema: ‘Een eigen politieke partij is niet aan de orde. We vinden veel weerklank, onder andere bij alle politieke partijen op links en bij liberale partijen, op lokaal en landelijk niveau, en die stemmen willen we versterken. Dit beperkt zich trouwens niet tot de politiek, we krijgen ook weerklank binnen de cultuursector, bij vakbonden, in de wetenschap, enzovoort.’

Kritiek

De beweging Vrij Links heeft, sinds de publicatie van het manifest een jaar geleden, veel kritiek gekregen. Critici vinden Vrij Links islamofoob, omdat religiekritiek heel vaak over de islam alleen gaat. Ook geeft Vrij Links weinig aandacht aan sociaaleconomische onderwerpen, waardoor de beweging het predicaat ‘links’ niet zou verdienen. Opiniemaker Joshua Livestro noemde de aanhangers van Vrij Links op Twitter ‘de nuttige idioten van het nieuwe fascisme’.

‘Er is in ons land op de rechterflank een stroming ontstaan die handelt in complotdenken, vijandbeelden en rassentheorieën’, legt Livestro uit. ‘Elke oprecht democratische beweging zou zich tegen dit nieuwe fascisme moeten verzetten. Dat verzet zien we niet bij Vrij Links, dat lijkt me op zich al een ernstig verzuim. Nog erger is dat Vrij Links zowel de retoriek als het analysekader van extreemrechts heeft overgenomen en daarmee van legitimiteit heeft voorzien – ‘politieke correctheid’ zou hebben geleid tot ‘onbeduidende kunst’ en ‘intellectueel weerloze laureaten’ – het is alsof je Baudet zelf hoort zwatelen. Door het debat niet over de economische maar over de culturele as te voeren, en daarbij uit te gaan van de stelling dat migratie in culturele zin een probleem vormt voor de vrije samenleving, verlegt men het speelterrein naar de uiterst rechtervleugel van het politieke speelveld. Ze bedoelen het wellicht anders, maar in feite legitimeren ze de agenda van het nieuwe fascisme.’

Deze analyse wordt grotendeels onderschreven door historicus en GroenLinks-coryfee Huub Bellemakers. Volgens hem zijn er twee dingen mis met Vrij Links. ‘Ten eerste besteedt Vrij Links nauwelijks aandacht aan sociaaleconomische onderwerpen, het gaat vooral over identiteitspolitiek. Dat is ironisch, want daar keren ze zich zogenaamd tegen. Maar door altijd maar weer hiertegen te ageren hebben ze het er telkens over. Mijn tweede kritiekpunt ligt in het verlengde hiervan, want hun verzet tegen linkse identiteitspolitiek past helemaal in het raamwerk van rechts. Links wil het helemaal niet alleen over identiteitspolitiek hebben, dat is een karikatuur. Jesse Klaver heeft kritiek op het economisme, Lodewijk Asscher strijdt voor bestaanszekerheid en de SP zet zich in voor de zorg. Allemaal economie. Maar in het rechtse beeld van links, een beeld dat ook door Vrij Links is omarmd, houdt links zich alleen maar bezig met genderneutrale toiletten en Zwarte Piet. De betiteling ‘de nuttige idioten van het nieuwe fascisme’ is wel heel negatief gezegd. Nuttige idioten is niet het goede woord. Maar ze versterken wel het frame van rechts’.

Fatima Faid, raadslid voor de Haagse Stadspartij en lid van BIJ1, windt er ook geen doekjes om en vindt ‘dat vrij links te veel op identiteit zit en te weinig op de verhouding tussen staat en burgers’. Voor werkelijke kritiek op links moet je volgens haar bij vrouwen zijn, mensen van kleur en LHBTQIA’ers. ‘Vrij links is vooral de status quo en niets vernieuwends.’ De club is volgens Faid dus helemaal niet links. ‘Het gaat Vrij Links om islambashen, want als het echt om individuele vrijheid zou gaan dan pakten ze het heel anders aan en bleven ze ver uit de buurt van rechts.’ Als voorbeeld noemt Faid de controversiële postercampagne van Shirin Musa van Femmes For Freedom, waarop onder andere te zien is dat een moslima een joodse man met een keppeltje zoent. Deze actie werd niet alleen door de populistische partij Leefbaar Rotterdam maar ook door Vrij Links actief ondersteund. Faid: ‘Er is niks mis met vrije partnerkeuze, daar ben ik ook voor. Maar de vrouwen om wie het te doen is herkennen zich helemaal niet in die posters. Femmes For Freedom hangt te veel aan de rokken van (extreem)rechts. Hoe denk je dat je vrouwen kunt emanciperen, als je aanschurkt tegen groepen en partijen die hun bestaansrechten en die van hun kinderen betwijfelen? Dat werkt natuurlijk niet. Die postercampagne is echt zonde van het geld, daarmee hadden we veel meer grassroots-zaken kunnen doen.’

Bellemakers vindt het verwijt dat Vrij Links niet echt links is, maar feitelijk rechts is, niet terecht. ‘Ze staan voor progressieve waarden, voor individuele vrijheid, voor verheffing, dat zijn linkse idealen. Ik heb slechts kritiek op hun tactiek, op de manier waarop ze te werk gaan, dat ze rechtse frames overnemen.’ Geling vindt zichzelf ook allesbehalve conservatief. Er bestaan volgens hem twee soorten van linkse politiek. ‘Binnen links heb je eigenlijk twee tradities, een seculiere en een pluralistische. Seculier links staat voor individualisme, vrijheid, zelfontplooiing, enzovoort. Pluralistisch links daarentegen denkt vanuit groepen, collectieven. Deze stroming staat voor de multiculturele ideologie, politieke correctheid en identiteitspolitiek. De tegenstanders van Vrij Links willen dat links de multiculturalistische ideologie blijft uitdragen. Wij willen juist dat er aandacht komt voor het individu, voor minderheden binnen minderheden.’ Faid vindt dit onderscheid echter kunstmatig: ‘Natuurlijk is links voor individuele vrijheid. Maar we komen ook op voor kwetsbare groepen. Vrij Links plaatst zich echter aan de kant van rechts in deze discussies, aan de kant van de moslimbashers.’

Dupliek

Zuidema vindt deze linkse kritiek op Vrij Links niet terecht. ‘Het begrip ‘islamofobie’ is problematisch, omdat hierin geen onderscheid wordt gemaakt tussen islamkritiek en haatzaaien tegen moslims. Bovendien schrijven we niet alleen over de islam, maar ook over de Nashvilleverklaring (de verklaring van orthodox-protestantse predikanten die homoseksualiteit veroordelen, red.), bijzonder christelijk onderwijs, diversiteit binnen de moslimgemeenschap, enzovoort.’

‘Het is given dat we links zijn, ons doel is juist om links wakker te schudden op dat andere vlak’, vervolgt Zuidema. ‘Niettemin besteedt Vrij Links steeds meer aandacht aan sociaaleconomische onderwerpen. SP-parlementariër Jasper van Dijk schrijft stukken voor onze website. En we hebben ook Ewald Engelen geïnterviewd, die pleit voor een herwaardering van de klassenstrijd.’ Volgens Zuidema heeft Vrij Links een heel ander wereldbeeld dan de populisten. ‘Wij zijn progressief en voor secularisme, populistisch rechts hangt conservatieve waarden aan. Denk bijvoorbeeld aan de ophef over de Donald Duck, waarin een lesbisch stelletje was getekend, en de protesten tegen een bijeenkomst in de Openbare Bibliotheek van Nijmegen, omdat de dragqueen Dolly Bellefleur kinderen verhaaltjes zou vertellen tijdens een voorleesmiddag.’

‘Critici die ons als islamofoob of fascistisch labelen noemen iedereen die het niet met hun eens is islamofoob of fascistisch’, antwoordt Geling als hem gevraagd wordt wat hij van de kritiek vindt, dat Vrij Linksers islamofoob en de nuttige idioten van het nieuwe fascisme zouden zijn. Volgens Geling worden zulke labels geplakt met als doel andersdenkenden te verketteren en de mond te snoeren. Vrij Links is helemaal niet islamofoob, wat niet betekent dat er geen kritiek is op de islam. ‘Er is veel discussie over de islam in onze samenleving en er wordt veel gediscussieerd over identiteitsgerelateerde onderwerpen. Wij worden hierin meegezogen. En we formuleren hier onze eigen antwoorden op.’

Ook het verwijt dat Vrij Links te weinig aandacht aan sociaaleconomische kwesties zou besteden is volgens Geling niet eerlijk. ‘Natuurlijk vind ik dat het meer over sociaaleconomische kwesties zou moeten gaan, want daarmee kunnen we rechts verslaan. Nu is het echter zo dat veel mensen niet op linkse partijen willen stemmen, vanwege het islamstandpunt en de identiteitspolitiek. Ze stemmen op rechtse partijen. Door de meerstemmigheid van links op het gebied van identiteit te laten zien kunnen we de aan rechts verloren kiezers weer terughalen.’

Gaat dat lukken? Vrij Linksers willen vooralsnog geen eigen politieke partij, omdat ze geloven dat ze met hun geluid progressieve partijen kunnen beïnvloeden en een meer seculiere koers kunnen laten varen. Zullen progressieve partijen dat doen? En levert een seculiere koers echt meer stemmen op? Opiniemaker en blogger Wouter Louwerens heeft hier zo zijn twijfels bij: ‘Vrij Links wordt volgens mij echt overschat. Er zijn wat mensen die in de media en vooral op sociale media heel hard allemaal dingen roepen, maar het heeft weinig om het lijf. Het lijkt groot, vanwege de Twitterbubbel. En als je als ‘linkse’ beweging de Telegraaf en GeenStijl nodig hebt om je boodschap te promoten, dan is er volgens mij toch iets mis.’ Zuidema ziet dat toch echt anders: ‘Het manifest werd gepubliceerd in de Volkskrant, we hebben interviews en publicaties gehad in NRC, Parool, de Volkskrant en Vrij Nederland – en inderdaad ook een interview gedaan met de Telegraaf. GeenStijl heeft over ons geschreven, en daarin zijn ze vrij. Het klopt dat we in de Telegraaf hebben gestaan en dat GeenStijl positief over ons schrijft, maar de suggestie dat we alleen weerklank vinden op rechtse platforms is feitelijk onjuist.’